Ταξιδεύοντας στην Ιαπωνία του Στέφανου Ρόκου

Σύγχρονοι διαβάτες σε πολύβουες πόλεις-παλίμψηστα ιστορίας, γκροτέσκα μαγειρέματα που ανακαλούν φαντασιώσεις και αφηγήσεις μυθικές, διαδρομές πίστης χαραγμένες στον χώρο από μπαμπού, αμέτρητα σούσι ως απεικονίσεις πνευμάτων Κάμι. Τα φαντάσματα της ιαπωνικής μυθολογίας συναντούν εκείνα του μυαλού στη νέα έκθεση του Στέφανου Ρόκου που εγκαινιάζεται στις 7 Απριλίου στην γκαλερί Ζουμπουλάκη. Πυκνές, γεμάτες ένταση και ερωτισμό σκηνές, οι συνθέσεις του στον μουσαμά και το χαρτί ξετυλίγουν αντί ημερολογίου το πυρετικό βίωμα ενός δεκαήμερου ταξιδιού ζωής στην χώρα του ανατέλλοντος ηλίου. Ιστορίες προσωπικές, στιγμές εσωτερικής πάλης και μια ενθουσιώδης περιέργεια μπροστά σε μια κουλτούρα για τον ίδιο καθηλωτική κι έναν κόσμο χαοτικό που προσπαθεί να μοιραστεί με τον θεατή.

Το όνομά του φέρνει αυτόματα στο μυαλό νότες, εικονογραφήσεις σε εξώφυλλα δίσκων γνωστών καλλιτεχνών, την συνάντησή του με το μελωδικό σύμπαν του Νικ Κέιβ και των The Bad Seeds που έγινε έκθεση και βιβλίο. Και παρ’ όλο που αυτή τη φορά η εικαστική δουλειά του δεν συνδέεται με τη μουσική, καθώς στέκεσαι μπροστά στις πολυάνθρωπες συνθέσεις του, πιάνεις τον εαυτό σου να προσπαθεί ν’ αφουγκραστεί τον ήχο των ιαπωνικών πόλεων. «Σίγουρα –ειδικά μετά την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη– η δουλειά μου έχει συνδεθεί πολύ με αυτήν την τέχνη και μια φυσική συνέχεια του προηγούμενου κόνσεπτ ίσως να ήταν κάτι το αυτονόητο» παραδέχεται ο ίδιος ενώ βάζει τις τελευταίες πινελιές στο στήσιμο της νέας του έκθεσης. «Θυμάμαι όταν πρωτοείδε ο Warren Ellis το βιβλίο για το No more shall we part πολύ πριν από την έκθεση, με ρώτησε με προβληματισμένο ύφος: “Και μετά από αυτό, τί;” Και του απάντησα “Ε, θα κάνω ένα αφιέρωμα στους Scorpions!”.
Όπως καταλαβαίνετε, είχα ήδη αποφασίσει ότι το επόμενο πρότζεκτ μου, όποιο και να ήταν αυτό, δεν θα αφορούσε ούτε καν εμμέσως τη μουσική. Αυτή η συνειδητή απόφαση ήταν λυτρωτική για εμένα και τη ζωγραφική μου, είχα την ανάγκη να αποποιηθώ τον τίτλο του μουσικόφιλου, έστω και προσωρινά, και να καταπιαστώ με κάτι εντελώς αποφορτισμένο απ’ όσα είχα κάνει στο παρελθόν. Η μουσική δεν ήταν ποτέ αυτοσκοπός στη ζωγραφική μου ούτε η μοναδική πηγή έμπνευσης. Ήταν πάντα ένα ωραίο εργαλείο, όπως πολλά που χρησιμοποιώ και με βοηθάνε· ένα από αυτά που αφήνω πού και πού στην άκρη του εργαστηρίου μου και ίσως κάποια στιγμή το ξαναχρησιμοποιήσω, ίσως και όχι».

Η ενότητα έργων «Οι δύο ναοί» προέκυψε μετά από το ταξίδι σας στην Ιαπωνία. Ποια η σχέση σας με τη χώρα, πώς ξεκίνησε το ενδιαφέρον σας και τι σας ιντριγκάρει σε αυτή;
Το ταξίδι στην Ιαπωνία το οφείλω στην αυθόρμητη πρόσκληση μιας φίλης μου την ημέρα των γενεθλίων μου ενώ παραθέριζα στα Κύθηρα. Μου πήρε σχεδόν δύο δευτερόλεπτα για να ανταποκριθώ θετικά. Για να κάνω ένα ταξίδι, χρειάζομαι πάντα μια ψυχαναγκαστική δικαιολογία. Σε αυτήν την περίπτωση υπήρχαν αμέτρητοι λόγοι. Καλλιτεχνικοί, προσωπικοί, συναισθηματικοί, ψυχοθεραπευτικοί. Η γιαπωνέζικη χαρακτική. Η γιαπωνέζικη μυθολογία, η τεχνολογία και η παράδοση. Η γιαπωνέζικη ιδιοσυγκρασία. Ήθελα να έρθω κοντά με όλα αυτά που φανταζόμουν και φαντασιωνόμουν.
Οι μέρες που περάσαμε στο Τόκιο, στο Κιότο και στη Νάρα και η εσωτερική διεργασία που βίωσα εκείνη την περίοδο αποτελούν κάποιες από τις πιο έντονες στιγμές της ζωής μου. Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι κάποια στιγμή θα αφιέρωνα δυόμισι χρόνια δουλειάς και μία ατομική έκθεση σε ένα ταξίδι δέκα ημερών στο εξωτερικό. Και μάλιστα σε περίοδο εγκλεισμού, απαγορεύσεων και πανδημίας να δουλεύω και να αναπολώ τον πιο μακρινό προορισμό μου.

Από την εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για έναν τόπο (από διαβάσματα, εικόνες, ακούσματα) στην γνωριμία μαζί του που έρχεται μέσα από ένα οδοιπορικό, ο μύθος γι’ αυτόν μπορεί να καταρριφθεί ή και να ενταθεί. Στην περίπτωσή σας;
Ήμουν ανοικτός και στα δύο ενδεχόμενα και να τον καταρρίψω και να τον εντείνω. Το γνώριζα το ρίσκο και την πιθανή απογοήτευση που θα μπορούσε να φέρει. Για την Ινδία, όπου είχα μείνει σχεδόν έναν μήνα, δεν αισθάνθηκα το ίδιο. Υπήρχε μια απόσταση παρ’ όλο που βρέθηκα εκεί με αγαπημένα πρόσωπα. Στην Ιαπωνία ένιωσα κομμάτι της κουλτούρας της, των θρησκειών της, του ρομαντισμού και των ακροτήτων της από την πρώτη στιγμή. Το περίεργο είναι ότι το έβλεπα στον χαρακτήρα μου και στη ζωγραφική μου από μικρός. Εντυπωσιάστηκα και όταν, στον γυρισμό, διάβασα ένα κείμενο του Λευκάδιου Χερν σχετικά με την πρώτη του μέρα στην Ιαπωνία, το 1890. Ήταν σαν να ήταν οι δικές μου σκέψεις το 2019.

Ο τίτλος της έκθεσης αναφέρεται σε δύο ναούς, του σιντοϊσμού και του βουδισμού, που όπως σημειώνετε συνυπήρχαν αρμονικά μέσα από τις ιδιαιτερότητες και τις αντιθέσεις τους, όπως δύο άνθρωποι. Μιλήστε μας γι’ αυτή τη δουλειά, για τις εικόνες και τις σκέψεις που την τροφοδότησαν.
Σε μια εποχή με αδιανόητη ένταση από παντού, όπου ο διχασμός κυριαρχεί συνεχώς ακόμα και σε πολιτικά, επιστημονικά και κοινωνικά ζητήματα που δεν σηκώνουν αμφισβήτηση, όπως είναι ο πόλεμος, η ειρήνη, η πανδημία και οι ανθρώπινες αξίες, βρήκα στιγμιαία την ψυχική μου ηρεμία στην ιδέα ότι δύο ναοί με ακραία αντιθετικούς χαρακτήρες στη μορφή και στις ιδέες τους, αυτός του Σιντοϊσμού και εκείνος του Βουδισμού, μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά στο ίδιο περιβάλλον. Μη μπορώντας να αποφασίσω ποιο από τα δύο λατρευτικά συγκροτήματα μου ασκούσε μεγαλύτερη γοητεία, καθότι και τα δύο είχαν χαρακτηριστικά που με ενδιέφεραν ιδιαιτέρως, τους έδωσα τη μορφή δύο ανθρώπων με διαφορετικές δυναμικές που καλούνται να συνυπάρξουν σε μια συνθήκη. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του τίτλου της έκθεσης και έτσι ταυτίστηκα και με τους δύο αυτούς ναούς.

Πληθωρικά και πολυπρόσωπα, τα έργα σας κατακλύζουν την επιφάνεια με χρώμα και το βλέμμα με λεπτομέρειες. Αναρωτιέμαι αν το μυαλό σας είναι διαρκώς τόσο γεμάτο με εικόνες και, τελικά, τι τροφοδοτεί όλη αυτή την ένταση/κινητικότητα στις ζωγραφικές σας επιφάνειες. Πού σας «βρίσκουν» αυτές οι εικόνες;
Ναι, είναι συνεχώς γεμάτο με εικόνες και σκέψεις της καθημερινότητας, και όσο το αδειάζω εικονογραφώντας αυτά τα στοιχεία τόσο γεμίζει με νέα. Μερικές φορές συμβαίνει να βρίσκω κάτι ενδιαφέρον και σε κάτι αδιάφορο. Αυτά είναι χαρακτηριστικά της τέχνης που με κάνουν ευτυχισμένο. Όταν και αν αυτό σταματήσει να συμβαίνει, θα πρέπει να το σεβαστώ και να συντονιστώ με τα νέα δεδομένα.

Εμμένετε σε μια ζωγραφική της αναπαράστασης και ανθρωποκεντρική. Γιατί;
Βρίσκω νόημα στην αναπαράσταση γιατί δεν υπάρχει ποτέ καμία περίπτωση να αντιγράψει κάποιος πιστά ακριβώς αυτό που βλέπει. Και αν επιμένει να το πετύχει, θα καταλάβει τη ματαιότητα της πράξης του και θα βρει αλλού το νόημα της γραμμής του. Προσωπικά νομίζω ότι αναπαριστώ όλα τα αντικείμενα που ζωγραφίζω, τα τοπία, τα ποτήρια, τις καρέκλες, τα λουλούδια, τα φαγητά, τις μουτζούρες, τα βουνά και το κενό, σαν να είναι άνθρωποι ή ζώα, σαν να είναι όλα κινούμενα και έμψυχα. Γι’ αυτό, μάλλον, βγαίνει η ζωγραφική μου παραστατική και εμψυχοκεντρική.

Έχετε χαρακτηρίσει τη ζωγραφική σας βιωματική. Τι μαθαίνουμε, λοιπόν, για σας μέσα από αυτή τη δουλειά;
Τα έργα της συγκεκριμένης έκθεσης είναι ίσως πιο βιωματικά από ποτέ, καθώς το καθένα ξεχωριστά συνδέεται με ένα συγκεκριμένο συμβάν, μια συγκεκριμένη τοποθεσία, μια σκέψη, ένα συναίσθημα, μια εντύπωση με ημερομηνία, ώρα και πλαίσιο. Το σύνολο της ενότητας αυτής είναι ένα ελεύθερο ημερολόγιο καταγραφής γεγονότων και ιδεών, που το αποτύπωσα ακόμα πιο οργανωμένα ταξινομώντας τα έργα σε τέσσερα κεφάλαια, τίτλους και θεματολογίες στο ομώνυμο βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Στερέωμα». Το αντίθετο συμβαίνει με το μικρό animation που έφτιαξα με τον Γιώργο Γούση και τον Φωκίωνα Ξένο, όπου –μαζί με το χαοτικό πρωτότυπο σάουντρακ που έγραψε ειδικά γι’ αυτό ο Τζιμ Σκλαβούνος–, όλα τα στοιχεία ξανά αποδιοργανώνονται και καταγράφονται σχεδόν στην πρωτόγονη μορφή με την οποία γεννήθηκαν στο κεφάλι μου.
Βλέποντας λοιπόν την έκθεση, το animation, και διαβάζοντας το βιβλίο, πιστεύω ότι θα καταλάβετε κάπως καλύτερα το πώς ταξινομώ κάποια σημαντικά για εμένα ερεθίσματα που κατακλύζουν το μυαλό μου, πιο πολύ από το πώς τα πέρασα στην Ιαπωνία.

Και τώρα, τι; Πάνω σε τι δουλεύετε αυτή την εποχή;
Εδώ και αρκετό καιρό με έχει απορροφήσει ο τρόπος με τον οποίο θα παρουσιαστεί η έκθεση, γιατί όσο σημαντική και καθοριστική είναι η δημιουργική διαδικασία των έργων, άλλο τόσο είναι το στήσιμο στον χώρο και οι πολλές μικρές λεπτομέρειες που συμπληρώνουν το τελικό αποτέλεσμα. Έχω διάφορες ιδέες για αργότερα, αλλά όλα θα ξεκαθαρίσουν σιγά σιγά με τον καιρό. Εξάλλου, πάντα θα περιμένω μια νέα πρόσκληση στα γενέθλιά μου. Εναλλακτικά, θα κάνω ένα αφιέρωμα στους Scorpions.

---

H ATHENS VOICE είναι χορηγός επικοινωνίας της έκθεσης.

Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την έκθεση στο City Guide της Athens Voice