Βικτώρια Ρόσσινα: Στο φως τα βασανιστήρια που υπέστη η Ουκρανή δημοσιογράφος - Της έβγαλαν τα μάτια, τον εγκέφαλο και τον λάρυγγα - Οι μαρτυρίες για τους τελευταίους μήνες της ζωής της
Συγκλονιστικά στοιχεία για τις τελευταίες στιγμές της δημοσιογράφου Βικτώρια Ρόσσινα από την Ουκρανία φέρνει στο φως ρεπορτάζ του Guardian. H Βικτόρια Ρόσσινα συνελήφθη το καλοκαίρι του 2023 κοντά στον πυρηνικό σταθμό Ζαπορίζια. Ήταν τουλάχιστον το τέταρτο ταξίδι της για ρεπορτάζ στα κατεχόμενα εδάφη.
Σε αυτό το στάδιο του πολέμου, ήταν η μόνη Ουκρανή δημοσιογράφος που ήταν διατεθειμένη να διακινδυνεύσει να διασχίσει την πρώτη γραμμή προκειμένου να παρακάμψει το μπλοκάρισμα πληροφοριών που είχε επιβάλει η Ρωσία. Η Βικτόρια Ρόσσινα πέθανε μετά από ένα χρόνο κράτησης, σε ηλικία 27 ετών. Οι πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες του θανάτου της είναι περιορισμένες. Η Ρόσσινα κρατήθηκε χωρίς να της απαγγελθούν κατηγορίες και χωρίς πρόσβαση σε δικηγόρο. Κατά τη διάρκεια της κράτησής της, η μόνη γνωστή επαφή της με τον έξω κόσμο ήταν ένα τετράλεπτο τηλεφώνημα στους γονείς της, έναν ολόκληρο χρόνο μετά την απαγωγή της.
Η προκαταρκτική ιατροδικαστική εξέταση υποδηλώνει «πολυάριθμα σημάδια βασανιστηρίων», σύμφωνα με τον εισαγγελέα. Σημάδια εγκαυμάτων στα πόδια της από ηλεκτροπληξία, εκδορές στους γοφούς και το κεφάλι, και σπασμένο πλευρό. Τα μαλλιά της, τα οποία της άρεσε να έχει μακριά και ξανθά στις άκρες, ήταν ξυρισμένα. Πηγές κοντά στην επίσημη έρευνα αποκάλυψαν επίσης ότι το υοειδές οστό στον λαιμό της ήταν σπασμένο. Πρόκειται για το είδος της βλάβης που μπορεί να προκληθεί κατά τον στραγγαλισμό. Ωστόσο, η ακριβής αιτία θανάτου μπορεί να μην γίνει ποτέ γνωστή, επειδή όταν η σορός της επιστράφηκε κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής στις 14 Φεβρουαρίου. Έλειπαν ορισμένα μέρη, δηλαδή ο εγκέφαλος, τα μάτια και ο λάρυγγας.
O Guardian σε συνεργασία με άλλα μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένου του εκδότη της Roshchyna, Ukrainska Pravda, εντόπισε μαρτυρίες από πρώτο χέρι για να ανασυνθέσει τα γεγονότα που οδήγησαν στη σύλληψη της Ρόσσινα και τις λεπτομέρειες της μεταχείρισής της κατά την κράτησή της. Οι πληροφορίες για τους τελευταίους μήνες της έχουν συλλεχθεί χάρη σε περισσότερες από 50 συνεντεύξεις με επιζώντες ρωσικής αιχμαλωσίας, καθώς και με τις οικογένειες ορισμένων από αυτούς που εξακολουθούν να κρατούνται. Νομικές πηγές που λειτουργούν εντός της Ρωσίας και των κατεχόμενων εδαφών έχουν επίσης κοινοποιήσει πληροφορίες, όπως και σωφρονιστικοί υπάλληλοι που παραιτήθηκαν από την υπηρεσία λόγω της δυσαρέσκειάς τους για όσα είχαν δει.
Ενώ τα ερωτήματα παραμένουν, ένα πράγμα είναι σίγουρο: η Ρόσσινα έπεσε θύμα των ίδιων εγκλημάτων που είχε βάλει σκοπό να αποκαλύψει.
Γνωστή στην οικογένειά της ως Βίκα, η Ρόσσινα μεγάλωσε στη σκιά του πολέμου. Ο πατέρας της ήταν βετεράνος του σοβιετικού πολέμου στο Αφγανιστάν και ήταν 17 ετών όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία. Αυτή και η αδερφή της μεγάλωσαν στην ίδια πόλη με τον πρόεδρο της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Το Κρίβι Ριχ, όπου εξακολουθούν να ζουν οι γονείς της, βρισκόταν 30 μίλια από τη ρωσική προέλαση στη νότια Ουκρανία το 2022.
Οι συνάδελφοί της έλεγαν ότι ήταν εμμονική με τη δουλειά και την ασυμβίβαστη. «Δεν είχε άλλη ζωή πέρα από τη δουλειά της, ούτε φίλους, ούτε σύντροφο. Αλλά έκανε και εξαιρετική δουλειά. Για εκείνη ήταν μια αποστολή», δήλωσε η Σεβχίλ Μουσάιεβα, αρχισυντάκτρια της Ukrainska Pravda. «Ήταν μια από τις πιο γενναίες δημοσιογράφους που γνώρισα στην καριέρα μου».
Για να προστατεύσει τις πηγές της, η Ρόσσινα χρησιμοποιούσε πολλά τηλέφωνα. Έβαλε τα μηνύματά της να εξαφανίζονται και τα άρθρα της ήταν γραμμένα σε αρχεία που επίσης διαγράφονταν αυτόματα. Η ίδια η Ρόσσινα εξαφανιζόταν για εβδομάδες κάθε φορά, επανεμφανιζόμενη για να καταθέσει τις αναφορές της. Τον Μάρτιο του 2022, ενώ έκανε ρεπορτάζ από την κατεχόμενη πόλη Μπερντιάνσκ, αντιμετώπισε για πρώτη φορά κίνδυνο. Συνελήφθη από έναν στρατιώτη και παραδόθηκε σε πράκτορες της Ρωσικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας (FSB), εξαναγκάστηκε να ηχογραφήσει ένα προπαγανδιστικό βίντεο και αφέθηκε ελεύθερη λίγες μέρες αργότερα, μετά από δημόσια κατακραυγή. Όταν επέστρεψε σπίτι, οι συνάδελφοί της την παρότρυναν να ξεκουραστεί και να αναζητήσει θεραπεία. Η ψυχική της κατάσταση ήταν εύθραυστη και πολύ αδύνατη, θυμήθηκαν.
Αλλά η Ρόσσινα συνέχισε να διασχίζει την πρώτη γραμμή. Αποκάλυψε τον εκφοβισμό των εργατών που διατηρούσαν σε λειτουργία τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια και διερεύνησε τον πυροβολισμό δύο 16χρονων αγοριών που είχαν τολμήσει να αντιταχθούν στην κατοχή. Η Μουσάγιεβα είπε ότι στο τελευταίο ταξίδι της Ρόσσινα έψαχνε για την τοποθεσία μαύρων τοποθεσιών, υπογείων ή βιομηχανικών κτιρίων όπου οι Ρώσοι πράκτορες ασφαλείας χρησιμοποιούσαν συστηματικά βασανιστήρια για να ανακρίνουν πολίτες ή να τους εξαναγκάσουν σε ψευδείς ομολογίες. Συνέτασσε μια λίστα με τους υπεύθυνους πράκτορες της FSB.
Η Ρόσσινα έφυγε από την Ουκρανία για τελευταία φορά στις 25 Ιουλίου 2023, ακολουθώντας μια κυκλική διαδρομή προς τα κατεχόμενα εδάφη, επειδή δεν υπήρχαν ασφαλή περάσματα πάνω από την πρώτη γραμμή. Στις 2:09 μ.μ. εκείνη την ημέρα, το τηλέφωνό της συνδέθηκε με ένα πολωνικό δίκτυο κινητής τηλεφωνίας. Από την Πολωνία, ταξίδεψε μέσω Λιθουανίας και βόρεια στη Λετονία. Μια φωτογραφία του διαβατηρίου της και της φόρμας εισόδου της, που ελήφθησαν από αυτήν την έρευνα, υποδηλώνει ότι εισήλθε στη Ρωσία από τη Λετονία, με το όνομά της, μέσω του συνοριακού περάσματος Ludonka. Η κάρτα αναφέρει ότι κατευθυνόταν προς την πόλη Melitopol. Ταξίδεψε 1.600 μίλια νότια μέσω της Ρωσίας, περνώντας στην κατεχόμενη Ουκρανία λίγες μέρες αργότερα.
Στις 3 Αυγούστου, λίγες μόλις μέρες μετά την έναρξη του ταξιδιού της, ο πατέρας της, Βολοντίμιρ Ρόσσιν, σήμανε συναγερμό αφού συνειδητοποίησε ότι είχε σταματήσει να ελέγχει τους λογαριασμούς ανταλλαγής μηνυμάτων στο διαδίκτυο. Οι πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει, μαζί με τις μαρτυρίες τριών ατόμων που κρατούνταν μαζί με τη Ρόσσινα σε μια διαβόητη φυλακή στην ρωσική παράκτια πόλη Ταγκανρόγκ, ακριβώς εντός των ρωσικών συνόρων, δείχνουν τι συνέβη στη συνέχεια.
Μία από τις μάρτυρες ήταν η συγκρατούμενή της, η οποία αφέθηκε ελεύθερη τον περασμένο Σεπτέμβριο και βιντεοσκόπησε την κατάθεσή της για τον εισαγγελέα. Ζήτησε να μην κατονομαστεί, για να προστατεύσει τον εαυτό της και την οικογένειά της. Η Ρόσσινα φαίνεται να είχε νοικιάσει ένα διαμέρισμα στο Ενερχοντάρ, την πόλη δίπλα στο εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας της Ζαπορίζια. Πλήρωσε προκαταβολικά για τρεις νύχτες και, αφήνοντας πίσω το σακίδιό της, βγήκε να ψάξει για μαύρες τοποθεσίες. Η δημοσιογράφος είπε στον συγκρατούμενό της ότι νόμιζε ότι την είχε εντοπίσει drone. Ένα περιπολικό έφτασε και την μετέφεραν στο αστυνομικό τμήμα, ένα πενταόροφο κτίριο καλυμμένο με μπλε πλακάκια, όπου τα παράθυρα είναι ενισχυμένα με μεταλλικές σχάρες. Κρατήθηκε εκεί για αρκετές ημέρες πριν μεταφερθεί 130 χιλιόμετρα νότια, στη Μελιτούπολη. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, έπαιξε έναν πολύ πιο σκοτεινό ρόλο. «Στη Μελιτούπολη υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση της FSB και έχουν αυτά τα προσωρινά κέντρα κράτησης», δήλωσε ένας Ευρωπαίος αξιωματούχος των μυστικών υπηρεσιών που γνωρίζει την κατάσταση στα κατεχόμενα εδάφη. Σε μια διαδικασία γνωστή ως διήθηση, η FSB διαλέγει τους αιχμαλώτους, ανάλογα με το πόσο πολύτιμους τους θεωρεί. Η Ρόσσινα είναι πιθανό να θεωρήθηκε ειδική περίπτωση, δεδομένων των πληροφοριών που συγκέντρωνε.
Ο εισαγγελέας πιστεύει ότι μεταφέρθηκε σε μια μαύρη τοποθεσία στη Μελιτούπολη, γνωστή ως «γκαράζ», και σύμφωνα με την κατάθεση της συγκρατούμενής της, η Ρόσσινα αργότερα αφηγήθηκε πώς βασανίστηκε εκεί. Το σώμα της ήταν καλυμμένο με μώλωπες. «Κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων, χρησιμοποίησαν ηλεκτροσόκ... Την μαχαίρωσαν μερικές φορές - τις είδα πάνω της: στο χέρι σίγουρα, και στο πόδι επίσης... Φρέσκια ουλή από μαχαίρι Μια ουλή περίπου 3 εκατοστών. Είπε ότι ένας τύπος, τον αποκάλεσε μαλάκα... ήταν βάναυσος, ασυνείδητος. Στο πόδι της, πάνω από τη φτέρνα - το είδα κι αυτό, πληγή 5 εκατοστών. Είπε: "Τους είπα να μην αγγίξουν το πόδι μου... τους παρακάλεσα να μην αγγίξουν την πληγή"».
Προς το τέλος του 2023, ένας αξιωματικός της FSB, τον οποίο κατονόμασε ως Μαξίμ Μόροζ, είπε στην Ρόσσινα ότι θα μεταφερόταν σε άλλη φυλακή και της υποσχέθηκε καλύτερη μεταχείριση εκεί. Σύμφωνα με μάρτυρες, μεταφέρθηκε μόνη της, με τζιπ, στο Ταγκανρόγκ. Εκεί, κρατήθηκε σε ένα κέντρο προφυλάκισης γνωστό ως Sizo 2. «Έφτασε ήδη γεμάτη με άγνωστα ναρκωτικά», είπε ένας δεύτερος κρατούμενος που συνάντησε τη Ρόσσινα στο Ταγκανρόγκ, του οποίου το όνομα δεν μπορεί να δημοσιοποιηθεί για λόγους ασφαλείας. «Έφτασε και ουσιαστικά άρχισε να τρελαίνεται». Σταμάτησε να τρώει. «Της μιλούσαμε, αλλά ήταν χαμένη στο μυαλό της, με τα μάτια της τρομοκρατημένα», θυμήθηκε η πρώτη μάρτυρας, η συγκρατούμενή της. Η Ρόσσινα ξάπλωνε «κουλουριασμένη σαν έμβρυο στο πάτωμα» πίσω από μια κουρτίνα που κάλυπτε την τουαλέτα, μακριά από τα μάτια των φρουρών.
Το βάρος της έπεσε στα 30 κιλά (λιγότερο από 5 st). «Μπορούσε να σταθεί όρθια, αλλά μόνο με τη βοήθειά μου, καθώς ήταν σε τέτοια κατάσταση που δεν μπορούσε καν να σηκώσει το κεφάλι της από το μαξιλάρι. Την στηρίζα και έπιανε την πάνω κουκέτα για να σηκωθεί», είπε η συγκρατούμενή της.
Ο Γεβγκένι Μάρκεβιτς, στρατιώτης που βρίσκεται τώρα σε αποκατάσταση στην Ουκρανία μετά από ανταλλαγή κρατουμένων, είπε: «Δεν κήρυξε επίσημα απεργία πείνας, απλώς άρχισε να αρνείται το φαγητό». Είπε ότι την είδε μία φορά αλλά την άκουγε τις περισσότερες μέρες καθώς κρατούνταν κοντά του, στο κελί 115. «Στην αρχή το εξήγησε λέγοντας ότι ήταν για θρησκευτικούς λόγους, νηστεία ή κάτι τέτοιο, μετά άρχισε να λέει ότι δεν μπορούσε να [φάει] για λόγους υγείας». Τα πόδια και οι γάμπες της πρήστηκαν, σύμφωνα με την κατάθεση της συγκρατούμενής της. Της προσφέρθηκαν χάπια για την καρδιά, αλλά φαίνεται ότι τα αρνήθηκε. Τα καρδιακά προβλήματα και η κατακράτηση υγρών στους ιστούς των ποδιών είναι και τα δύο σημάδια λιμοκτονίας.
Τον Ιούνιο, μεταφέρθηκε με φορείο. Πέρασε αρκετές εβδομάδες σε νοσοκομείο στο Ταγκανρόγκ, όπου, σύμφωνα με μάρτυρες, την παρακολουθούσαν έξι μασκοφόροι φρουροί οπλισμένοι με πολυβόλα. Το επίπεδο ασφάλειας και οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν για να κρατηθεί ζωντανή, υποδηλώνουν ότι η Μόσχα την έβλεπε ως πολύτιμο πιόνι στις διαπραγματεύσεις. Τον Ιούλιο, φέρεται να στάλθηκε πίσω στο Ταγκανρόγκ με ενδοφλέβια ένεση στο χέρι της. Φαίνεται ότι συνέχιζε να αρνείται φαγητό. Ο διευθυντής της φυλακής ρώτησε τους συγκρατούμενούς της τι της άρεσε να τρώει και της μαγείρεψαν ξεχωριστά γεύματα. Μάρτυρες λένε ότι της προσφέρθηκαν μπανάνες και γλυκά.
Τον Απρίλιο του 2024, η οικογένειά της έλαβε την πρώτη επίσημη επιβεβαίωση ότι η Ρόσσινα ήταν ζωντανή, σε επιστολή του ρωσικού υπουργείου Άμυνας. Ανέφερε μόνο ότι «έχει συλληφθεί και βρίσκεται επί του παρόντος στο έδαφος της Ρωσικής Ομοσπονδίας».
Οι συνάδελφοι άρχισαν να κινούν τα νήματα. Ένα μήνυμα στάλθηκε στο Βατικανό, όπου ο Πάπας Φραγκίσκος, ο οποίος είχε καταφέρει να επικοινωνήσει με τη Ρωσία, συμφώνησε να ζητήσει να προστεθεί το όνομά της στη λίστα ανταλλαγής κρατουμένων. Τελικά έφτασε στον εκδότη της η είδηση ότι επρόκειτο να αφεθεί ελεύθερη. Προς τα τέλη Αυγούστου, η Ρόσσινα είχε τη δυνατότητα να τηλεφωνήσει στο σπίτι. Οι Ουκρανοί διαπραγματευτές ενημέρωσαν τους γονείς της ότι έκανε απεργία πείνας. Κράτησαν τα κινητά τους ανοιχτά όλη μέρα, περιμένοντας την κλήση της. Όταν τελικά απάντησε στη γραμμή, η Ρόσσινα μιλούσε στα ρωσικά. «Μου υποσχέθηκαν ότι θα γύριζα σπίτι τον Σεπτέμβριο», τους είπε. Ο πατέρας της την παρότρυνε να φάει. Έπειτα την αποχαιρέτησε. «Λοιπόν, αυτό ήταν όλο. Αντίο, αντίο. Μαμά, μπαμπά, σας αγαπώ».
Στις 13 Σεπτεμβρίου, λουσμένοι στον φθινοπωρινό ήλιο, 49 αιχμάλωτοι πολέμου αποβιβάστηκαν από μια άμαξα από τη Ρωσία στο ουκρανικό έδαφος. Μια ομάδα υποδοχής τους υποδέχτηκε με σημαίες και μπουκέτα από κίτρινα ηλιοτρόπια τυλιγμένα σε μπλε χαρτί. Ο συγκρατούμενός της Ρόσσινα ήταν εκεί, μαζί με τουλάχιστον δύο άλλους άνδρες που κρατούνταν στο Ταγκανρόγκ. Αλλά ο δημοσιογράφος αγνοούνταν. Το ακριβές γιατί δεν έχει διευκρινιστεί ποτέ. Στις 8 Σεπτεμβρίου, η Ρόσσινα μεταφέρθηκε από το κελί της, έτοιμη για το μακρύ ταξίδι της επιστροφής στην Ουκρανία. Η ανώνυμη κρατούμενη του Ταγκανρόγκ ήταν από τις τελευταίες που την είδαν ζωντανή. «Ζητήσαμε από ένα κορίτσι από το κελί να τη βοηθήσει να κατέβει. Με τη βοήθειά της, κατέβηκε όταν έπρεπε να την ανταλλάξουν. Μετά από αυτό, ήρθε ένας υπάλληλος ασφαλείας και είπε ότι η δημοσιογράφος δεν έφτασε ποτέ στην ανταλλαγή. Ο υπάλληλος πρόσθεσε: "Είναι δικό της λάθος"».
Μερικές εβδομάδες αργότερα, ο αναπληρωτής επικεφαλής της στρατιωτικής αστυνομίας της Ρωσίας έγραψε στον πατέρα της Ρόσσινα λέγοντας ότι είχε πεθάνει στις 19 Σεπτεμβρίου. Όταν τελικά επιστράφηκε το σώμα της, ήταν σε τόσο κακή κατάσταση που η οπτική αναγνώριση ήταν δύσκολη. Ωστόσο, οι εξεταστές βρήκαν μια ετικέτα κολλημένη στο πόδι της με την χειρόγραφη επιγραφή «VV Roshchyna» και το τεστ DNA ταίριαζε με αυτό των γονιών της. Ο πατέρας της, μέσα στη θλίψη του, αρνείται να αποδεχτεί ότι έχει φύγει. Έχει ζητήσει πρόσθετες εξετάσεις. Και συνέχισε να γράφει επιστολές, απαιτώντας πληροφορίες. Ο διευθυντής του Sizo, Αλεξάντρ Στόντα, απάντησε δύο φορές ισχυριζόμενος ότι η Ρόσσινα δεν ήταν ποτέ εκεί. Η πιο πρόσφατη απάντησή του, τον Ιανουάριο, ανέφερε ότι «δεν υπάρχει και δεν ήταν καταχωρημένη στις βάσεις δεδομένων».
Τον Νοέμβριο του 2022, η Ρόσσινα περιέγραψε τι την παρακίνησε. Της είχε απονεμηθεί βραβείο θάρρους από το Διεθνές Ίδρυμα Γυναικείων Μέσων Ενημέρωσης, αλλά δεν ήθελε να σταματήσει την εργασία της για να παραστεί στην τελετή στο Λος Άντζελες και έτσι έστειλε ένα μήνυμα, επαινώντας τους συναδέλφους της. «Έχουμε παραμείνει πιστοί στην αποστολή μας, να μεταφέρουμε την αλήθεια στον κόσμο, αντιμετωπίζοντας τη ρωσική προπαγάνδα. Δυστυχώς, πολλοί δημοσιογράφοι έχουν πεθάνει. Θέλω να αφιερώσω αυτό το βραβείο σε αυτούς. Άλλωστε, πέθαναν στον αγώνα για την αλήθεια, προσπαθώντας να καταγράψουν τα ρωσικά εγκλήματα. Τους ευχαριστώ».
