Η συλλογή διηγημάτων «Βότκα πορτοκάλι» του Ορέστη Κατσούλη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Συρτάρι
Η Αθήνα δεν χαρίζεται. Σου δίνει εικόνες, ήχους, πρόσωπα, αλλά σου τα παίρνει πίσω αν δεν τα προλάβεις. Ο νεαρός συγγραφέας Ορέστης Κατσούλης το κατάλαβε νωρίς. «Άρχισα να διαβάζω βιβλία στην εφηβεία, όχι απαραίτητα μόνο λογοτεχνία, διάβαζα οποιοδήποτε βιβλίο βρισκόταν στα χέρια μου. Από ένα σημείο και μετά, ένιωθα πως είχα κι εγώ την επιθυμία να γράψω. Έβλεπα κάτι στον δρόμο και ένιωθα την ανάγκη να μιλήσω γι’ αυτό, να το βάλω πάνω στο χαρτί, γιατί φοβόμουν πως αλλιώς θα χανόταν για πάντα».
Με σπουδές στις Βιοϊατρικές Επιστήμες στο Νιούκαστλ και Ανοσολογία στο Λονδίνο, η ζωή του Ορέστη Κατσούλη μοιράστηκε ανάμεσα σε εργαστήρια και τετράδια. «Έπειτα, συγγραφή. Ναι, τα έκανα πάντα παράλληλα, στο πανεπιστήμιο έγραφα περισσότερο γιατί είχα και περισσότερο χρόνο φυσικά. Τα τελευταία χρόνια κάνω μεγαλύτερη προσπάθεια για να καταφέρω να βρω τον χρόνο που χρειάζομαι για να γράψω. Νιώθω πως συνέχεια ψάχνω να ξεκλέψω μερικές ώρες ή ακόμα και λεπτά από την καθημερινότητα. Είναι στενάχωρο κάποιες φορές, όμως ταυτόχρονα επειδή ξέρω πως ο χρόνος που έχω για γράψιμο πια είναι λίγος, αυτό με κάνει να τον εκτιμάω ακόμα περισσότερο».
Το «Βότκα πορτοκάλι» (εκδόσεις Συρτάρι, Ιούνιος 2024) είναι σαν βραδινή βόλτα σε μια άδεια πλατεία ή ένα υπερπλήρες λεωφορείο στην Πανεπιστημίου. «Η πρώτη μου συλλογή διηγημάτων με τίτλο 'Βότκα πορτοκάλι' (που κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2024 από τις εκδόσεις Συρτάρι) πρόκειται για καλοκαιρινές ιστορίες που εκτυλίσσονται στην Αθήνα, οι οποίες επικεντρώνονται στις προσωπικές σχέσεις των χαρακτήρων, στη σχέση τους με την πόλη, και το πώς αυτές αλλάζουν μέσα από τα βιώματά τους».Και ήδη ετοιμάζει το επόμενο βήμα του. «Τον τελευταίο χρόνο δουλεύω πάνω στην επόμενη συλλογή διηγημάτων μου, η οποία θα έχει ως θέμα τη βία σε όλες τις μορφές της, όπως η σωματική, η ψυχολογική, η κοινωνική, και η πολιτικο-οικονομική. Οι ιστορίες είναι εμπνευσμένες από πραγματικά γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο μας τα τελευταία δύο χρόνια, και έχουν σκοπό να ασκήσουν κριτική, αλλά και να υπογραμμίσουν την παράλογη και παράδοξη φύση της εποχής μας».
Ο Ορέστης Κατσούλης είναι ένας παρατηρητής των μικρών και μεγάλων ιστοριών που γράφονται κάθε μέρα κάτω από τις πολυκατοικίες, τις ταράτσες και τα φανάρια αυτής της πόλης. Είναι ένας περιπλανητής που ζει (και αυτός) αναμεσά μας.
Συνέντευξη στον νεαρό συγγραφέα Ορέστη Κατσούλη
Πόσο δύσκολο είναι για ένα συγγραφέα να βρει εκδότη; (Στο μυαλό μου παίζει ο Κατακουζηνός που παρακαλά «Θέλω να εκδοθώ!»)
Σίγουρα είναι μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο, και φυσικά θα υπάρξουν αρκετές απορρίψεις στην πορεία ενός συγγραφέα να εκδώσει ένα βιβλίο (ειδικά το πρώτο του), όμως αν έχεις επιμονή και δουλεύεις συνεχώς το κείμενο σου, είναι βέβαιο πως αργά ή γρήγορα θα βρεθεί ένας εκδοτικός οίκος που θα το αγαπήσει.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που έχεις αντιμετωπίσει; Και ποια η πιο όμορφη στιγμή ως τώρα;
Για μένα η δυσκολία στη συγγραφή είναι ότι υπάρχει μια τριπλή σύγκρουση ανάμεσα στην ανάγκη ενός συγγραφέα να βιοποριστεί, στην ανάγκη του να ταξιδέψει και να μαζέψει εμπειρίες για να τροφοδοτήσει το γράψιμο του, και στο να βρει τον χρόνο για να γράψει. Η πιο όμορφη στιγμή είναι όταν συνειδητοποιείς πως όσες απορρίψεις κι αν εισπράξεις, δεν σκέφτεσαι ούτε για ένα δευτερόλεπτο να παρατήσεις το γράψιμο. Τότε είναι που καταλαβαίνεις ότι έχεις βρει κάτι που σε γεμίζει σαν άνθρωπο.
Ποιοι συγγραφείς νιώθεις ότι σε έχουν επηρεάσει, στη γραφή σου ή στον τρόπο που βλέπεις τον κόσμο;
Είναι μεγάλη αυτή η λίστα, αλλά οπωσδήποτε θα έλεγα τη Λουσία Μπερλίν και τον Αντώνη Σαμαράκη. Συμπληρωματικά, θα έβαζα Ζοζέ Σαραμάγκου, Κλαρίς Λισπέκτορ, Ζείντι Σμιθ, και Φραντς Κάφκα.
Πώς δουλεύεις συνήθως ένα κείμενο; Ξεκινάς με μια εικόνα, έναν χαρακτήρα, μια ιστορία;
Ο κάθε συγγραφέας έχει τον δικό του τρόπο με τον οποίο λειτουργεί. Για μένα ο πυρήνας είναι πάντα η ιστορία. Αυτό είναι που έχει την πιο μεγάλη σημασία, εκεί που βρίσκεται η ουσία. Οι χαρακτήρες και οι εικόνες είναι τα οχήματα που χρησιμοποιώ προκειμένου να πω μια ιστορία.
Τι σημαίνει για σένα «σύγχρονη λογοτεχνία»; Πού πιστεύεις ότι στέκεσαι μέσα σε αυτό το τοπίο;
Αν μπορούσες να περιγράψεις τη φωνή σου ως συγγραφέα με τρεις λέξεις, ποιες θα διάλεγες;
Εικόνες μαγικού ρεαλισμού.
Σχετικά με την πρώτη συλλογή διηγημάτων «Βότκα Πορτοκάλι»
Τι σε ώθησε να γράψεις τις «καλοκαιρινές» ιστορίες της Αθήνας; Γιατί επέλεξες αυτή την εποχή;
Αγαπώ το καλοκαίρι, ειδικά τις καλοκαιρινές νύχτες. Η Αθήνα ζωντανεύει το καλοκαίρι, η ζέστη κάνει τους ανθρώπους να ανοίγονται, να θέλουν να βγουν έξω, ιδρώνουν και μαζί με τον ιδρώτα τους ξεφεύγουν και μερικές λέξεις. Τον χειμώνα οι άνθρωποι κλείνονται στα σπίτια και στους εαυτούς τους, η πόλη ησυχάζει και οι ιστορίες λιγοστεύουν.
Τι σημαίνει για σένα το να «ακουμπάς το αυτί σου στους τοίχους της Αθήνας»; Τι ιστορίες ξεπήδησαν από αυτές τις σιωπές; Επίσης, καταλαβαίνω ότι η πόλη μας σε εμπνέει γενικότερα. Τι ακριβώς; Και ποια είναι η σχέση σου με την Αθήνα; Είναι για σένα περισσότερο σκηνικό ή και «χαρακτήρας» μέσα στις ιστορίες;
Πιστεύω πως όλα τα μέρη του κόσμου έχουν ιστορίες να πουν και εικόνες να χαρίσουν, για όποιον έχει τα αυτιά και τα μάτια του ανοιχτά. Το είχε πει άλλωστε πολύ πιο όμορφα από εμένα ο Ρίλκε: «Αν ίσως η καθημερινότητα σας σᾶς φαίνεται φτωχή, μην την καταφρονήσετε. Καταφρονήστε τον ίδιο τον εαυτό σας, που δεν είναι αρκετά ποιητής και δεν μπορεί να καλέσει κοντά του τα πλούτη της». Αυτό τον καιρό η Αθήνα έχει πολλές ιστορίες για μένα, είτε παίζοντας απλά τον ρόλο του σκηνικού, είτε παίρνοντας τη μορφή ενός εκ των χαρακτήρων. Υπάρχουν όμως άπειρες πόλεις στον κόσμο που είναι γεμάτες με ιστορίες, και θα ήθελα να ακούσω όσες περισσότερες γίνεται. Τα ταξίδια, όσο μακρινά ή κοντινά, είναι τροφή για όλες τις αισθήσεις.
«Πρώτη φορά σήμερα παρατήρησα ότι υπάρχει ένα άνοιγμα ανάμεσα στις δύο αντικρινές πολυκατοικίες και ότι μέσα από αυτό το άνοιγμα φαίνεται ο ουρανός». Η συγκεκριμένη παρατήρηση φαίνεται να αποτυπώνει μια στιγμή αλλαγής στη συνείδηση του ήρωα. Πόσο κεντρικό είναι αυτό το είδος «εσωτερικής στροφής» στα διηγήματά σου;
Το συγκεκριμένο απόσπασμα μιλάει για αυτές τις σπάνιες στιγμές απόλυτης διαύγειας, όταν νιώθουμε πως, έστω και για μερικά δευτερόλεπτα, κάτι έχει αλλάξει μέσα μας, κάτι που μας κάνει να τα βλέπουμε όλα όπως είναι πραγματικά, και τότε μια εικόνα που έχεις δει χίλιες φορές ξαφνικά σε πλημμυρίζει με ευτυχία και γαλήνη, χωρίς κάποιον ιδιαίτερο λόγο, απλά επειδή υπάρχεις. Συνέχεια κυνηγάω αυτές τις στιγμές, αν και μου φαίνεται πως με τους ρυθμούς που ζούμε σήμερα, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να καταφέρεις να τις πιάσεις.
Και οι δεκαεπτά ιστορίες σου μοιάζουν να έχουν έναν κοινό παλμό: τη μεταμόρφωση. Τι σε γοητεύει τόσο σε αυτή την ιδέα; Είναι λύτρωση; Επιβίωση; Αναγκαία συνθήκη;
Θεωρώ πως η μεταμόρφωση είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι λίγο παράδοξο γιατί είμαι ένας άνθρωπος που αγαπάει τη ρουτίνα, δεν μου αρέσουν οι αλλαγές και οι συνθήκες που διαταράσσουν την καθημερινότητα, θέλω τα πράγματα γύρω μου να παραμένουν ίδια, όμως θέλω να αλλάζω εγώ, θέλω να αλλάζει ο τρόπος που τα βλέπω και οι σκέψεις και τα συναισθήματα που μου προκαλούν. Όταν ένας άνθρωπος μένει στάσιμος, σταματάει να εξελίσσεται και τελικά σταματάει να σκέφτεται.
Τον τίτλο τον έχουμε ξανακούσει από την αγαπημένη prime time σειρά των 00ς. Εδώ φαίνεται να έχει άλλο αντίκρισμα. Συνεχίζει όμως και βγάζει αυτό το cult στοιχείο (ποιον θα ακούσεις να προδίδει το τζιν τόνικ, για μία βότκα πορτοκάλι;). Μία νοσταλγία για αυτά που εμείς οι νεότεροι, Gen Z κλπ, δε ζήσαμε. Αυτή η βέβαια είναι η δική μου «ανάγνωση». Μίλησέ μου λίγο για την επιλογή τίτλου και πώς συνδέεται με το περιεχόμενο των διηγημάτων σου;
Για την σειρά δεν τρέφω κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια (έχω δει μόνο μερικά επεισόδια κι αυτά από σπόντα). Το ποτό ωστόσο μ’ αρέσει πολύ, ειδικά το καλοκαίρι. Σαν τίτλος μπορώ να πω ότι σχεδόν μου επιβλήθηκε από μόνος του. Η ιδέα μου ήρθε κάποια στιγμή μέσα στην καραντίνα, όταν ξεκίνησα να γράφω το διήγημα που τελικά έδωσε το όνομα του και στη συλλογή, καθώς έβαζα να πιω μία βότκα με πορτοκάλι (όλοι πίναμε κάτι στην καραντίνα). Είναι μια ιστορία για έναν άντρα που είναι κλεισμένος στο σπίτι του και πίνει βότκα πορτοκάλι, όταν ξαφνικά πηγαίνει ένα μακρύ ταξίδι στο παρελθόν του. Ίσως ήταν λίγο αυτοαναφορική.
Στο εξώφυλλο βλέπουμε έναν άνθρωπο να κάνει βουτιά μέσα σε ένα ποτό βότκα πορτοκάλι. Τι σημαίνει αυτό; Βουτιά στην ηδονή; Βουτιά στο παρελθόν;
Για μένα αυτή η βουτιά συμβολίζει τη μεταμόρφωση που αναφέραμε πριν. Ο άνθρωπος του εξώφυλλου πέφτει μέσα σε ένα ποτήρι με βότκα πορτοκάλι – με ότι μπορεί να συμβολίζει αυτή η συγκυρία για τον καθένα – προκειμένου να αναδυθεί στην άλλη πλευρά και να ξαναγεννηθεί ως κάτι άλλο, και μέσα από αυτή τη βουτιά να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του, τη ζωή του, και τη ματιά του στον κόσμο.
Ο τίτλος είναι ακόμα υπό κατασκευή, αλλά προς το παρόν έχω καταλήξει στο ‘Σωρειτομελανίες’. Πρόκειται για μία κατηγορία πυκνών και επιβλητικών σύννεφων, που συνήθως οδηγούν σε ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως έντονες βροχές, καταιγίδες, χαλάζι, ακόμη και ανεμοστρόβιλους.
Αναφέρεις ότι οι ιστορίες είναι βασισμένες σε αληθινά γεγονότα. Μπορείς να μας πεις κάποια από αυτά;
Σε πολλά απ’ τα διηγήματα υπάρχουν έμμεσες ή άμεσες αναφορές σε πραγματικά γεγονότα που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια, όπως το ναυάγιο της Πύλου όπου πνίγηκαν τουλάχιστον 600 πρόσφυγες, ο ξυλοδαρμός ενός μετανάστη στην πλατεία του αγίου Παντελεήμονα, ο πόλεμος στην Ουκρανία και την Παλαιστίνη, κωμικοτραγικές εκλογικές αναμετρήσεις, και άλλα τέτοια «ευχάριστα»…
Πώς διαχειρίζεσαι αυτή την ευθύνη απέναντι στην πραγματικότητα και στους ανθρώπους πίσω από αυτές τις ιστορίες;
Προσπαθώ πάντα να περιγράφω τα γεγονότα για τα οποία μιλάω όσο πιο ουδέτερα γίνεται. Δεν θέλω να κατευθύνω τα συναισθήματα του αναγνώστη, προτιμώ η περιγραφή να είναι ψυχρή, και μέσα από αυτή την ψυχρότητα ο αναγνώστης να ανακαλύψει ποια είναι πραγματικά τα συναισθήματα που του προκαλεί μία εικόνα ή μία πρόταση. Σκοπός μου δεν είναι να κάνω τον άλλο να δει τα πράγματα μέσα από τα μάτια μου· θέλω όμως να κοιτάξει αυτά που συμβαίνουν γύρω του σαν να είναι η πρώτη φορά που τα βλέπει και να αναρωτηθεί: «Πώς νιώθω γι’ αυτό που βλέπω; Είμαι εντάξει με αυτά που συμβαίνουν γύρω μου;»
Κάποιοι λένε ότι είμαστε οι πράξεις μας, άλλοι (λιγότεροι) ότι είμαστε τα λόγια μας. Εγώ, αναρωτιέμαι αν είμαστε η γραφή μας. Έχεις ποτέ βιώσει ή υπάρξει μάρτυρας μιας μορφής βίας που σε σημάδεψε και τροφοδότησε τη γραφή σου;
Δυστυχώς η βία βρίσκεται παντού γύρω μας, τόσο σε προσωπικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ειδικά στη σημερινή εποχή, νιώθω πως αναισθητοποιούμαστε ολοένα και περισσότερο απέναντι στη βία· το ίντερνετ και τα σόσιαλ μίντια είναι γεμάτα με viral βίντεο που απεικονίζουν βίαιες σκηνές, εικόνες από πολέμους, εκτελέσεις, εγκλήματα, και όλα αυτά τα καταναλώνει ένας τεράστιος πληθυσμός ανθρώπων που παίρνει υποσυνείδητα το μήνυμα πως η βία είναι κάτι φυσιολογικό, ένα κομμάτι της καθημερινότητας και γιατί όχι, ακόμη και τρόπος διασκέδασης. Όταν το συνδυάζεις αυτό με τις ρητορικές μίσους και τις διχαστικές κυβερνήσεις που βλέπουμε να σηκώνουν κεφάλι τα τελευταία χρόνια, δεν χρειάζεται να είσαι πολύ απαισιόδοξος για να σκεφτείς ότι δεν θα οδηγήσει κάπου καλά όλο αυτό.
Η βία είναι παντού: στη γλώσσα, στις σχέσεις, στην πολιτική. Ποια μορφή της σε συγκλονίζει ή σε προβληματίζει περισσότερο;
Η κοινωνικοπολιτική βία είναι η πιο επικίνδυνη για μένα, διότι από εκείνη είναι που απορρέουν όλες οι υπόλοιπες μορφές βίας που βλέπουμε γύρω μας. Είναι επίσης μια μορφή βίας που είναι πολλές φορές δύσκολο να τη διακρίνεις αν δεν είσαι ένα απ’ τα θύματα της, νιώθεις πως δεν σε αφορά και είναι δυστυχώς πολύ εύκολο να αναπτύξεις μια αδιαφορία απέναντι της. Η κοινωνία που ζούμε σήμερα, όπως έχει διαμορφωθεί τον τελευταίο αιώνα, είναι μια κοινωνία που θέτει στο κέντρο της το άτομο, η συλλογικότητα έχει παραγκωνιστεί σαν ιδέα και η πιο σημαντική αξία είναι το άτομο, και αυτός ο ακραίος ατομικισμός γεννάει εγωισμό και αδιαφορία. Κοινωνικοπολιτική βία είναι να βλέπεις έναν άνθρωπο να ξυλοκοπείται μέχρι θανάτου έξω από ένα κοσμηματοπωλείο και να μην κάνεις τίποτα για να τον βοηθήσεις, ή ένα πλοίο γεμάτο ανθρώπους να ναυαγεί στη μέση του Αιγαίου και η αντίδραση του μέσου ανθρώπου να είναι «μα καλά, τί περίμεναν κι αυτοί;»
Καταφέρνεις να διατηρήσεις την ισορροπία ανάμεσα στην αφήγηση και την κοινωνική κριτική, χωρίς να «υψώνεις το δάχτυλο»;
Δεν έχω νιώσει την ανάγκη να διατηρήσω κάποια ισορροπία μέχρι τώρα, διότι τις περισσότερες φορές η κοινωνική κριτική βγαίνει μέσα από την ίδια την αφήγηση, μέσα από την ίδια την ιστορία. Δεν χρειάζεται να πω κάτι εγώ, γιατί έχει μιλήσει ήδη για μένα η ιστορία. Παρόλα αυτά, δεν έχω πρόβλημα να ‘υψώσω το δάχτυλο’. Καμιά φορά όταν υψώνεις το δάχτυλο, οι άνθρωποι κοιτάζουν εκεί που τους δείχνεις.
Μπορείς να μας κάνεις ένα spoil για την πλοκή μίας ιστορίας σε ένα από τα διηγήματά σου;
Στο δεύτερο διήγημα της νέας συλλογής πρωταγωνιστεί μια αστυνόμος που προσπαθεί να βρει τον δράστη πίσω από μια σειρά από δολοφονίες. Όλα τα θύματα είναι άντρες που έχουν αποκεφαλιστεί, ενώ το μοναδικό στοιχείο που τους ενώνει είναι κάτι που όλοι τους είχαν κάνει στο παρελθόν. Δεν θα πω περισσότερα γιατί αντιπαθώ τα spoilers (και για να αγοράσετε το βιβλίο όταν βγει με το καλό).
Υπάρχει κάποια ιστορία (από τις δύο συλλογές) που νιώθεις πως σε αντιπροσωπεύει περισσότερο; Γιατί;
Από το ‘Βότκα πορτοκάλι’ νομίζω με αντιπροσωπεύει περισσότερο το διήγημα με το κέρμα στο λεωφορείο. Αντικατοπτρίζει με κωμική ακρίβεια τη ροή της σκέψης μου και τις παρανοϊκές ιδέες που μου μπαίνουν που και που στο μυαλό. Από τη δεύτερη συλλογή θα διάλεγα το διήγημα που έχει τίτλο ‘Μια παράξενη μέρα’. Είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που ένα πρωί ξαφνικά χάνει το σώμα του… δεν θα πω τίποτα παραπάνω γιατί spoiler.
Τι θα ήθελες να νιώθει κάποιος όταν κλείσει το βιβλίο σου;
Από τους Χάρη και Πάνο Κατσιμίχα μέχρι απλούς κατοίκους, ένα βιβλίο — ταξίδι σε 201 ιστορίες. Ο Χρήστος Πιπίνης, «ψυχή» της ομάδας, μάς είπε περισσότερα
Τα δεκατέσσερα κείμενα του βιβλίου αναφέρονται στις πολιτικές, στρατιωτικές και διπλωματικές εξελίξεις που διαμόρφωσαν το νεοελληνικό κράτος και την νεοελληνική κοινωνία
Με αφορμή το βιβλίο «Με τη δική σου ματιά μονάχα», η συγγραφέας μιλά αποκλειστικά στην Athens Voice για την πρόκληση να μετατρέψει την κρυφή ζωή της Μάιερ σε μια δυνατή μυθοπλαστική αφήγηση
13°
