Ο Ντόναλντ επιμένει ότι οι δασμοί θα φέρουν σύντομα αποτελέσματα. Όμως ίσως κάνει λάθος
O Ντόναλντ Τραμπαντιμετωπίζει τα μεγάλα δημοσιονομικά και εμπορικά ελλείμματα με απλή μερκαντιλιστική πολιτική: ο στόχος του είναι η αύξηση του πλούτου σε χειροπιαστά δολάρια και το θετικό εμπορικό ισοζύγιο. Υποτίθεται ότι η κρατική παρέμβαση στην οικονομία θα προασπίσει την εγχώρια παραγωγή και θα ελέγξει τις υπερβολές του εμπορίου. Αλλά, όπως όλοι ξέρουμε, από το κολέγιο Wharton ο Ντόναλντ αποφοίτησε με τη βάση (το ήμισυ είναι υπέρ του μαθητού)· ίσως στα μαθήματα μακροοικονομίας να έκανε κοπάνα.
Όπως είχε υποσχεθεί προεκλογικά, προσπαθεί να ανατρέψει την πορεία της αποβιομηχάνισης και της χρηματιστικοποίησης της αμερικανικής οικονομίας: η πρόθεση φαίνεται εύλογη. Πράγματι, εδώ και πάνω από τέσσερις δεκαετίες, η παραγωγή αγαθών διαρρέει προς την Κίνα, την Ταϊβάν, την Τουρκία, το Μεξικό, τη Βραζιλία, το Βιετνάμ, την Ινδία, την Πολωνία, την Ταϋλάνδη: οι υπερπόντιες αμερικανικές επενδύσεις σημαίνουν μαζική παραγωγή φτηνών προϊόντων, θέσεις εργασίας για τους ντόπιους, συμβολή στην ευημερία αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά, παραλλήλως, μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ και ανταγωνισμό των εισαγομένων με ακριβότερα εγχώρια προϊόντα.
Στο πέρασμα του χρόνου και στο περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης, η αμερικανική οικονομία επικεντρώθηκε στην τεχνολογία και στις υπηρεσίες με έμφαση στον τραπεζοπιστωτικό τομέα ο οποίος εμφανίζει, εκ φύσεως, χαρακτηριστικά τυχερού παιχνιδιού. Αν και ο Ντόναλντ Τραμπ και πολλοί από το περιβάλλον του έχουν επωφεληθεί από αυτή την οικονομία-καζίνο, σήμερα θέλουν να αποκαταστήσουν μια ολόκληρη κοινωνική τάξη —το βιομηχανικό προλεταριάτο— και μια ολόκληρη τάξη πραγμάτων. Γι’ αυτό, επέβαλαν δασμούς 34% στα κινεζικά προϊόντα, 24% στα ιαπωνικά, 20% στα ευρωπαϊκά, 49% σε όσα προέρχονται από την Καμπότζη, 44% σε όσα προέρχονται από τη Σρι Λάνκα, 37% σε όσα προέρχονται από το Μπαγκλαντές. Οι αμερικανικοί δασμοί κυμαίνονται πλέον στα επίπεδα του 1890, όταν η προτιμώμενη μακροοικονομική πολιτική ήταν ο προστατευτισμός, ο οποίος, εκείνο τον καιρό, πριν από την παγκοσμιοποίηση, συνέβαλε στην ανάπτυξη της αμερικανικής βιομηχανίας και στον επιτυχημένο ανταγωνισμό των αμερικανικών προϊόντων έναντι των βρετανικών. Αν και η αμερικανική περίπτωση δεν είναι η μοναδική στην οποία ο προστατευτισμός απεδείχθη ωφέλιμος —μερικά παραδείγματα είναι ο προστατευτισμός του Μπίσμαρκ στη Γερμανία στα τέλη του 19ου αιώνα, όπως κι εκείνος στη Νότια Κορέα κατά την εικοσαετία 1960-1980, στη Βραζιλία επί μισό αιώνα (1930-1980) και στην Κίνα— για να λειτουργήσει αυτή η πολιτική πρέπει να συνοδεύεται από επενδύσεις, εκπαίδευση και καινοτομία. Ο προστατευτισμός δεν είναι συνταγή από μόνος του· είναι εργαλείο και η απόδοσή του εξαρτάται από το χέρι που το κρατάει.
Οι ισχυρές χώρες, όπως η Κίνα, απάντησαν με ίσους δασμούς στις εισαγωγές από τις ΗΠΑ· οι λιγότερο ισχυρές, όπως το Βιετνάμ, ζήτησαν περίοδο χάριτος· άλλες, που έχουν ανάγκη από την αμερικανική προστασία, όπως η Ταϊβάν, δέχτηκαν τους δασμούς υποφέροντας σιωπηλά. Η ΕΕ επανέφερε τα αντίμετρα που είχε λάβει κατά την πρώτη προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ σχετικά με τις μοτοσικλέτες Harley-Davidson, το μπέρμπον και τα τζιν Levi’s, αλλά βεβαίως δεν μπορεί να κάνει το ίδιο για το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), για τα μικροτσίπ και άλλα εξαρτήματα υψηλής τεχνολογίας, για τα φάρμακα και τα είδη βιοτεχνολογίας, για τον αμυντικό εξοπλισμό — διότι σε τέτοια περίπτωση η ζωή μας θα γινόταν πάρα πολύ δύσκολη. Δεν διαθέτουμε υποκατάστατα. Όσο για τα χρηματιστήρια, για τις «αγορές», παρουσίασαν απότομες διακυμάνσεις. Συμβαίνουν αυτά. Όμως, εκτός από τον κίνδυνο κατάρρευσης των χρηματιστηρίων —τον οποίον η αμερικανική προεδρία δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται— οι χρηματιστηριακές απώλειες μεγάλων επιχειρήσεων σαν την Apple και τη Nvidia θα στρέψουν, αργά ή γρήγορα, τους επιχειρηματίες εναντίον του Ντόναλντ Τραμπ. Από την πλευρά του, ο Ντόναλντ επιμένει ότι η θεραπεία σοκ θα φέρει σύντομα άριστα αποτελέσματα· υπομονή!
Στην πραγματικότητα, πρόκειται για γιατροσόφια. Οι μικροαστοί και οι αγρότες που τον ψήφισαν θα αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό που επισύρει η δασμολόγηση άφθονων εισαγόμενων προϊόντων. Την ίδια στιγμή, δεν τίθεται ζήτημα επαναβιομηχάνισης: στις ΗΠΑ δεν υπάρχει ανεργία, δεν υπάρχει ελεύθερο βιομηχανικό προλεταριάτο. Ακόμα κι αν τα εργοστάσια επέστρεφαν και ξαναχτίζονταν πάνω στα βιομηχανικά ερείπια, ακόμα κι αν πλήθος από χειρώνακτες συνέρρεε για να εργαστεί στην παραγωγή, τα αμερικανικά προϊόντα δεν θα ήταν φτηνά: για να κατασκευαστεί οτιδήποτε απαιτούνται ύλες που έρχονται από αλλού. Σήμερα η κάθετη οργάνωση είναι αδύνατη· το μοντέλο κατά το οποίο μια επιχείρηση ή ένα εργοστάσιο αναλαμβάνει όλα τα στάδια κατασκευής, από τις πρώτες ύλες μέχρι το τελικό προϊόν μέσα στον ίδιο οργανισμό ή χώρο, ανήκει στο παρελθόν του Χένρυ Φορντ. Η Tesla, με τα gigafactories, και η L’Oréal είναι εξαιρέσεις. Οι αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες, για παράδειγμα, εισάγουν το 40% των εξαρτημάτων από το εξωτερικό (χρειάζονται περίπου 25.000 εξαρτήματα για την κάθε μονάδα)· κι αυτό δύσκολα μπορεί να αλλάξει. Επιπλέον, δεν είναι σίγουρο ότι οι Αμερικανοί είναι πρόθυμοι να επιστρέψουν στη βιομηχανία. Όσοι έχασαν τη δουλειά τους σε εργοστάσια που έκλεισαν ή που μεταφέρθηκαν σε ξένες χώρες κατέλαβαν θέσεις εργασίας σε άλλους τομείς· όπως είπα, η ανεργία δεν αποτελεί πρόβλημα στις ΗΠΑ. Επιπροσθέτως, τα τελευταία χρόνια το εργασιακό ήθος έχει εξασθενήσει: ο παραδοσιακός προτεσταντισμός είναι μέρος ενός ένδοξου παρελθόντος το οποίο θέλει να αναστήσει η προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις τρέχουσες τάσεις. Θα στρατολογηθεί σε εργοστάσια η γενιά Ζ; Πολύ αμφιβάλλω. Mόνο οι νεοαφιχθέντες μετανάστες θα μπορούσαν να γίνουν εργοστασιακοί εργάτες —αλλά η προεδρία έχει βαλθεί να τους διώξει.
Οι δασμοί δεν θα προκαλέσουν μόνο αύξηση των τιμών αλλά και των έμμεσων φόρων οι οποίοι προστίθενται σε όλα τα καταναλωτικά είδη. Μέσω αυτών, που επιβαρύνουν εξίσου όλα τα κοινωνικά στρώματα, η προεδρία σκοπεύει να πληρώσει τα δημοσιονομικά κενά χωρίς να αυξήσει τους φόρους εισοδήματος και περιουσίας, όπως θα όφειλε. Εκτός από την αύξηση της φορολογίας εισοδήματος των υπερπλουσίων (υποθετική αύξηση κατά 10% για όσους έχουν εισόδημα πάνω από 450.000 ετησίως θα μπορούσε να προσθέσει στα ετήσια φορολογικά έσοδα 50 έως 150 δισεκατομμύρια δολάρια), υπάρχουν μόνον δύο τρόποι μείωσης του δημοσιονομικού ελλείμματος: ο πρώτος είναι ο περιορισμός των στρατιωτικών δαπανών —κάτι που δεν πρόκειται να γίνει παρά τις διακηρύξεις περί απομονωτισμού. Ο τομέας της άμυνας είναι βαθιά ενσωματωμένος στην οικονομία και αποτελεί τον μεγαλύτερο εργοδότη της χώρας απασχολώντας 1,32 εκατομμύρια ενεργούς στρατιωτικούς, 738.000 μέλη της Εθνοφρουράς και των εφεδρειών, καθώς και περίπου 754.000 πολιτικούς υπαλλήλους. Προϋπολογισμός, σχεδόν ένα τρισεκατομμύριο. Ο δεύτερος είναι η μεταρρύθμιση του σωφρονιστικού συστήματος το οποίο εκτός από κοινωνικά επιβλαβές (μεγάλη συζήτηση αυτή), είναι υπερβολικά δαπανηρό: ταΐζει σχεδόν 2 εκατομμύρια κρατουμένους και 400.000 υπαλλήλους, ενώ περιλαμβάνει πάνω από 6.200 κτίρια με τεράστια πάγια έξοδα. Όσο για τη σταδιακή μείωση της ξένης βοήθειας (Usaid) και μερικών κρατικών φορέων που θεωρήθηκαν περιττοί (Υπουργείο παιδείας, Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Αστέγων, Πρακτορείο Διεθνών ΜΜΕ κτλ), ίσως έπρεπε να μεταρρυθμιστούν ώστε να γίνουν πιο αποτελεσματικοί και λιγότερο σπάταλοι για το κράτος: οι περικοπές είναι λιγότερο αποδοτικές από την έξυπνη επανεξέταση και προσαρμογή στις σημερινές συνθήκες.
Νομίζω ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είναι επίσης ανιστόρητος. Το 1930, ο νόμος Smoot-Hawley περί αύξησης των δασμών επιδείνωσε την ύφεση εκείνης της εποχής· τον λογαριασμό τον πλήρωσαν οι ίδιοι οι Αμερικανοί. Αλλά τότε την πρόταση των δύο γερουσιαστών την είχε αποφασίσει το Κογκρέσο, όχι ένας και μοναδικός άνθρωπος ο οποίος παριστάνει άλλοτε τον Ρούσβελτ, άλλοτε τον Χάμιλτον, άλλοτε τον Τζάκσον, άλλοτε τον Μεγάλο Τιμονιέρη.
16°
