Σώτη Τριανταφύλλου: «Μου φαίνεται πως η ζωή είναι μια φάρσα του χρόνου»

Από τις «Μέρες που έμοιαζαν με μανταρίνι», από τις νύχτες που χόρευε με τους Stray Cats στη Νέα Υόρκη, μέχρι σήμερα, κανένα της βιβλίο δεν μοιάζει με κάποιο άλλο, κι όταν φτάνεις στην τελευταία σελίδα, αισθάνεσαι κι εσύ μέρος ενός κόσμου. Baby boomer σε έναν πλανήτη που άλλαξε ραγδαία, η Σώτη Τριανταφύλλου έφτασε στο Νεπάλ το καλοκαίρι του 1976, να οδηγεί magic bus εκ περιτροπής με διάφορους χίπις (φορώντας σαγιονάρες), έκανε την ελληνική λογοτεχνία ζωηρή, έγραψε για το μέλλον που ερχόταν και είδε τις εξελίξεις να τη δικαιώνουν, στάθηκε με ευθύτητα απέναντι σε επιθέσεις τραμπούκων και εθνικούς μηνυτές.

Στο νέο της μυθιστόρημα «Το Τυφλό Γουρούνι στη Δεύτερη οδό: χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, ένα «τυφλό γουρούνι», όπως ονόμαζαν τα μπαρ με νοθευμένο αλκοόλ οι Αμερικανοί στην περίοδο της ποτοαπαγόρευσης, μεταφέρει το αναγνωστικό κοινό στις περιπέτειες των Φίλιπς – όπως μετονομάστηκαν δύο μέλη της οικογένειας Φιλιππόπουλου. Αθήνα, Μέμφις, Μόσχα, αναμνήσεις ενός Αμερικανού κομμουνιστή κι ένας 20ός αιώνας που τον διατρέχεις σε 512 σελίδες σαν μια συναρπαστική συμμετοχική διάλεξη για την Ιστορία και όχι σαν ένα πληκτικό μάθημα διδακτισμών από δήθεν έγκριτους ακαδημαϊκούς. Κι αν ξέρουμε ότι για τη Σώτη Τριανταφύλλου η ευτυχία βρίσκεται στις τηγανητές πατάτες, βρήκαμε την ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα. 

— Στο κέντρο του μυθιστορήματος βρίσκονται οι Έλληνες μετανάστες του 20ού αιώνα. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στο να «μεταφράσετε» τις εμπειρίες τους σε λογοτεχνία;

Δεν χρειαζόταν να τις μεταφράσω, τις έχω ζήσει: όταν πρωτοπήγα στη Νέα Υόρκη, ήμουν σαν τον Καρλ Ρόσμαν στην «Αμερική» του Κάφκα· εντελώς μόνη, επιρρεπής στην περιπλάνηση και στις πλάνες. Και δεν είχα καν έναν θείο Γιάκομπ να με περιμαζέψει.

— Ο Κρις είναι δημοσιογράφος, και μέσα από τη δική του ματιά περνούν ιστορικά γεγονότα και προσωπικές επιλογές. Πόσο από τον εαυτό σας υπάρχει σ’ αυτή τη φωνή;

Ε, ναι, είναι φανερό. Ο Κρις βλέπει τον κόσμο με τα δικά μου μάτια και αντανακλά μερικές από τις εμπειρίες μου στις εφημερίδες, από ένα περιβάλλον αμορφωσιάς, στενοκεφαλιάς, κομματικής ιδεοληψίας και ματαιοδοξίας, από το οποίο δεν έλειπαν οι άξιοι άνθρωποι. Εργάζεται σε μια εφημερίδα του Μέμφις που προσπαθεί να αρέσει σε όλους και να μη δυσαρεστήσει τους μετόχους, σε μια πόλη διχασμένη και ταραγμένη, σε μια εποχή όπου συμβαίνουν ανατροπές και τραγωδίες· ο Κρις προσπαθεί να διατηρήσει την ακεραιότητά του. Αυτό προσπαθούσα να κάνω κι εγώ, αυτό προσπαθώ κι εγώ.

— Η αφήγηση κινείται σε δύο επίπεδα, μέσα από τα απομνημονεύματα του θείου Λη και τη φωνή του Κρις. Τι σας γοητεύει σ’ αυτό το παιχνίδι της διπλής αφήγησης;

Οι θεωρητικοί και οι φιλόλογοι ονομάζουν την τακτική «εγκιβωτισμό». Είναι κάτι που έχω ξανακάνει, αν και με διαφορετική μέθοδο, σε ένα παλιότερο μυθιστόρημα με τίτλο «Το τέλος του κόσμου σε αγγλικό κήπο»: εκεί ο εκδότης του βιβλίου διέψευδε τον αφηγητή και ήταν αμφότεροι ψεύτες. Είχε πλάκα: ο αναγνώστης δεν ήξερε ποιον να πιστέψει. Εδώ ο Κρις σχολιάζει τα απομνημονεύματα του θείου Λη, ενός Αμερικανού κομμουνιστή που ίσως είναι και ολίγον κατάσκοπος β΄ διαλογής… Με ενδιαφέρει η πολυφωνία· το πώς διαφορετικοί χαρακτήρες προσλαμβάνουν την ίδια πραγματικότητα. Στο «Τυφλό γουρούνι στη Δεύτερη οδό» υπάρχει υπογείως και ένα τρίτο βλέμμα, εκείνο του Πάντυ: ο Πάντυ δεν αποχωρίζεται ποτέ το μαξιλάρι του, τον Τζέθρο· αναζητεί στον κόσμο την τέλεια μαξιλαρότητα.

— Η μουσική και η ποπ κουλτούρα είναι παρούσες σε πολλά έργα σας. Εδώ τι ρόλο παίζουν;

Όταν γράφει κανείς με έντονο sense of place, όπως εγώ, τοποθετώντας τις ιστορίες σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, στήνει ένα ολόκληρο σύμπαν, από το οποίο δεν μπορεί να λείπει η ποπ κουλτούρα, η ζωή της κάθε μέρας. Όμως, στο «Τυφλό γουρούνι στη Δεύτερη οδό», αν και ένας από τους τόπους –πολλά συμβαίνουν και στη Μόσχα και στην Αθήνα– είναι το Μέμφις, το οποίο, λόγω της μουσικής του παράδοσης, θα μπορούσε να γίνει αφορμή Ελβισολογίας, η κοινοτοπία παρακάμπτεται: ο Κρις, τα αδέρφια του, η Σούζαν είναι σχεδόν σαραντάρηδες· και μολονότι δεν μένουν ανεπηρέαστοι από την ποπ κουλτούρα, την αντιμετωπίζουν από κάποια απόσταση. Οι ήρωες του «Τυφλού γουρουνιού» έχουν άλλες έγνοιες· ενδιαφέρονται λιγότερο για τη συναυλία των Beatles και περισσότερο για το ότι έξω από την αίθουσα έκαναν διαδήλωση θρησκευόμενοι και πάστορες επειδή ο Λένον είχε πει ότι ήταν πιο διάσημοι από τον Ιησού.

— Αν μπορούσατε να καλέσετε έναν ήρωα από το βιβλίο σας να πιείτε μπίρες, ποιον θα διαλέγατε και γιατί;

Όλοι έχουν να αφηγηθούν μια ιστορία που στο βιβλίο μένει σε εκκρεμότητα. Θα ήθελα, για παράδειγμα, να συναντήσω τη Σούζαν: μα τι του βρήκε επιτέλους αυτού του καουμπόη από την Αριζόνα; Οπωσδήποτε, το πιο μυστηριώδες πρόσωπο είναι ο Λη: ίσως με λίγες μπίρες να ομολογούσε ότι ήταν κατάσκοπος· επίσης, θα ήθελα να μάθω πώς ήταν το σεξ με τη Λουντμίλα· είμαι περίεργη για τα σεξουαλικά ήθη των Σοβιετικών: είχαν γλιτώσει από την ηθικολογία της θρησκείας αλλά όχι από την ηθικολογία του Κόμματος. Μεγάλο μπέρδεμα.

— Χρησιμοποιείτε τον χρόνο με τρόπο που δεν βαραίνει την αφήγηση, παρότι διατρέχετε δεκαετίες. Έχετε κάποιο «μυστικό» γι’ αυτή τη συγγραφική τεχνική;

Μ’ αρέσει να διηγούμαι ιστορίες και να κάνω μεγάλες χρονολογικές παρενθέσεις. Διασκεδάζω να λέω «έγινε το Α, αλλά προτού γίνει το Α, έγινε το Β, ταυτοχρόνως με το Γ και ίσως με το Δ, που είχε προηγηθεί του Ε. Κι εδώ που τα λέμε, ίσως το Ζ να προκάλεσε το Ε…» Μου φαίνεται πως η ζωή είναι μια φάρσα του χρόνου. Έχω γράψει ένα θεατρικό εργάκι, που το έχασα σε κρασάρισμα ηλεκτρονικού υπολογιστή, το οποίο ξεκινάει με έναν πνιγμό και προχωρεί προς την αρχή, όπου, φυσικά, οι δύο ηρωίδες ζούσαν και παραπονιούνταν για τη δυσκολία της ύπαρξης. Μερικές φορές έχω την αίσθηση ανάστροφου χρόνου· κυμαινόμενου ηλικιακού μεγέθους.

— Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας όταν ξεκινάτε να γράφετε ένα νέο μυθιστόρημα;

Τίποτα δεν φοβάμαι σχετικά με τη συγγραφή. Το μόνο που φοβάμαι είναι οι αρρώστιες που σε κάνουν ανάπηρο. Δεν φοβάμαι τίποτ’ άλλο.

— Στις μέρες μας η γραφή συχνά συνομιλεί με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με τον κατακερματισμένο λόγο. Εσείς απέχετε συνειδητά από αυτά. Σας επηρεάζει αυτό;

Βεβαίως και με επηρεάζει. Είμαι ήρεμη, μακριά από το αγριεμένο πλήθος.

— Τι σας κάνει εντύπωση στις εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης και πώς, πιστεύετε, θ’ αλλάξουν τον τρόπο που γράφουμε ή διαβάζουμε;

Προς το παρόν, αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο αναζητούμε πληροφορίες και μαθαίνουμε πράγματα. Ο τρόπος ανάγνωσης έχει αλλάξει εδώ και πολλά χρόνια.

— Σας απασχολεί έντονα η μνήμη και το πώς η οικογενειακή ιστορία διαμορφώνει τα άτομα. Εσείς πώς έχετε διαχειριστεί τις δικές σας οικογενειακές μνήμες στη ζωή και στη γραφή σας;

Αυτό το ζήτημα είναι μεγάλο μέρος της συγγραφής μυθιστορημάτων. Νομίζω ότι από τις οικογενειακές αναμνήσεις έχω φτιάξει, με φτωχικά υλικά, ένα πολυπρόσωπο, περιπετειώδες μυθιστόρημα: τίποτα δεν είναι εντελώς ψέμα, τίποτα δεν είναι εντελώς αλήθεια.

— Τι σας οδήγησε από τη Φαρμακευτική στα γράμματα, στην Ιστορία και στη Φιλοσοφία; Υπήρξε κάποια στιγμή που αισθανθήκατε ότι τα παρατούσατε όλα ή ότι κάνατε λάθος επιλογή σπουδών;

Τη Φαρμακευτική την πήγα κλαυτή. Αλλά δεν έφταιγε η επιλογή· έφταιγε το πανεπιστήμιο, η χαμηλή ποιότητα της φοιτητικής ζωής, στην οποία δεν ήθελα να ενταχθώ. Το περιεχόμενο των σπουδών μού άρεσε, θεωρητικά τουλάχιστον: λατρεύω τη χημεία· η Φαρμακευτική ήταν μια σχολή Χημείας. Στη συνέχεια, προσπάθησα να σπουδάσω πολλά από τα πράγματα που με ενδιέφεραν: το επίκεντρο ήταν η αμερικανική ιστορία και ο Ψυχρός Πόλεμος, άρα η αντιπαραβολή με τη ρωσική ιστορία της σοβιετικής εποχής. Σ’ αυτό το πεδίο απέκτησα αρκετή αυτοπεποίθηση, μολονότι στις επιστήμες του ανθρώπου, τις soft sciences, οι διδακτορικές σπουδές δεν έχουν την «αντικειμενική» αξία που έχουν στις hard sciences.

— Ζείτε και εργάζεστε σε πολλά μέρη – Αθήνα, Παρίσι, Μέμφις. Πόσο έχει επηρεάσει αυτό το μεταβαλλόμενο αναλόγιο τόπων την αίσθηση «ρίζας» ή την αίσθηση ταυτότητας και ποιο είναι το τίμημα της απόστασης από μια σταθερή πατρίδα;

Δεν είμαι δέντρο για να βγάζω ρίζες. Και παρ’ όλ’ αυτά, όπου μιλώ τη γλώσσα, νιώθω σαν δέντρο.

— Τι απολαμβάνετε περισσότερο όταν βρίσκεστε στην Αθήνα;

Το ότι πηγαίνω στο πανεπιστήμιο και μαθαίνω καινούργια πράγματα.

— Έπειτα από τόσα βιβλία, δοκίμια, μεταφράσεις, αισθάνεστε ότι έχετε ακόμα την ίδια ορμή με την πρώτη φορά που γράψατε; Ή η γραφή έχει γίνει κάτι διαφορετικό για εσάς σήμερα;

Από ορμή άλλο τίποτα. Αν και κάθε βιβλίο διαφέρει και αποκτά δική του ζωή, το κέφι για να το γράψω είναι ακαταμάχητο: αν δεν το γράψω, θα σκάσω. Έχω πεντάχρονο πλάνο συγγραφής.

— Αν η ζωή σας είχε ένα τέλος τώρα και έπρεπε να αφήσετε πίσω μόνο ένα μήνυμα για τους νεότερους συγγραφείς ή τους ανθρώπους που σας διαβάζουν, ποιο θα ήταν – και θα το λέγατε με ευθύτητα, ακόμα κι αν στεκόταν αντίθετα με την εικόνα που έχουν για εσάς;

Δεν μπορεί να έχουν όλοι την ίδια εικόνα. Τέλος πάντων, θα έλεγα κάτι που μάλλον ταιριάζει στην «εικόνα»: η εξωτερική αξιολόγηση του εαυτού δεν έχει καμιά αξία· αξία έχει μόνο η εσωτερική αξιολόγηση.

— Μετά τον Σκάιλαρ ήρθε στη ζωή σας ο Τζέθρο. Γιατί ονομάσατε έτσι τα σκυλιά σας; Τι μας διδάσκουν τα ζώα για τον εαυτό μας που δεν μπορούμε να δούμε από άλλους ανθρώπους;

Σκάιλαρ είναι unisex όνομα: έτσι έλεγαν την αδελφή του κεντρικού χαρακτήρα, του Σαλ (που έγινε Σάλλυ!), σε μια νουβέλα που έχω γράψει, με τίτλο «Μηχανικοί καταρράκτες». Το Τζέθρο προέρχεται προφανώς από τους Jethro Tull, αλλά έτσι ονόμασα και το μαξιλάρι του Πάντυ στο «Τυφλό γουρούνι». Αρχικά, επρόκειτο για Άγγλο γεωπόνο του 18ου αιώνα... Τα ζώα λοιπόν κυρίως μάς διδάσκουν υπομονή και συγχώρεση. Έχουμε γυρίσει τον κόσμο μαζί με τον Σκάιλαρ. Να δούμε τώρα πώς θα γυρίσουμε τον κόσμο και οι τρεις μαζί. 

H Σώτη Τριανταφύλλου παρουσιάζει το νέο της βιβλίο «Το Tυφλό Γουρούνι στη Δεύτερη οδό», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, στο Public στην Πλατεία Συντάγματος, την Πέμπτη 2 Οκτωβρίου, στις 19.00. Για το βιβλίο θα μιλήσει η ίδια η συγγραφέας ενώ αποσπάσματα θα διαβάσει στο κοινό ο ηθοποιός Δημήτρης Πετρόπουλος. Δείτε περισσότερα στο City Guide της Athens Voice.