Σαν σήμερα: Κάποτε στο Ιράν απαγορευόταν η μαντήλα

Σαν σήμερα, στις 8 Ιανουαρίου 1936, ο σάχης του Ιράν Ρεζά Σαχ Παχλαβί εξέδωσε ένα διάταγμα γνωστό ως Kashf-e hijab για την απαγόρευση όλων των ειδών ισλαμικής μαντήλας (συμπεριλαμβανομένου της χιτζάμπ και του τσαντόρ). Βρισκόταν ήδη στο 11ο έτος της βασιλείας του και εξ αρχής είχε θέσει τον στόχο του εκσυγχρονισμού της χώρας.

Πώς απαγορεύθηκε η μαντήλα στο Ιράν

Ένας βασιλιάς στο Ιράν που κοιτούσε προς τη Δύση και ήταν υπέρ της ισότητας ανδρών - γυναικών, είναι κάτι που στις μέρες μας μοιάζει αξιοπερίεργο. Όμως πριν από την Ισλαμική Επανάσταση και την ανάληψη της εξουσίας από τον κλήρο -αρχής γενομένης από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί- η πορεία του Ιράν έδειχνε να είναι πιο κοντά σε εκείνη της Τουρκίας, παρά στις άλλες αραβικές χώρες της περιοχής ή πολύ περισσότερο στη σημερινή εικόνα του.

Ο σάχης Ρεζά Παχλαβί είχε οραματιστεί την εθνική ενοποίηση του Ιράν και τη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους κατά τα πρότυπα της Τουρκίας του Κεμάλ, και από τα πρώτα χρόνια του στον θρόνο είχε προωθήσει σειρά μεταρρυθμίσεων, που δεν άρεσαν στους σιίτες μουσουλμάνους. Μεταξύ άλλων, πολιτική του Σάχη ήταν να ενισχύσει τη συμμετοχή των γυναικών στην κοινωνία.

Το 1936 αποφάσισε να αλλάξει και τον τρόπο ενδυμασίας των πολιτών και κυρίως των γυναικών. Το διάταγμα της 8ης Ιανουαρίου απαγόρευσε στις γυναίκες να φορούν οποιουδήποτε είδους μαντήλα και στους άνδρες αρκετούς τύπους παραδοσιακών ενδυμάτων.

Ήδη, από τη δεκαετία του 1920 υπήρχε μεγάλη μερίδα προοδευτικών γυναικών - φεμινιστριών ή γυναικών που είχαν σπουδάσει στην Ευρώπη που συνήθως ανήκαν σε ανώτερη οικονομικά τάξη- που είχε ταχθεί κατά της μαντήλας και αρκετές φορές δεν την φορούσαν καν. Ωστόσο, μέχρι τότε δεν υπήρχε κάποιου είδους υποχρέωση με την έννοια του νόμου -ήταν περισσότερο μια παράδοση συνυφασμένη με την θρησκεία και τη συντηρητική νοοτροπία της χώρας. Έτσι, για τις «επαναστάτριες» της εποχής δεν υπήρχε τιμωρία, τουλάχιστον όχι από το κράτος.

Από το 1933, οι δασκάλες ενθαρρύνθηκαν να μην φορούν μαντήλα μέσα στο σχολείο, ενώ το ίδιο ίσχυσε από το 1935 και για τις μαθήτριες. Μαζί με το γεγονός ότι επετράπη στις φοιτήτριες να σπουδάζουν δίπλα στους συμφοιτητές τους, ήταν κάτι που είχε ενοχλήσει ιδιαίτερα τον σιιτικό κλήρο.

Ποιοι υποστήριξαν και ποιοι αντιτάχθηκαν στην απαγόρευση της μαντήλας

Η αλλαγή νοοτροπίας θα μπορούσε να συμβαδίσει σταδιακά με τις μεταρρυθμίσεις που γίνονταν σε όλα τα επίπεδα, ωστόσο ο σάχης ήταν μάλλον δεσποτικός και βιαστικός στους χρόνους και το βάθος των αλλαγών που ήθελε να επιφέρει στη μουσουλμανική χώρα. Το διάταγμα της 8ης Ιανουαρίου 1936 για τη μαντήλα είχε χαρακτήρα υποχρέωσης και εφαρμόστηκε αυστηρά -ακόμη και με τη βία, σύμφωνα με πηγές.

Στο μεταξύ, η Βασίλισσα και οι άλλες γυναίκες της βασιλικής οικογένειας ανέλαβαν τον ρόλο να αποτελέσουν πρότυπο για το Kashf-e hijab, αρχίζοντας από την πρώτη κι όλας ημέρα να εκτελούν τα δημόσια καθήκοντά τους με δυτική ενδυμασία και καπέλο στο κεφάλι, αντί μαντήλας.

Στις 8 Ιανουαρίου, ο σάχης παρευρέθηκε στην τελετή αποφοίτησης του Διδασκαλείου της Τεχεράνης με τη Βασίλισσα και τις δύο κόρες τους, ντυμένες με μοντέρνα ρούχα, χωρίς μαντήλες. Η Βασίλισσα μοίρασε διπλώματα, ενώ ο σάχης μίλησε για το πώς ο μισός πληθυσμός αγνοούνταν στο παρελθόν και είπε στις γυναίκες ότι το μέλλον ήταν τώρα στα χέρια τους. Στη συνέχεια, δόθηκαν στη δημοσιότητα οι φωτογραφίες της βασιλικής οικογένειας με το νέο dresscode και ακολούθησε το διάταγμα για την απαγόρευση της χιτζάμπ.

Οι μορφωμένες ελίτ και το ιρανικό γυναικείο κίνημα υιοθέτησαν και στήριξαν την μεταρρύθμιση, ωστόσο υπήρχαν και κάποιες αντιδράσεις σε κύκλους που τάσσονταν κατά της υποχρεωτικότητας και υπέρ του δικαιώματος των γυναικών στην επιλογή.

Ο κλήρος και οι συντηρητικοί αντέδρασαν στη μεταρρύθμιση. Σύμφωνα με τον σημερινό Ανώτατο Ηγέτη του Ιράν Αλί Χαμενεΐ, η πολιτική είχε στόχο να «εξαλείψει την τεράστια δύναμη της πίστης» στις μουσουλμανικές κοινωνίες που επέτρεψε αυτό που ονόμασε «ευπρέπεια των γυναικών». Η χιτζάμπ κατά την άποψή του εμποδίζει από το να υποφέρουν οι μουσουλμάνες από την «κακόβουλη κακοποίηση», της οποίας θεωρεί ότι οι γυναίκες στη Δύση είναι θύματα, και γενικά τους πολίτες να απασχολούνται με τις σεξουαλικές επιθυμίες.

Η εργαλειοποίηση της μαντήλας στο Ιράν

Η απαγόρευση διήρκεσε μόλις 5 χρόνια, από το 1936 έως το 1941, όταν ο Σάχης παραιτήθηκε κατά την αγγλοσοβιετική εισβολή στο Ιράν. Σύντομα άρχισαν οι προσπάθειες ανατροπής της απαγόρευσης, με τους θιασώτες του ισλάμ να ζητούν την επιβολή υποχρέωσης για τη χρήση της μαντήλας. Ο διάδοχος στον θρόνο τήρησε μια πιο χαλαρή στάση, με τη στήριξη των φιλελεύθερων κύκλων. Ωστόσο η κληρονομιά του διατάγματος ήταν ότι η χιτζάμπ μετατράπηκε σε κεντρικό ζήτημα της ιρανικής πολιτικής υπό την ένοια της εργαλειοποίησής της.

Αν και οι γυναίκες ήταν ελεύθερες να αποφασίσουν τι θα φορέσουν, εκείνες που δεν κάλυπταν τα κεφάλια τους με χιτζάμπ ήταν πιθανότερο να δεχθούν επιθέσεις -ακόμη και σεξουαλικές- από συντηρητικούς. Από την άλλη, εκείνες που φορούσαν μαντήλα συχνά έπεφταν θύματα διακρίσεων, καθώς θεωρούνταν λιγότερο μορφωμένες ή από κατώτερες τάξεις ή επαρχιώτισσες. Κάποιες επέλεγαν μια μέση λύση: να μην φορούν μαντήλα στο χώρο εργασίας τους εφόσον αυτός ήταν στο Δημόσιο, και να την φορούν στον δρόμο.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, καθώς βρίσκονταν σε εξέλιξη η επανάσταση, η χιτζάμπ έγινε πολιτικό σύμβολο, με εκείνες που την φορούσαν να θεωρούνται αντικαθεστωτικές, αλλά και αρκετές γυναίκες να την φορούν πράγματι ως ένδειξη αντίδρασης στον σάχη ή απόρριψης της ξένης επιρροής στη χώρα.

Η κατάργηση του διατάγματος και της ελευθερίας επιλογής

Μέχρι το 1979 η επέτειος της εισαγωγής του Kashf-e hijab στις 8 Ιανουαρίου εορταζόταν επίσημα στο Ιράν ως Ημέρα Απελευθέρωσης των Γυναικών. Ωστόσο, μετά την Ισλαμική Επανάσταση η οπισθοδρόμηση συντελέστηκε γρήγορα και με αποφασιστικότητα.

Οι μη συντηρητικές γυναίκες δεν περίμεναν ότι η μαντήλα θα γινόταν υποχρεωτική, ωστόσο αυτό συνέβη τον Φεβρουάριο του 1979. Το νέο διάταγμα αντιμετωπίστηκε με διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις από φιλελεύθερους κύκλους και προοδευτικές γυναίκες, χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα όπως φάνηκε στην πορεία.

Το 1983 υιοθετήθηκε νόμος που προέβλεπε τιμωρία 74 μαστιγωμάτων στις γυναίκες που δεν φορούσαν χιτζάμπ. Την επιβολή του νόμου ανέλαβε η ειδική ομάδα της αστυνομίας ηθικής των Φρουρών της Επανάστασης, η δράση της οποίας έγινε ευρέως γνωστή ακόμη και σε εκείνους που δεν γνώριζαν την ύπαρξή της νωρίτερα από τον θάνατο της Μάχσα Αμινί.