Σύντομο χρονικό του Αφγανιστάν - 3ο Μέρος: Ποια είναι η κατάσταση που επικρατούσε πριν και μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στις 11 Σεπτεμβρίου 2001
Η Αλ-Κάιντα είχε εντείνει την τρομοκρατικές της ενέργειες σε όλο τον κόσμο από το 1993 με τη βομβιστική επίθεση στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου: εκείνη η πρόβα τζενεράλε προκάλεσε τον θάνατο έξι ανθρώπων και τον τραυματισμό εκατοντάδων, χωρίς να αφυπνίσει τις ΗΠΑ για τους κινδύνους του ισλαμικού φονταμενταλισμού, τον οποίον είχαν ενισχύει από το 1980. Όλες οι δυτικές χώρες ξέχασαν το γεγονός και συνέχισαν εύθυμα την πορεία τους. Χαρακτηρίζοντας ένα πρόβλημα ως «τρομοκρατία», ενοχοποιούνται μερικοί «τρελοί», στην προκειμένη περίπτωση «τρελοί του Αλλάχ»: με το να βλέπουν το πολιτικό Ισλάμ κατακερματισμένο με τον εν λόγω «τρελό» κροσσό των τρομοκρατών στην άκρη, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν είδαν τη μεγάλη εικόνα της επίθεσης της Ανατολής εναντίον της Δύσης με όλα τα μέσα και τα εργαλεία που διέθετε. Η οπτική του Σάμιουελ Χάντιγκτον θεωρήθηκε υπεραπλουστευτική και οριενταλιστική: οι «προοδευτικές» δυνάμεις την πέταξαν στα σκουπίδια και η προσοχή όλων επικεντρώθηκε στα βίαια επεισόδια, όχι στα ιδεολογικά και θρησκευτικά ρεύματα.
Τα βίαια επεισόδια ερεθίζουν ευκολότερα τον εγκέφαλο. Το 1995 παγιδευμένο αυτοκίνητο εξερράγη στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας μπροστά από κτίριο της Εθνικής Φρουράς όπου εργάζονταν Αμερικανοί στρατιωτικοί σύμβουλοι, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πέντε Αμερικανοί στρατιώτες και δύο Ινδοί και να τραυματιστούν καμιά εξηνταριά. Την ίδια χρονιά, ένα φορτηγό γεμάτο εκρηκτικά ανατινάχτηκε στην πύλη της αμερικανικής βάσης στο Χόμπαρ, στην ανατολική Σαουδική Αραβία, σκοτώνοντας 19 Αμερικανούς και τραυματίζοντας άλλα 386 άτομα. Το 1998 έγινε η επίθεση στην Κένυα και στην Τανζανία που άρχισε να ανησυχεί τις ΗΠΑ: δύο παγιδευμένα αυτοκίνητα ανατινάχτηκαν σχεδόν ταυτοχρόνως κοντά στις αμερικανικές πρεσβείες του Ναϊρόμπι και του Νταρ ες Σαλάμ. Απολογισμός: 224 νεκροί, ανάμεσά τους 12 Αμερικανοί, και χιλιάδες τραυματίες. Τέλος, το 2000, στην Υεμένη, 17 Αμερικανοί πεζοναύτες σκοτώθηκαν στο λιμάνι του Άντεν σε επίθεση κατά του αμερικανικού πολεμικού σκάφους USS Cole. Εξυπακούεται ότι η Αλ-Κάιντα επέλεγε μέχρι τότε στόχους σε μουσουλμανικά εδάφη κυρίως, έχοντας εξασφαλίσει κάλυψη από τις τοπικές ισλαμιστικές κυβερνήσεις και ομάδες. Το 2001 όμως, και μετά την προαναφερθείσα πρόβα τζενεράλε, η Αλ-Κάιντα ταξίδεψε στις ΗΠΑ.
Το 1999 το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών είχε χαρακτηρίσει τρομοκρατικές οντότητες την Αλ Κάιντα, τους Ταλιμπάν και τον ίδιον τον Μπιν Λάντεν, ο οποίος είχε ως ορμητήριο το Αφγανιστάν. Εναντίον αυτών των τρομοκρατικών ομάδων κινούνταν ο Αχμάντ Σαχ Μασούντ, επικεφαλής μιας ομάδας με το όνομα Βόρεια Συμμαχία, τον οποίον η Αλ Κάιντα δολοφόνησε λίγες μέρες πριν από την 11 Σεπτεμβρίου. Η 9/11 ήταν το πιο πολύνεκρο και εντυπωσιακά σκηνοθετημένο τρομοκρατικό χτύπημα με τρεις χιλιάδες νεκρούς και τη ρητή δήλωση «This is the end of the world as you know it, motherfuckers». Αλλά, παρά το παγκόσμιο σοκ, δεν κατανοήσαμε τι ακριβώς συνέβαινε στις διεθνείς σχέσεις.
Αν και το Αφγανιστάν ήταν η βάση της Αλ Κάιντα, κανείς από τους δεκαεννέα αεροπειρατές δεν ήταν Αφγανός: ο Μοχάμεντ Άτα, ο αρχηγός της επιχείρησης, ήταν Αιγύπτιος και δεκαπέντε από τους αεροπειρατές ήταν Σαουδάραβες. Το Ισλάμ είναι ανώτερη και ισχυρότερη αρχή από την εθνικότητα: οι ισλαμιστές δεν επιμένουν στα εθνικά και γεωγραφικά σύνορα· η ταυτότητά τους είναι θρησκευτική, όχι εθνική, αν και πράγματι παίζει κάποιο ρόλο η φυλή (tribe, όχι race). Έτσι, με μια μηχανιστική λογική, αμέσως μετά την 9/11 ο Τζορτζ Μπους κήρυξε «τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» και κάλεσε, αφελώς, τους Ταλιμπάν να παραδώσουν στις αμερικανικές αρχές τα στελέχη της Αλ Κάιντα που κρύβονταν στο Αφγανιστάν. Παραλλήλως, με την Patriot Act, διευκόλυνε την παρακολούθηση Αμερικανών πολιτών χωρίς δικαστική εντολή και έστησε του στρατόπεδο στο Γκουαντάναμο. To λάθος να θεωρηθεί το Ισλάμ τρομοκρατική και όχι πολιτική-πολιτιστική απειλή οδήγησε σε πολλά λάθη μεταξύ των οποίων ήταν αυτή η Patriot Act που αποτελεί υποχώρηση της δημοκρατίας, χατίρι στο Ισλάμ ―απόδειξη του πώς το Ισλάμ διαμορφώνει τα τελευταία είκοσι χρόνια τις δυτικές δημοκρατίες.
Στο πλαίσιο λοιπόν του War on terror ήδη από το τέλος του 2001, και με την. υποστήριξη των Βρετανών, εκτυλίχθηκε η στρατιωτική επιχείρηση Enduring Freedom, στην πρώιμη φάση της οποίας συμμετείχαν μέλη της Βόρειας Συμμαχίας που είχαν το πλεονέκτημα να γνωρίζουν το έδαφος. Ένα-ένα τα προπύργια των Ταλιμπάν κατέρρευσαν και τα Ηνωμένα Έθνη έκαναν έκκληση για δημιουργία μεταβατικής διοίκησης και για αποστολή ειρηνευτικών δυνάμεων με στόχο τη σταθερότητα και την ανοικοδόμηση. Αλλά οι μάχες συνεχίζονταν στις σπηλιές Τόρα Μπόρα και προτού τελειώσει εκείνη η τρελή χρονιά, ο Μπιν Λάντεν κατέφυγε στο Πακιστάν καβάλα σε άλογο. Πολλοί ήταν εκείνοι που έβλεπαν στο πρόσωπό του έναν ρομαντικό ήρωα του Αλλάχ: ο αραβισμός είναι, παραδοσιακά, ένα ρομάντζο των δυτικών ελίτ.
Μετά την πτώση της Καμπούλ στις αντι-ταλιμπανικές δυνάμεις τον Νοέμβριο του 2001, τα Ηνωμένα Έθνη προσκάλεσαν τις μεγάλες αφγανικές φατρίες, με κυριότερη τη Βόρεια Συμμαχία και μια ομάδα με επικεφαλής τον πρώην βασιλιά (αλλά όχι τους Ταλιμπάν), σε διάσκεψη στη Βόννη. Προέκυψε μια συμφωνία που εγκατέστησε τον Χαμίντ Καρζάι επικεφαλής προσωρινής διοίκησης, δημιουργώντας ταυτοχρόνως διεθνή ειρηνευτική δύναμη για τη διατήρηση της ασφάλειας στην Καμπούλ. Παρά την επίσημη πτώση των Ταλιμπάν, οι ηγέτες της Αλ-Κάιντα παρέμεναν κρυμμένοι στα βουνά και οι πολεμικές επιχειρήσεις δεν έπαψαν ―πλην όμως, με τους Αμερικανούς να αλληθωρίζουν προς τον Σαντάμ Χουσεΐν και το Ιράκ, το οποίο άρχισε να αναφέρεται όλο και περισσότερο ως η μείζων απειλή εναντίον των ΗΠΑ: η CIA παρείχε σχετικές πληροφορίες, αρκετά συγκεχυμένες, διαπράττοντας ένα ακόμα σφάλμα: υπό κανονικές συνθήκες, η CIA δεν χαράζει πολιτική· συλλέγει πληροφορίες τις οποίεw επεξεργάζονται οι διοικήσεις προκειμένου να χαράξουν πολιτική ―στα ζητήματα του Ισλάμ (όπως είχε συμβεί και στο ζήτημα της Ελλάδας το 1967: το αναφέρω παρεμπιπτόντως επειδή σε προηγούμενο άρθρο έκανα λόγο για τον ρόλο του Γκαστ Αβράκωτου στο απριλιανό πραξικόπημα) η CIA όρισε την αμερικανική πολιτική. Κι όπως πάντοτε, δεν ήταν ολόκληρη η CIA που επενέβαινε στην πολιτική, ήταν τα σκοτεινότερα πρόσωπα, όπως ήταν ο Μάικλ Σόιερ: αυτός μάλιστα· ήταν τρελός για δέσιμο.
Στο μεταξύ, το Κογκρέσο ψήφισε πάνω από 38 δισεκατομμύρια δολάρια σε ανθρωπιστική βοήθεια για την ανασυγκρότηση του Αφγανιστάν από το 2001 έως το 2009. Πάρα πολλά λεφτά έκαναν φτερά. Όπως είπα, μετά την αμερικανική επέμβαση του Αφγανιστάν, πρόεδρος της χώρας διορίστηκε ο Χαμίντ Καρζάι, από τη φυλή των Ποπαλζάι, ο οποίος πέτυχε κάποια σταθερότητα με τη βοήθεια των νατοϊκών στρατευμάτων μέχρι το 2004 τουλάχιστον. Αλλά κάποια στιγμή έπρεπε να γίνουν εκλογές, να ψηφιστεί καινούργιο σύνταγμα κι αυτό το σύνταγμα να εφαρμοστεί. Το 2004 μια συνέλευση 502 Αφγανών αντιπροσώπων από διάφορες φυλές συμφώνησε πράγματι για ένα σύνταγμα που εξασφάλιζε προεδρικό σύστημα και υποσχόταν να συνενώσει τις διάφορες εθνοτικές ομάδες. Ο Καρζάι έγινε ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος επικεφαλής του Αφγανιστάν με 55% των ψήφων. Εκείνες τις μέρες, παρότι η κατάσταση ήταν εύθραυστη, υπήρχαν ελπίδες εκδημοκρατισμού, ειρήνης και προόδου: για παράδειγμα, στις εκλογές, στις 68 από τις 249 έδρες αναδείχτηκαν γυναίκες βουλευτές.
Έτσι όμως κλιμακώθηκε η βία: οι ισλαμιστικές ομάδες επιδόθηκαν σε ένα όργιο επιθέσεων αυτοκτονίας και βομβιστικών ενεργειών, ενώ το ΝΑΤΟ σκεφτόταν πως η επίσκεψη στο Αφγανιστάν είχε παρατραβήξει κι ότι οι Αφγανοί έπρεπε να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους. Τη στιγμή που ο Καρζάι και οι αντι-ταλιμπανικές δυνάμεις χρειάζονταν ενίσχυση, το ΝΑΤΟ άρχισε να δείχνει αφηρημάδα και να ανησυχεί για την απώλεια πόρων, χρόνου και ενέργειας. Το 2009 ο νεοεκλεγείς Μπαράκ Ομπάμα έπιασε το υπονοούμενο, ενίσχυσε τα στρατεύματα στην εμπόλεμη ζώνη και έθεσε χρονοδιάγραμμα. Αλλά τι να σου κάνουν 37.000 νατοϊκοί μπροστά σε θηριώδεις Ταλιμπάν εξοπλισμένους με αμερικανικά όπλα υψηλής τεχνολογίας μέσω των μυστικών υπηρεσιών του Πακιστάν; Ο Ομπάμα υπαινίχθηκε ότι το Πακιστάν χρειαζόταν «έλεγχο» αλλά βεβαίως δεν είχε κανέναν τρόπο να το ελέγξει ―εκτός αν προχωρούσε σε ανοιχτή ρήξη με την πακιστανική κυβέρνηση η οποία μόλις είχε βάλει το χεράκι της στη δολοφονία της Μπεναζίρ Μπούτο. Εν πάση περιπτώσει, ο Ομπάμα έκανε κάποιες αλλαγές στο ανώτερο στρατιωτικό προσωπικό προκειμένου να ανανεώσει το βλέμμα των Αμερικανών στο Αφγανιστάν και να επιταχύνει τη διαδικασία της σταθεροποίησης: χρειαζόταν στρατηγική και τακτική απάντησης σε ανταρτοπόλεμο και σε άτακτες εξεγέρσεις, αλλά, στην πραγματικότητα, οι Αμερικανοί φέρονταν ως δύναμη κατοχής. Στις νότιες επαρχίες, ιδιαίτερα στη Χελμάντ, οι Ταλιμπάν πέτυχαν την πλύση εγκεφάλου των χωρικών και παρότι το καλοκαίρι του 2009 ο Καρζάι επανεξελέγη, οι εκλογές θεωρήθηκαν φάρσα ―ήταν η αρχή του τέλους για τον εκδημοκρατισμό της χώρας.
Ο Ομπάμα κλιμάκωσε την αμερικανική αποστολή στο Αφγανιστάν (’’to get it over with’’) ορίζοντας ως προθεσμία για την αποχώρηση τον Ιούλιο του 2011. Όμως, στη διάρκεια της προεδρίας του, αφού oι αμερικανική αποστολή εντόπισε και σκότωσε τον Μπιν Λάντεν στο Πακιστάν, ο Αμερικανός πρόεδρος δέχτηκε πιέσεις να αποσύρει τα στρατεύματα, τα οποία, το υπογραμμίζω, δεν φαίνεται να άκουγαν τους Αφγανούς σε ζητήματα στρατηγικής ―στην πραγματικότητα, οι Αμερικανοί έκαναν κάτι παράλογο: προσπαθούσαν να καταπολεμήσουν την τρομοκρατία σε αφγανικά χωριά και σπίτια ―αντί στα σύνορα με το Πακιστάν. Η καχυποψία τους έναντι των χωρικών τούς κατέστησε ακόμα πιο αντιπαθητικούς: οι Αφγανοί ―εκτός από όσους απειλούνταν άμεσα από τους Ταλιμπάν― ανυπομονούσαν να τους ξεφορτωθούν. Στο μεταξύ, οι πιέσεις στον Ομπάμα είχαν καταστροφικό αποτέλεσμα τόσο στην τύχη του Αφγανιστάν, όσο και της Δύσης γενικότερα: η αποστολή του ΝΑΤΟ δεν ολοκληρώθηκε παρά τη δαπάνη 444 δις μέχρι το 2011 ―μια δεκαετία μετά τη 9/11. Το 2011 ήταν δύσκολη εποχή: παγκόσμια οικονομική ύφεση, ποσοστό ανεργίας 9,1% στις ΗΠΑ και ετήσιο δημοσιονομικό έλλειμμα 1,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ― πολλοί Αμερικανοί διπλωμάτες και στελέχη της CIA πρότειναν τότε συνομιλίες με τους Ταλιμπάν ―μια ακόμα αμερικανική αυταπάτη. Αλλά, οι Ταλιμπάν δολοφονούσαν, έλεγαν ψέματα και υπονόμευαν μαζί με το Πακιστάν κάθε πολυμερή διαβούλευση. Ώσπου, έσκασε μύτη, επισήμως, το Κατάρ, δηλώνοντας ότι θα μεσολαβούσε για την πολιτική διευθέτηση και την ειρήνευση με τους Ταλιμπάν. Αλλά, γκαντεμιά: εκείνες τις μέρες φήμες ότι κάποιος Αμερικανός έβγαλε κατά λάθος φωτιά σε κοράνια προκάλεσαν αδιέξοδο και ο Ομπάμα ανέβαλε για το τέλος του 2016 την απόσυρση των «περισσότερων» αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν. Σαν μην έφταναν οι Ταλιμπάν, οι αντίπαλοί τους τρώγονταν μεταξύ τους:ο Άσραφ Γκανί, ως νεοεκλεγείς πρόεδρος, υπέγραψε συμφωνία κατανομής εξουσίας με τον κύριο αντίπαλό του, Αμπντουλάχ Αμπντουλάχ, ο οποίος είχε κινητοποιήσει χιλιάδες διαδηλωτές αμφισβητώντας το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας. Η συμφωνία επετεύχθη μετά από εντατική διπλωματική μεσολάβηση του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Τζον Κέρι, αλλά ο Γκανί και ο Αμπντουλάχ τσακώνονταν ενώ οι Ταλιμπάν κέρδιζαν έδαφος στην ύπαιθρο και επανεμφανιζόταν το ISIS, μια άλλη εκδοχή ισλαμιστικής συμμορίας, την οποία χρηματοδοτεί το Κατάρ.
Το χονδροειδές λάθος της αμερικανικής πολιτικής ήταν ότι κήρυξε τον πόλεμο στην τρομοκρατία διατηρώντας τις συμμαχίες με τις χώρες που ευνοούν και χρηματοδοτούν τις ισλαμιστικές οργανώσεις. Η τρομοκρατία είναι ωστόσο ήσσον και παράπλευρο πρόβλημα με λιγοστά θύματα· ο ισλαμικός εισοδισμός είναι παγκόσμιο φαινόμενο, μαζικό, με πολλά θύματα και τεράστιες γεωπολιτικές επιπτώσεις. Υπάρχει κι ένα θεμελιώδες λάθος που δεν μπορεί να διορθωθεί: οι Αμερικανοί είναι απομονωτικοί σε νοοτροπία· είναι ένας λαός που καλείται ξανά και ξανά να υπερβεί την ίδια του τη φύση, να ενδιαφερθεί και να εμπλακεί σε υπερπόντιες υποθέσεις τις οποίες ελάχιστα κατανοεί. Επίσης, είναι ένας θεοσεβούμενος λαός παγιδευμένος σε κοσμικούς θεσμούς, δημοκρατικός σε παράδοση αλλά σε διαρκή πειρασμό τυραννίας. Η αμηχανία, η ύβρις, η κωλυσιεργία, η ηττοπάθεια, το συχνά πολεμοχαρές πνεύμα προκύπτουν από αυτές τις αντιφάσεις: δεν μπορείς να νικήσεις σε πολέμους που νιώθεις ότι αφορούν αλλόκοτους ανθρώπους που περιπλανιούνται με σανδάλια μέσα στην έρημο. Τα σανδάλια, οι Αμερικανοί τα βλέπουν σαν σαγιονάρες.
22°
