Σύντομο χρονικό του Αφγανιστάν - 4ο Μέρος: Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί από το 2010 ως το 2021
Το 2009 ο Μπαράκ Ομπάμα κληρονόμησε έναν αφγανικό πόλεμο από τον οποίο δεν είχε τίποτα να κερδίσει· τον στήριξε για να εξισορροπήσει την αντίθεσή του στον εντελώς παράλογο και καταστροφικό πόλεμο στο Ιράκ. Ο Ομπάμα δεν αποκόμισε σχεδόν κανένα όφελος ούτε από τη θανάτωση του Μπιν Λάντεν τον Μάιο του 2011: το ποσοστό της δημοτικότητάς του αυξήθηκε μόνο για ένα μήνα κι ύστερα κατρακύλησε. Όπως έγραφα στο προηγούμενο άρθρο, ο Ομπάμα κατανοούσε τη σπουδαιότητα της αμερικανικής επέμβασης στο Αφγανιστάν και στην πραγματικότητα ήθελε να την εντατικοποιήσει ώστε να συντρίψει τους Ταλιμπάν ―όμως, όλοι, δεξιοί κι αριστεροί, ήταν εναντίον του. Γι’ αυτό, προσπάθησε να κρατήσει το Αφγανιστάν μακριά από τα μέσα ενημέρωσης αναζητώντας αλλού λαμπρές νίκες: στη Λιβύη, τη Συρία και την Ουκρανία. Τίποτα δεν του βγήκε σε καλό και η πρόσληψή του για την Αραβική Άνοιξη δεν θα μπορούσε να είναι πιο λανθασμένη. Αλλά δεν ήταν ο μόνος που δεν καταλάβαινε ότι η «Άνοιξη» ήταν ευσεβής πόθος των liberals. Προπάντων, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του, ο Ομπάπα δεν συνέβαλε καθόλου στη συνειδητοποίηση του τι και ποιος ήταν η απειλή και ο κίνδυνος: από την 11η Σεπτεμβρίου, ο κύριος στόχος των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν ήταν να αποτρέψει τρομοκρατικές επιθέσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες (θεωρητικά και στους συμμάχους τους) και να διασφαλίσει ότι το αφγανικό έδαφος δεν θα χρησιμοποιούνταν για εξαγωγή τρομοκρατίας. Ο στόχος αυτός δεν επαρκούσε για δικαιολογήσει αποστολή στρατευμάτων και τόσο μεγάλες δαπάνες οι οποίες επιπλέον δεν διοχετεύονταν στην οικοδόμηση κράτους· διοχετεύονταν σε πόλεμο φθοράς: αυτό που χρειαζόταν ήταν η επίγνωση της μεγαλύτερης εικόνας που, όπως είπα, είναι το διεθνές πολιτικό Ισλάμ, και στη συνέχεια μια στρατηγική διάσπασής του.
Ένα άλλο συμφέρον των ΗΠΑ ήταν να μην επεκταθεί στο Πακιστάν η αστάθεια του Αφγανιστάν: υπενθυμίζω ότι το Πακιστάν διαθέτει πυρηνικά όπλα κι ότι, προς το παρόν, τα έχει στραμμένα εναντίον της Ινδίας. Αλλά οι ΗΠΑ διακατέχονται από παράνοια πυρηνικής απειλής: ο Dr Strangelove κυριαρχεί στους εφιάλτες τους πατώντας κόκκινα κουμπιά. Όσο για το σύνολο των δευτερογενών και τριτογενών αμερικανικών συμφερόντων προϋπέθεταν μια αφγανική κυβέρνηση που 1) να μην ορίζει τις Ηνωμένες Πολιτείες ως στρατηγικό εχθρό 2) να μην επηρεάζεται από κάποια εξωτερική δύναμη που να επιδιώκει ηγεμονία, όπως, πιθανώς, το Ιράν, η Κίνα ή η Ρωσία και 3) να ελαχιστοποιεί τα δεινά από πολέμους, ασθένειες ή πείνα προκειμένου να μειωθεί ή να μηδενιστεί η οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια που παρέχουν οι ΗΠΑ ανεξαρτήτως της στρατιωτικής τους παρουσίας στο πεδίο. Για να τα επιτύχουν αυτά, χρειάζονταν κάποια συναίνεση από τους ίδιους τους Αφγανούς την οποία απέτυχαν να αποσπάσουν.
Ο Ομπάμα είδε το Αφγανιστάν από μια θέση ελίτ, ψηλά από την κορυφή της Πόλης στον Λόφο: αν και κατανόησε τα αμερικανικά συμφέροντα σε μεγαλύτερο βάθος από τον Τζορτζ Μπους, δεν κατανόησε τους Αφγανούς και τον κεντρικό, τον συντριπτικό, ρόλο που παίζει το Ισλάμ στη ζωή τους. Το Αφγανιστάν δεν είναι ο τάφος των αυτοκρατοριών, είναι ο τάφος του εαυτού του. Έτσι, κάτω από την πίεση των πολιτικών του αντιπάλων στο εσωτερικό των ΗΠΑ, ο Ομπάμα έθεσε ένα χρονοδιάγραμμα και μια προθεσμία την οποία οικειοποιήθηκε ο Ντόναλντ Τραμπ για να εφαρμόσει, λανθασμένα, το παλιό σύνθημα America First.
Ο Τραμπ έκανε ξανά και ξανά ένα πράγμα και το αντίθετό του. Ήταν, υπενθυμίζω, ο άνθρωπος που νόμιζε ότι η Φιλανδία είναι ρωσική επαρχία, που δεν ήξερε ότι η Βρετανία είναι πυρηνική δύναμη και παρεμπιπτόντως θαύμαζε τον Πούτιν και τον Ερντογάν. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του πάντως, ίσως τυχαία, στο Αφγανιστάν αυξήθηκαν οι απώλειες αμάχων από αεροπορικές επιθέσεις, καθώς και οι τρομοκρατικές ενέργειες των Ταλιμπάν ―εκείνον τον καιρό, ο Ασράφ Γκάνι φαινόταν να ενδιαφέρεται περισσότερο για τους οικογενειακούς και κυβερνητικούς καβγάδες παρά για τους Ταλιμπάν που πλησίαζαν. Οι δε διαπραγματεύσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ταλιμπάν στην Ντόχα ―σαν να κάνεις σεξ με κάποιον που σιχαίνεσαι― κατέληξαν, τρόπος του λέγειν δηλαδή, στο συμπέρασμα ότι χρειάζεται ενδοαφγανικός διάλογος. Εκπρόσωπος των ΗΠΑ ήταν ο Ζαλμάι Χαλιλζάντ (αυτόν τον τον υποπτεύομαι για φονταμενταλιστή) και εκπρόσωπος των Ταλιμπάν ο Μουλά Αμπντούλ Γκάνι Μπαραντάρ: πάρε τον έναν και χτύπα τον άλλον· μα, αν μπορούσε να γίνει «ενδοαφγανικός» διάλογος δεν θα είχε διαλυθεί ολόκληρη η χώρα από τις εμφύλιες συγκρούσεις! Ο Ντόναλντ Τραμπ διέκοψε τις συνομιλίες και μας το ανακοίνωσε με tweet· αποτέλεσμα λιγότερο από μηδέν. Αλλά ο Χαλιλζάντ δήλωσε κατευχαριστημένος ότι εξασφάλισε εγγυήσεις από τους Ταλιμπάν ότι η χώρα δεν θα χρησιμοποιηθεί για τρομοκρατικές δραστηριότητες. Τι σημαίνει αυτό; Τίποτα δεν σημαίνει: οι Ταλιμπάν δεν πιστεύουν ότι ενεργούν ως τρομοκράτες, πιστεύουν ότι κάνουν ιερό πόλεμο. Και βέβαια, οι μαχητές των Ταλιμπάν συνέχισαν τις επιθέσεις τους κατά των αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας, οι οποίες έχασαν το θάρρος τους και άρχισαν να διασκορπίζονται. Λίγες ημέρες πριν από την ορκωμοσία του Τζο Μπάιντεν η αποχώρηση των Αμερικανών βρισκόταν σε εξέλιξη ενώ οι Ταλιμπάν προέλαυναν από τον βορρά προς το νότο και υπήρχαν πληροφορίες ότι το Ισλαμικό Κράτος είχε αναζωογονηθεί. Ο Τζο Μπάιντεν δεν έκανε τίποτ’ άλλο παρά να εφαρμόσει όσα είχαν αποφασιστεί τονίζοντας ότι η αποχώρηση ήταν ανεξάρτητη από το αν θα σημειωνόταν πρόοδος στις ενδοαφγανικές ειρηνευτικές συνομιλίες κι από το αν οι Ταλιμπάν θα σταματούσαν τις επιθέσεις τους στις αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας. Ενώ οι Αμερικανοί στρατιώτες αδημονούσαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους, οι μαχητές των Ταλιμπάν εισέβαλαν την Καμπούλ και κατέλαβαν το προεδρικό μέγαρο λίγες ώρες μετά τη φυγή του προέδρου Γκάνι από τη χώρα. Μένει να δούμε αν οι Ταλιμπάν θα καταστρέψουν τα πάντα ή αν θα αξιοποιήσουν τις υποδομές που δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Μένει επίσης να δούμε αν οι Ταλιμπάν και το Ισλαμικό Κράτος μαζί με όλες του τις παραλλαγές θα προσπαθήσουν να εξαγάγουν το τρομοκρατικό Ισλάμ στη Δύση με τις γνωστές μεθόδους που χρηματοδοτεί η Σαουδική Αραβία, το Κατάρ κτλ: τζαμιά, πολιτιστικά κέντρα, μετανάστες ―να μη λέμε τα ίδια και τα ίδια.
Η προθεσμία συνέπεσε λοιπόν με τη βάρδια της κυβέρνησης του Τζο Μπάιντεν. Το πρόβλημα είναι ότι από τη στιγμή που ο Ομπάμα αποφάσισε την απόσυρση το 2016 μέχρι τη στιγμή που αυτή πραγματοποιήθηκε οι Ταλιμπάν είχαν καταλάβει σχεδόν το σύνολο της χώρας. Ό,τι ίσχυε το 2016 δεν ίσχυε πια το 2021. Γιατί επικράτησαν οι Ταλιμπάν; Για πολλούς λόγους που σχετίζονται με την αφγανική διοίκηση των τελευταίων χρόνων αλλά κυρίως διότι τους στηρίζουν ιδεολογικά και υλικοτεχνικά πολλές ισλαμικές χώρες. Η υπόθεση ήταν χαμένη από την αρχή και το μήνυμα του ΝΑΤΟ «ήρθαμε να σας σώσουμε από τον εαυτό σας» (και, ταυτοχρόνως, να σας εκδικηθούμε) ήταν λάθος από την αρχή.
Αν δούμε τα πράγματα από την οπτική των ΗΠΑ, θα παραδεχτούμε ότι ξεκόλλησαν από ένα τέλμα, ότι ξεφορτώθηκαν μια ακόμα basket case. Έτσι όμως επιβαρύνουν τους συμμάχους τους στην Ευρώπη στους οποίους θα εξαχθεί η ισλαμική τρομοκρατία και ένα πλήθος προσφύγων με άγνωστες προθέσεις. Το να θέλουν να σταματήσουν μια οικονομική αιμορραγία με ανθρώπινες απώλειες είναι απολύτως λογικό ιδιαίτερα όταν αποδεικνύεται ότι πρόκειται για Mission Impossible: τα 10 δις που δαπανούσαν ετησίως για τη διατήρηση της μικρής δύναμης (2.500 στρατιώτες) στο Αφγανιστάν ίσως πρέπει να διατεθούν για την επίλυση σοβαρών εσωτερικών προβλημάτων, τόσο θεμελιωδών όσο είναι η αποκατάσταση της παραγωγικής μεσαίας τάξης στις Ηνωμένες Πολιτείες, η αποστρατικοποίηση της οικονομίας και η επανόρθωση των βλαβών που προκάλεσε η Patriot Act στην αμερικανική δημοκρατία. Αν δούμε τα πράγματα από την οπτική των Ευρωπαίων, μοιάζουν με το τοπίο του Β’ παγκοσμίου πολέμου: τότε, ο φασισμός και ο ναζισμός κατέστρεψαν την ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά οι ΗΠΑ παρέμειναν αλώβητες, προστατευμένες από τη γεωγραφία.
Η διεθνής κατάσταση, όπως διαμορφώνεται στο τέλος του τρέχοντος έτους, θυμίζει έντονα την τελευταία χρονιά πριν από την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
8°
