Σαν σήμερα: Το πιο παλιό τσίρκο του κόσμου

Σαν σήμερα, 2 Ιανουαρίου, το 1863 γεννήθηκε ο Τσαρλς Έντουαρντ Ρίνγκλινγκ. Τόσο ο ίδιος, όσο και μερικά από τα αδέλφια του είχαν έφεση στα ταχυδακτυλουργικά και αγαπούσαν το σόου. Ξεκίνησαν να δίνουν παραστάσεις στην πόλη τους, για να φτάσουν λίγα χρόνια αργότερα να δημιουργήσουν ένα από τα μεγαλύτερα και διασημότερα τσίρκο στον κόσμο. Το δημιούργημά τους έφθασε να λειτουργεί μέχρι τις μέρες μας, προσαρμοζόμενο στα δεδομένα της εκάστοτε εποχής. Πριν από τρεις μήνες άνοιξε ξανά τις πόρτες του, μετά από ένα διάλειμμα 5 χρόνων προκειμένου να επανεφεύρει τον εαυτό του: ένα τσίρκο χωρίς ζώα.

Οι αδελφοί Ρίνγκλινγκ

Τον Νοέμβριο του 1882, ο Τσαρλς και άλλα τέσσερα από τα επτά αδέλφια της οικογένειας Γερμανών μεταναστών Ρίνγκλινγκ, άρχισαν να παρουσιάζουν τις πρώτες παραστάσεις τους, ένα σόου με σκετς και ταχυδακτυλουργικές ρουτίνες, σε πόλεις του Ουισκόνσιν. Ονόμασαν την παράστασή τους «Βαριετέ των αδελφών Ρίνγκλινγκ» και άρχισαν να περιοδεύουν σε κοντινές πόλεις.

Η επιτυχία τους στα βορειοδυτικά, τους επέτρεψε να επενδύσουν τα χρήματα που κέρδιζαν σε κοστούμια και να μεγαλώσουν τον θίασο. Ο Τσαρλς ήταν ο υπεύθυνος παραγωγής και ένα πρόσωπο που είχε ταλέντο στη διοίκηση και τη διαχείριση προσωπικού. Οι εργαζόμενοι του τσίρκου τον θαύμαζαν και του ζητούσαν συμβουλές και βοήθεια ακόμη και για προσωπικά ζητήματα.

Με το κλίμα μεταξύ των συνεργατών να είναι καλό και τις δουλειές να ανοίγουν όλο και περισσότερο, το τσίρκο επένδυσε στην απόκτηση του πρώτου αλόγου του και στη συνέχεια μιας αρκούδας. Από το 1888, ο θίασος άρχισε να ταξιδεύει με τρένο, επιτρέποντας στη φήμη του να εξαπλώνεται όλο και περισσότερο.

Η άνοδος στην κορυφή

Σύντομα οι αδελφοί Ρίνγκλινγκ ήταν σε θέση να εξαγοράσουν έναν άλλο μικρό θίασο που αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα. Η κίνηση προκάλεσε το ενδιαφέρον ενός μεγαλύτερου ανταγωνιστή, του ιδιοκτήτη του «Barnum & Bailey's Circus», ο οποίος τους κάλεσε να μιλήσουν. Από το ραντεβού προέκυψε μια διαίρεση των περιοχών, ώστε να μην μπλέκεται ο ένας στα πόδια του άλλου.

Μερικά χρόνια αργότερα, ωστόσο, όταν ο ιδιοκτήτης του πέθανε, το «Barnum & Bailey's Circus» έγινε δικό τους. Πλέον είχαν βρεθεί στην κορυφή. Για κάποια χρόνια, τα δύο τσίρκο συνέχισαν ξεχωριστά τη λειτουργία τους, όμως μετά το ξέσπασμα του Α' Παγκόσμιου Πολέμου, με τους θεατές να έχουν μειωθεί και πολλούς εργαζόμενούς τους να έχουν στρατευθεί, οι δύο θίασοι συγχωνεύθηκαν στο «Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus».

Από το 1919, το «Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus» διαφημιζόταν ως «το μεγαλύτερο σοου του πλανήτη»· ένα μότο που το συνοδεύει ακόμη και σήμερα.

Οι προσαρμογές στα νέα δεδομένα

Το εντυπωσιακό με το «Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus» δεν είναι μόνο ότι συνεχίζει να υπάρχει περισσότερα από 140 χρόνια μετά την ίδρυσή του, αλλά και η προσαρμοστικότητα που επέδειξαν τα αδέλφια Ρίνγκλινγκ, όπως και οι επόμενοι ιδιοκτήτες, κατορθώνοντας να κάνουν το τσίρκο τους να συμβαδίζει με τις αλλαγές που έφερε η σύγχρονη εποχή.

Αρχικά, το 1957, το «Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus» κατάργησε τις κλασικές τεράστιες τέντες που στήνονταν στο ύπαιθρο, με τις οποίες έχει ταυτιστεί η εικόνα του τσίρκο, επιλέγοντας να φιλοξενείται σε μόνιμους χώρους, όπως αθλητικά στάδια. 

Στη συνέχεια, τα κινήματα υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οδήγησαν στην υιοθέτηση του σεβασμού στη διαφορετικότητα, με αποτέλεσμα να σταματήσουν τα σκετς και η παρουσίαση τύπων όπως «η γυναίκα με το μούσι», οι νάνοι και άτομα με διάφορες δυσμορφίες ως «αξιοπερίεργα».

Η αναστολή λειτουργίας και η επιστροφή χωρίς ζώα

Το 2017 ήταν μια κομβική χρονιά: η μείωση της προσέλευσης θεατών, σε συνδυασμό με τα υψηλά λειτουργικά έξοδα και τις διαμαρτυρίες για τα δικαιώματα των ζώων οδήγησαν το τσίρκο να κλείσει.

Ένα τσίρκο που ιστορικά είχε νούμερα με τίγρεις, άλογα, αρκούδες και σύμβολο τον ελέφαντα δεν θα μπορούσε να συνεχίσει να λειτουργεί σε μια εποχή που η «εκπαίδευση» των ζώων για τις ανάγκες τέτοιων νούμερων θεωρείται βασανισμός.

Το μήνυμα των ακτιβιστών υπέρ των δικαιωμάτων των ζώων εισακούστηκε, και το «Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus» αναγκάστηκε να επανεφεύρει τον εαυτό του. Μετά και την αναγκαστική παύση που επέβαλε ο κορωνοϊός στα θεάματα, το 2022 ανακοίνωσε ότι επιστρέφει στην ενεργό δράση, αλλά χωρίς ζώα.

Υιοθετώντας το πρότυπο των μοντέρνων (χωρίς ζώα) τσίρκων, όπως για παράδειγμα του Cirque du Soleil, στήριξε το πρόγραμμά του κυρίως στους ακροβάτες, ενώ καταργήθηκε και ο κλασικός τύπος του κλόουν. Από το φθινόπωρο του 2023, το τσίρκο βρίσκεται σε περιοδεία ξανά.

Ένα αξεπέραστο θέαμα

Και, παρά την υπόθεση που θα μπορούσε να κάνει κάποιος, ότι το είδος ψυχαγωγίας που προσφέρει το τσίρκο μοιάζει ξεπερασμένο σε μια εποχή τηλεοπτικού θεάματος και social media, φαίνεται πως η ουσία που βρίσκεται στην καρδιά αυτού του τύπου θεάματος να το κρατάει ακόμη επίκαιρο.

Γιατί το τσίρκο είναι φτιαγμένο από ένα «μαγικό» συστατικό, που δεν εξαρτάται από το αν θα έχει νούμερα με ελέφαντες, τίγρεις, άλογα, θηριοδαμαστές ή κλόουν: έχει στο DNA του το στοιχείο της έκπληξης.

Μικροί και μεγάλοι που παρακολουθούν τους ακροβάτες, μπορεί να κοιτούν με τα μάτια γουρλωμένα και τα χέρια να κλείνουν με αγωνία το στόμα, αλλά το συναίσθημα εκτός από έντονο είναι και ευχάριστο· το κάθε νούμερο ολοκληρώνεται με επιφωνήματα χαράς, ενθουσιασμού και ξέφρενα παλαμάκια.

Αυτό είναι που προσφέρει το τσίρκο στο κοινό του: Έχει τη δύναμη να ξαφνιάζει, να ενθουσιάζει, να καταπλήσσει. Κι αυτό είναι ένα «δώρο» αξεπέραστο.