Μια παράσταση για τις απαγορευμένες επιθυμίες έστησε η Έλενα Πέγκα διασκευάζοντας και σκηνοθετώντας τη νουβέλα του Στέφαν Τσβάιχ «Φόβος». Εξηγεί το πώς και το γιατί.
Ο Τσβάιχ, ο Φρόιντ και ο «Φόβος»
Ο Φρόιντ εργαζόταν για να ξεμπλέξει τους ανθρώπους από τις αυταπάτες τους, και νομίζω πως αυτό ήταν που έλκυε τον Τσβάιχ στο έργο του Φρόιντ – ήταν φίλος του και είχε επηρεαστεί από τις καινοτόμες θεωρίες του. Συνυπήρχαν στη Βιέννη του μεσοπολέμου, που ήταν μια μεγαλούπολη. Στον «Φόβο» παρακολουθούμε ανθρώπους που αδυνατούν να αντιμετωπίσουν ο ένας τον άλλο, γιατί φοβούνται να δουν τον άλλο.
Διαβάζοντας τη νουβέλα θέλησα να τη δω μαζί με άλλους. Να δω το δράμα της Ιρένε να συμβαίνει, να δω τα σώματα, τις σχέσεις, τις χειρονομίες, τα βλέμματα. Να αναρωτηθώ μαζί με άλλους γιατί φοβόμαστε; Πόσο ελεύθεροι μπορούμε να είμαστε μαζί με τους άλλους∙ μαζί με τον άλλον; Υπάρχει συγχώρεση στις ανθρώπινες σχέσεις; Αποδοχή; Τι γεννάει τη σκληρότητα;
Ο φόβος που πραγματεύεται ο Τσβάιχ δεν είναι ο φόβος του ζώου για αυτοσυντήρηση. Είναι οι κατασκευασμένοι κοινωνικοί φόβοι μιας κοινωνίας συντηρητικής που θέτει απαγορεύσεις και βάζει τιμωρίες. Ο Τσβάιχ ήταν θερμός υποστηρικτής της πολυπολιτισμικότητας. Φοβόταν την ομοιομορφία, τον εθνικισμό, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Οι φόβοι που περιγράφει έχουν να κάνουν με κοινωνίες που εκτρέφουν το φόβο της διαφορετικότητας, του αποκλεισμού, του σκανδάλου.
Μια μερίδα κοινωνιολόγων πιστεύει πως όσο οι κοινωνίες γίνονται πιο πολυπολιτισμικές οι φόβοι των ανθρώπων θα αμβλύνονται, οι άνθρωποι θα νιώθουν πιο ελεύθεροι. Ίσως η συνύπαρξη με πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους να μας έκανε πιο σκεπτόμενους, πιο στοχαστικούς, πιο σοφούς.
Σήμερα, στην εποχή της οικονομικής κρίσης που όλους μας απασχολεί η πολιτική ζωή και η οικονομική επιβίωση, θέλησα να στραφώ σε συναισθήματα και καταστάσεις που επηρεάζουν εξίσου τη ζωή μας, όπως είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις, ο γάμος, η οικογένεια, η απιστία, ο έρωτας και ο φόβος μέσα σε όλα αυτά, οι αυταπάτες.
Προσέγγισα τον «Φόβο» σαν ένα άχρονο κουαρτέτο∙ τέσσερις άνθρωποι σε ένα ρινγκ που αναμετριούνται, πέφτουν, ο ένας σηκώνει όρθιο τον άλλο, τον ξαναρίχνει, και όλο αυτό είναι και σαν ένας χορός. Υπάρχει μια αισθητική χοροθεάτρου, οι κινήσεις, τα σώματα, οι δυναμικές των σωμάτων στο χώρο και στο χρόνο φτιάχνουν μια χορογραφία παιγμένη από ηθοποιούς.
Ήθελα να έχει μια αμεσότητα η παράσταση, να έχει βάθος χωρίς να έχει βάρος. Αυτό με δυσκόλεψε.
Εμπιστεύτηκα απαιτητικούς ρόλους σε ηθοποιούς της νεότερης γενιάς. Κράτησα τις ηλικίες που έχει ο Τσβάιχ στη νουβέλα. Με ενδιέφερε η Ιρένε, η κεντρική ηρωίδα, να είναι πολύ νέα και να φοβάται. Δουλέψαμε σαν ομάδα, χωρίς πρωταγωνιστές. Πρωταγωνιστής είναι ο φόβος.
17°
