Ανάλυση FT: Πώς το μεταναστευτικό πριμοδοτεί την ακροδεξιά στην Ευρώπη

Ήταν ο θάνατος ενός μωρού σε ένα υπερπλήρες κέντρο υποδοχής αιτούντων άσυλο στην Ολλανδία πέρυσι που έπεισε τον πρωθυπουργό Μαρκ Ρούτε ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει και πάλι μια μεταναστευτική κρίση.

Η δεξιά στροφή Ρούτε και η εκλογή Βίλντερς

Το τριών μηνών βρέφος πέθανε σε ένα γήπεδο σε ένα χωριό κοντά στα γερμανικά σύνορα. Οι εικόνες με τις οικογένειες να κοιμούνται στο έδαφος, έφεραν στα μάτια των Ολλανδών ψηφοφόρων την έκταση της κατάστασης. Ο Ρούτε κατάλαβε ότι αυτό θα ήταν ένα δώρο για την αντιμεταναστευτική ακροδεξιά, όπως ακριβώς είχε συμβεί το 2015-16, όταν ένα κύμα ανθρώπων που ζητούσαν άσυλο στην Ευρώπη τροφοδότησε την άνοδο μιας νέας γενιάς λαϊκιστών πολιτικών σε όλη την ήπειρο.

Η απάντηση του ήταν να υποσχεθεί καταστολή. Η αλλαγή στάσης έριξε την εύθραυστη κυβέρνηση συνασπισμού του. Το κόμμα του Ρούτε το VVD (Λαϊκό Κόμμα για την Ελευθερία και τη Δημοκρατία) υπό νέα ηγεσία διεξήγαγε στη συνέχεια μια πρόωρη προεκλογική εκστρατεία με επίκεντρο τη μετανάστευση, και άνοιξε ακόμη και την πόρτα για συνεργασία με την ακροδεξιά υπό την ηγεσία του Χέερτ Βίλντερς. Η στρατηγική αυτή ήταν μια θεαματική αποτυχία. Τον Νοέμβριο, ο Βίλντερς ήταν αυτός που θριάμβευσε στις κάλπες, με το κόμμα του για την Ελευθερία (PVV) να υπερδιπλασιάζει τις έδρες του. Το VVD έπεσε στην τρίτη θέση.

Η νίκη ενός εξτρεμιστή όπως ο Βίλντερς, ο οποίος υποσχέθηκε να απαγορεύσει τα τζαμιά και το Κοράνι, προκάλεσε σοκ σε όλη την Ευρώπη. 

Αυστηροποίηση των κανόνων στη Γαλλία και η «ιδεολογική νίκη» Λεπέν

Υπήρξαν 874.000 αιτήσεις ασύλου στην ΕΕ πέρυσι και σχεδόν 650.000 τους πρώτους οκτώ μήνες του 2023, επιπλέον των 4,2 εκατομμυρίων Ουκρανών στους οποίους χορηγήθηκε προσωρινή προστασία μετά την εισβολή της Ρωσίας τον Φεβρουάριο του 2022. Τα κέντρα υποδοχής σε όλη τη βόρεια Ευρώπη φτάνουν τα όρια τους σε επίπεδα χωρητικότητας, αν και ο αριθμός των ανθρώπων που φθάνουν στην Ευρώπη χωρίς άδεια είναι πολύ χαμηλότερος από ό,τι το 2015 και το 2016.

Παρ' όλα αυτά, η πρόσφατη αύξηση των αριθμών των αιτούντων άσυλο ωθεί τους ψηφοφόρους στην αγκαλιά των λαϊκιστικών και ακροδεξιών κομμάτων, φέρνοντας τα στο κατώφλι της εξουσίας ή στην εξουσία. Βρίσκονται σε τροχιά να σημειώσουν σημαντικές επιτυχίες στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο και να ασκήσουν μεγαλύτερη επιρροή στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ.

Φοβούμενες εκλογικές αντιδράσεις, οι κυβερνήσεις αναζητούν όλο και πιο δραστικές λύσεις, ιδίως στην πολιτική επεξεργασίας του ασύλου, για να μειώσουν τον αριθμό των αφίξεων στα σύνορά τους. 

Στη Γαλλία, οι δυσκολίες του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν έφεραν στην επιφάνεια το μέγεθος του προβλήματος. Ένα νομοσχέδιο, το οποίο υποστήριξε ο Μακρόν, στοχεύει στη μείωση των αιτούντων άσυλο και στην επιτάχυνση των μετακινήσεων, ενώ παράλληλα θα νομιμοποιήσει το καθεστώς των μεταναστών σε κρίσιμους τομείς για την οικονομία. 

Μια αυστηρότερη εκδοχή του νομοσχεδίου εγκρίθηκε από την Εθνοσυνέλευση την Τρίτη, με την υποστήριξη της ηγέτιδας της ακροδεξιάς Μαρίν Λεπέν, η οποία έκανε λόγο για «ιδεολογική νίκη». Όμως αρκετοί από τους πιο αριστερούς υπουργούς του Μακρόν απείλησαν να παραιτηθούν εξαιτίας της νομοθεσίας και σχεδόν το ένα τέταρτο της κεντρώας συμμαχίας του αρνήθηκε να την ψηφίσει.

Η πολιτική Μέρκελ και η άνοδος του AfD

Η μετανάστευση, είτε πρόκειται για ανθρώπους που διαφεύγουν από πολιτικές διώξεις είτε αναζητούν εργασία, αποτελεί εδώ και καιρό ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα στην Ευρώπη, που φέρνει αντιμέτωπες τις κύριες χώρες εισόδου με άλλες που γίνονται προορισμοί.

Περίπου 2,3 εκατ. άνθρωποι ζήτησαν άσυλο στην ΕΕ το 2015-16, πολλοί από τους οποίους διέφυγαν από τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Η Γερμανία, η οποία τότε γνώριζε οικονομική άνθηση, δέχτηκε έναν πρωτοφανή αριθμό αιτούντων με την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ να δηλώνει: «Μπορούμε να το κάνουμε αυτό».

Η στάση της Μέρκελ εξόργισε ορισμένους από τους γείτονες της Γερμανίας, οι οποίοι ανησυχούσαν ότι θα έπρεπε να φιλοξενήσουν και αυτοί χιλιάδες ανθρώπους. Τόνωσε την άνοδο της ακροδεξιάς Εναλλακτικής για τη Γερμανία, η οποία εισήλθε για πρώτη φορά στο γερμανικό κοινοβούλιο το 2017.

Τώρα το AfD, τμήματα του οποίου θεωρούνται εξτρεμιστικά από τις γερμανικές υπηρεσίες ασφαλείας, είναι το δεύτερο πιο δημοφιλές κόμμα της Γερμανίας. Είναι έτοιμο να κερδίσει τρεις περιφερειακές εκλογές στα ανατολικά το επόμενο έτος.

Αμφιλεγόμενες συμφωνίες με το βλέμμα στις ευρωεκλογές

Στην Αυστρία, το ακροδεξιό κόμμα Ελευθερία, το οποίο βυθίστηκε σε σκάνδαλο δωροδοκίας πριν από τέσσερα χρόνια και εκδιώχθηκε από την κυβέρνηση, συγκεντρώνει ποσοστό 30% και βρίσκεται σε τροχιά νίκης στις βουλευτικές εκλογές το φθινόπωρο του επόμενου έτους.

Με τις δημοσκοπήσεις να προβλέπουν μεγάλα κέρδη για τα ακροδεξιά και λαϊκιστικά κόμματα στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο, οι νομοθέτες και οι αξιωματούχοι των κρατών μελών σπεύδουν να υιοθετήσουν μεταρρυθμίσεις στους κανόνες για τη μετανάστευση και το άσυλο πριν από τις εκλογές.

Εν τω μεταξύ, οι κυβερνήσεις προσπαθούν να αυστηροποιήσουν τους δικούς τους κανόνες και να σφραγίσουν αμφιλεγόμενες συμφωνίες με τρίτες χώρες για να εμποδίσουν τους ανθρώπους να φτάσουν σε ευρωπαϊκό έδαφος, όπως η συμφωνία ύψους 6 δισ. ευρώ που συνήψε η ΕΕ με την Τουρκία το 2016 για την επιστροφή των Σύρων προσφύγων.

Η ΕΕ υπέγραψε συμφωνία με την Τύνιδα τον Ιούλιο, υποσχόμενη, μεταξύ άλλων, 105 εκατ. ευρώ για να βοηθήσει στην αστυνόμευση των συνόρων της, παρόλο που οι αρχές της Τυνησίας έχουν αντιμετωπίσει καταγγελίες για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και παράνομες επαναπροωθήσεις μεταναστών στην έρημο από τα σύνορα με τη Λιβύη.

Η συμφωνία έκτοτε έχει κολλήσει. Παρ' όλα αυτά, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Oύρσουλα φον ντερ Λάιεν τη θεωρεί «πρότυπο» για συμφωνίες με άλλες αφρικανικές χώρες. Η Επιτροπή διαπραγματεύεται μια παρόμοια συμφωνία με την Αίγυπτο και έχει ξεκινήσει διερευνητικές συνομιλίες με το Μαρόκο. Η Κύπρος έχει ζητήσει συμφωνία με τον Λίβανο.

Και η πραγματικότητα της έλλειψης εργατικού δυναμικού

Τον περασμένο μήνα, η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι συνήψε συμφωνία με την Αλβανία για την κατασκευή δύο εγκαταστάσεων κράτησης για τους μετανάστες που διασώζονται από τη Μεσόγειο και οι οποίοι διαφορετικά θα μεταφέρονταν στην Ιταλία. Όμως και αυτή η συμφωνία τίθεται εν αμφιβόλω μετά την παραπομπή της σε δικαστικό έλεγχο από βουλευτές της αντιπολίτευσης στην Αλβανία.

Καθώς προσπαθεί να πατάξει την παράτυπη μετανάστευση, η Μελόνι αντιμετωπίζει την τεράστια ζήτηση των εργοδοτών για μετανάστες εργαζόμενους, καθώς το εργατικό δυναμικό συρρικνώνεται λόγω της γήρανσης του πληθυσμού. Αυτό το καλοκαίρι, ανακοίνωσε σχέδια για τη δραματική αύξηση του αριθμού των αδειών εργασίας για αλλοδαπούς εργαζόμενους εκτός ΕΕ.

«Ακόμη και τα πιο συντηρητικά, πιο δεξιά, κράτη μέλη αναγνωρίζουν ότι έχουν μια δημογραφική πρόκληση», λέει η Τζένιφερ Τάνγκνεϊ του Διεθνούς Κέντρου για την Ανάπτυξη Μεταναστευτικής Πολιτικής.

Η ΕΕ στο σύνολό της έχει απόλυτη ανάγκη από εργαζόμενους και το μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό θα μπορούσε να καλύψει το κενό. Μια έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Ιούλιο διαπίστωσε «υψηλές και επίμονες ελλείψεις εργατικού δυναμικού». Η ανεργία έφτασε σε χαμηλό ρεκόρ 6,2% το 2022, ενώ το ποσοστό των κενών θέσεων εργασίας ήταν σε ιστορικά υψηλό επίπεδο 2,9%, με την υγειονομική περίθαλψη, τις κατασκευές και την τεχνολογία να είναι μεταξύ των τομέων που επηρεάζονται περισσότερο.

Η εξαίρεση της Ελλάδας

Στην Ελλάδα, σημειώνει η ανάλυση των Financial Times, ο κεντροδεξιός πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης τήρησε αυστηρή στάση στο μεταναστευτικό και επιβραβεύτηκε από τους ψηφοφόρους αυτό το καλοκαίρι με μια δεύτερη θητεία με συντριπτική διαφορά. Αλλά η Ελλάδα μπορεί να αποτελεί την εξαίρεση.

Οι πολιτικοί επιστήμονες επισημαίνουν ακαδημαϊκές μελέτες που δείχνουν ότι οι συντηρητικοί που στρέφονται προς τα δεξιά για να αποκρούσουν τους λαϊκιστές κατά της μετανάστευσης κινδυνεύουν να νομιμοποιήσουν τα πιο σκληροπυρηνικά επιχειρήματα των αντιπάλων τους.

«Σε ορισμένα πλαίσια μάλλον ενισχύεται η ριζοσπαστική δεξιά», λέει ο Ταρίκ Αμπου Χαντί, αναπληρωτής καθηγητής συγκριτικής ευρωπαϊκής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Τα τελευταία δύο χρόνια, τα ακροδεξιά ή λαϊκιστικά αντιμεταναστευτικά κόμματα έχουν εκτοπίσει τους «συστημικούς» συντηρητικούς ως τη μεγαλύτερη δύναμη στα δεξιά του πολιτικού φάσματος στη Γαλλία, την Ιταλία, τη Σουηδία, τις Κάτω Χώρες και την Ελβετία.

^{Πηγή: Financial Times}