Γιατί να δούμε το 2021 έναν μύθο που γράφτηκε τον 17ο αιώνα; Γιατί μας ανατριχιάζει σήμερα, με τις 17 γυναικοκτονίες μέσα στο 2021, να βλέπουμε ακριβώς την ίδια διαδρομή της ζήλειας
Ο γιατρός της τιμής του: Εντυπώσεις από την παράσταση που σκηνοθετεί ο Θωμάς Μοσχόπουλος στο θέατρο Πόρτα, με τους Βελέντζα, Δαφνή, Ιωάννου, Καβάλη κ.ά.
«Εμείς επάνω στη σκηνή, πάντοτε ακροβατούμε. Τι είν’ η αλήθεια άραγε; Το θέατρο τι είναι;» λέει ο αφηγητής στην αρχή της παράστασης «Ο γιατρός της τιμής του» του Pedro Calderon de la Barca, που έζησε και δημιούργησε στην Ισπανία στη διάρκεια του 17ου αιώνα. Και από την πρώτη μόλις ατάκα ξέρουμε ότι θα δούμε θέατρο, πάει να πει μια ιστορία, με χρώματα, με μουσικές, με συγκίνηση, με γέλιο.
Αλλά πώς μπορεί να ειπωθεί στο κοινό του 21ου αιώνα μια ιστορία που γράφτηκε το 1635, και αφηγείται γεγονότα στη διάρκεια της βασιλείας του βασιλιά Πέδρο της Καστίλλης, τον 14ο αιώνα. Με τον τρόπο του παραμυθιού, αυτής της παντοτινής αφηγηματικής γλώσσας, που σε κάθε εποχή μπορεί να λέγεται αλλιώς, αλλά μπορεί να αφηγηθεί δύσκολα, δυσάρεστα και διαρκή θέματα με τρόπο ανάλαφρο, τρυφερό, παρηγορητικό.
Αυτόν τον τρόπο διάλεξε και ο σκηνοθέτης Θωμάς Μοσχόπουλος στο θέατρο Πόρτα ξανά, και συνέδεσε ευφυώς τον τρόπο του παραμυθιού με τον τρόπο του θεάτρου. Και είχε βασικό συμμέτοχο σ’ αυτό το εγχείρημα τον εικαστικό και σκηνογράφο Βασίλη Παπατσαρούχα, που αντιμετώπισε το έργο του Καλντερόν (το οποίο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα), σα να εικονογραφεί ένα ακόμα παραμύθι. Και με τα κοστούμια (με το μαύρο να κυριαρχεί και να παραπέμπει στον σκοταδισμό της εποχής, μαζί με την παιγνιώδη αποκάλυψη γυμνών σημείων από τα σώματα των ηθοποιών να παραπέμπει στην απελευθέρωση του σήμερα), και με το διαρκώς μεταβαλλόμενο σκηνικό που γίνεται δρόμος της πόλης, παλάτι, σπίτι, κήπος, κρεβάτι, βασιλική αίθουσα εκδηλώσεων.
Σ’ αυτό το σκηνικό και εικαστικό περιβάλλον εκτυλίσσεται η ιστορία της Δόνιας Μένθια (Αμαλία Καβάλη), που έχοντας βάλει σε μια άκρη της καρδιάς της την άτυχη κατάληξη του έρωτά της με τον διάδοχο του θρόνου Ενρίκε (Μελαχρινός Βελέντζας), είναι ήδη παντρεμένη με τον επιφανή Σεβιλλιάνο, Γκουτιέρες Αλφόνσο ντε Σολίς (Γιώργος Παπαπαύλου). Όμως, ένα ατύχημα του πρίγκιπα Ενρίκε έξω από το σπίτι της Δόνιας Μένθια θα περιπλέξει τα πράγματα, θα φανερώσει κι άλλες καταχωνιασμένες επιθυμίες, και θα δώσει την αφορμή στον Καλντερόν να αφηγηθεί το κοινωνικό περιβάλλον της εποχής, τον τρόπο που κινούνται οι ηγεσίες, τον τρόπο που αντιμετωπίζονται οι γυναίκες και οι κατώτερες τάξεις, τον τρόπο που όλα ανταλλάσσονται, τον κόσμο ενός ηθικού και πνευματικού τέλματος εντέλει. «Να συγκρατώ τα πάθη μου, μοναδικό μου πάθος» λέει κάποια στιγμή η Δόνια Μένθια.
Γιατί να δούμε το 2021 έναν μύθο που γράφτηκε τον 17ο αιώνα; Γιατί, όπως όλα τα σημαντικά κείμενα, καταγράφουν τα διαρκή πάθη της ανθρώπινης ψυχής, τον τρόπο που οι κοινωνίες ισορροπούν ή δεν ισορροπούν. Γιατί ξαφνικά βλέπουμε με ποιον τρόπο και τον 17ο αιώνα γινόταν η παραβίαση της ιδιωτικής ζωής, πώς η συκοφάντηση και οι αναπόδεικτες εντυπώσεις δολοφονούσαν χαρακτήρες (όπως θα λέγαμε σήμερα) ή απλώς ανθρώπους. Γιατί μας ανατριχιάζει σήμερα, με τις 17 γυναικοκτονίες που καταγράφηκαν στη χώρα μας το 2021, να βλέπουμε ακριβώς την ίδια διαδρομή της ζήλειας: τη φαντασία, την αβεβαιότητα, την υποψία, την παγίδευση, τη βία. Και να τα δούμε σε μια παράσταση που έχει ρυθμό, φινέτσα, υψηλή αισθητική (η όψη της παράστασης είναι καθοριστικό στοιχείο στη σκηνική και την αφηγηματική εξέλιξη της ιστορίας του Καλντερόν) και γιατί ο Θωμάς Μοσχόπουλος κίνησε για άλλη μια φορά τους ηθοποιούς του πέρα από βεβαιότητες και ευκολίες, διδάσκοντάς τους το ρυθμό εκφοράς της έμμετρης μετάφρασης που ο ίδιος υπογράφει, με έμπνευση και φαντασία. Και γιατί η ποίηση όπως και το παραμύθι (μιας άλλης μορφής ποίηση) είναι ο καλύτερος και πιο τρυφερός τρόπος να ειπωθούν και ν’ ακουστούν δύσκολα πράγματα.
Με βασικό πρωταγωνιστή την εικαστική όψη που έδωσε ο Βασίλης Παπατσαρούχας στην παράσταση, από τις ερμηνείες που όλες ήταν καλοκουρδισμένες και εντός του ρυθμού της παράστασης, θα ξεχωρίσω την Αμαλία Καβάλη, σε μια από τις καλύτερες στιγμές της, αθροίζοντας και την άνεσή της να εκφέρει και να μεταφέρει τον ρυθμό του έμμετρου λόγου, τον Γιώργο Παπαπαύλου σ’ έναν ρόλο ασυνήθιστο που έφερε με επιτυχία σε πέρας, τον Φώτη Στρατηγό που για δεύτερη συνεχόμενη φορά απέδειξε ότι ήρθε για να μείνει, και τον Παύλο Παυλίδη, σ’ έναν ρόλο που μοιάζει περιφερειακός, αλλά νομίζω είναι η βασική άποψη του Καλντερόν στο κείμενο: στο ρόλο του γελωτοποιού, που δουλειά του είναι να κάνει το βασιλιά να γελάσει. Δεν τα καταφέρνει τόσο καλά ως διασκεδαστής∙ τα καταφέρνει όμως θαυμάσια ως σκεπτόμενος άνθρωπος, που αποκαλύπτει τον δόλο και τη συκοφαντία και γίνεται ο άνθρωπος που βοηθά στην απόδοση δικαιοσύνης. Ο ορθός λόγος έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του. Και μερικές φορές νικά.
22°
