Νίκος Μπακουνάκης: Θέλουμε να δούμε τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης ολιστικά

Άνθρωποι κάθε ηλικίας γέμισαν τους χώρους της ΔΕΘ από την πρώτη ημέρα που άνοιξε τις πόρτες η 21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, στις 8 Μαΐου μέχρι αργά το βράδυ της Κυριακής. Αναζητώντας στα περίπτερα των εκδοτών τις νέες εκδόσεις, θέλοντας να γνωρίσουν από κοντά τους αγαπημένους τους συγγραφείς και να συζητήσουν μαζί τους, να ανταλλάξουν ιδέες, να συμμετάσχουν σε ποικίλες δράσεις, να έρθουν σε επαφή με τον μαγικό κόσμο της λογοτεχνίας.

Η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης αποτελεί έναν θεσμό με διαχρονική αξία για τα πολιτιστικά δρώμενα τόσο της χώρας μας όσο και της συμπρωτεύουσας, φέρνοντας κοντά συγγραφείς, εκδότες, εκπαιδευτικούς και αναγνώστες κάθε ηλικίας. Πρόκειται για μια γιορτή αφιερωμένη στο βιβλίο, τη δημιουργία και τον διάλογο. Με τιμώμενη χώρα την Ιταλία και υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κωνσταντίνου Αν. Τασούλα, η έκθεση είχε κύρια θεματική την Ανθρώπινη Δημιουργικότητα και Τεχνητή Νοημοσύνη φιλοξενώντας ποικίλες απόψεις από την οπτική συγγραφέων, επαγγελματιών του βιβλίου, ακαδημαϊκών, εμπειρογνωμόνων, τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό, καθώς και αναγνωστών σε ένα τοπίο που εξελίσσεται διαρκώς και με μεγάλη ταχύτητα. Ψηφιακός εγγραμματισμός, νέοι και διαδίκτυο, εκπαίδευση, γυναίκα και φεμινισμός, όψεις της λογοτεχνίας, έρευνες, μετανάστευση, κάθε μορφής βία, πόλεμος, μεταφραστικά ζητήματα, νέοι ανερχόμενοι ποιητές και πεζογράφοι και με ένα πλούσιο πρόγραμμα με πολύ σημαντικούς εκπροσώπους της τιμώμενης χώρας Ιταλίας, η φετινή έκθεση είχε τεράστια ποικιλομορφία.

Φέτος η έκθεση έγινε πιο ορατή και στην πόλη. Με παρουσία από το αεροδρόμιο μέχρι το δημαρχείο και σε κεντρικά σημεία της πόλης, με συμμετοχικές δράσεις που έφταναν παντού μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, με τη δική της λίστα τραγουδιών που εμπλουτίστηκε και από το κοινό και διατηρείται και με το πέρας της έκθεσης ή με διαδραστικά κουίζ. Στην ενότητα του επαγγελματικού προγράμματος διεξήχθη φέτος για τρίτη χρονιά το πρόγραμμα fellowship που απευθύνεται σε επαγγελματίες του βιβλίου απ’ όλον τον κόσμο. Οι 30 καλεσμένοι του προγράμματος επιλέχθηκαν μέσα από 200 αιτήσεις. Τα σχόλια των συμμετεχόντων στο επαγγελματικό πρόγραμμα ήταν ιδιαιτέρως θετικά, ενώ το ΕΛΙΒΙΠ έχει ήδη προγραμματίσει επαφές με εκπροσώπους αντίστοιχων κέντρων βιβλίου της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Νορβηγίας, κ.ά, προκειμένου να συζητηθούν καλές πρακτικές και συνέργειες.

Η Παιδική και Εφηβική Γωνιά επέστρεψε φέτος στο περίπτερο 13 με τα παιδιά να εντάσσονται και να αναμιγνύονται περισσότερο στην έκθεση. Τις πρώτες δύο μέρες της έκθεσης περίπου 2.500 παιδιά από 57 σχολεία κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας της Θεσσαλονίκης και των γύρω νομών επισκέφθηκαν την ΔΕΒΘ, αλλά και χιλιάδες παιδιά και νέοι ήρθαν με τις παρέες και τις οικογένειές τους το τετραήμερο της έκθεσης.

Το μελανό σημείο, σε μια έκθεση βιβλίου όπως η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης που αποτελεί πλατφόρμα ελευθερίας, ανταλλαγής ιδεών και διαλόγου, ήταν η «διαμαρτυρία» που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα του Σαββάτου στο χώρο της ΔΕΒΘ με αποτέλεσμα τη ματαίωση εκδήλωσης που είχε διοργανώσει η πρεσβεία του Ισραήλ στην Ελλάδα με καλεσμένο τον κριτικό λογοτεχνίας Οντέντ Βολκστάιν και με θέμα «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας».

Ο Νίκος Μπακουνάκης πρόεδρος του νεοσύστατου Ελληνικού Ιδρύματος Βιβλίου και Πολιτισμού (ΕΛΙΒΙΠ) μίλησε για διοργάνωση της 21ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης και τα σχέδια για το μέλλον αλλά σχολίασε και το περιστατικό. Όπως μας είπε χαρακτηριστικά:

«Κατ' αρχάς θέλω να κάνω μια γενικότερη τοποθέτηση πριν απ' όλα για το επεισόδιο που έγινε χθες και υπόγραψαν είκοσι εκδότες. Για μας είναι μια θέση γενικής αρχής ότι οι πλατφόρμες όπως είναι η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου, να αποτελούν πεδία ελευθερίας, ανταλλαγής ιδεών, διαλόγου, πολιτισμού, για την ειρήνη και την ελευθερία και οι εκδηλώσεις που προάγουν τη νοηματική γλώσσα κάθε χώρας πρέπει να έχουν θέση σε μια έκθεση βιβλίου. Η συμπερίληψη σε μια έκθεση βιβλίου δε σημαίνει ματαίωση και ούτε αποκλεισμούς. Εμένα με ενδιέφερε περισσότερο ως οργανωτή το να μη γίνουν επεισόδια και διακοπεί η έκθεση. Ευτυχώς δεν έγιναν αυτά. Και βεβαίως το τι θα κάνουμε στο μέλλον θα το δούμε. Πρέπει να συνεδριάσει και το Διοικητικό Συμβούλιο.

Η φετινή χρονιά είναι μεταβατική γιατί είμαστε ένας νέος οργανισμός που μεγαλώνει, αυξάνεται και σε δράσεις αλλά και στελεχώνεται συνεχώς. Ταυτόχρονα θέλουμε να δούμε την έκθεση ολιστικά, γιατί οι εκθέσεις σήμερα, όπως φαίνεται και από μια έρευνα που θα δείτε στο site μας, η οποία έχει γίνει από οργανισμούς αντίστοιχους με το ΕΛΙΒΙΠ, δεν έχουν επίδραση μόνο στον εκδοτικό κλάδο, αλλά έχει και πάρα πολύ ισχυρή επίδραση στη γενικότερη πολιτιστική δραστηριότητα, στην οικονομία των πόλεων όπου οργανώνονται, αλλά και στη μελλοντική εικόνα της πόλης που διοργανώνει μια έκθεση, αυτό που ονομάζουμε soft power cultural διπλωματία.

Το καινούργιο που φέτος προσπαθήσαμε να κάνουμε είναι να ανοίξουμε την έκθεση στην πόλη με δράσεις. Στόχος είναι να αυξήσουμε την ορατότητα της έκθεσης και μάλιστα ξεκινήσαμε από το αεροδρόμιο όπου τοποθετήσαμε σταντ για να ενημερώνεται ο κόσμος που φτάνει. Επίσης με τη συμμετοχή νέων, κυρίως μαθητών σχολείου, οι οποίοι δούλεψαν για την έκθεση και παρήγαγαν εικόνες και μικρά ποιητικά κείμενα, τα οποία παρουσιάστηκαν στην έκθεση στις δύο πρώτες μέρες, όπου ήταν το πιο πυκνό πρόγραμμα για παιδιά. Είχαμε περί τους δυόμιση χιλιάδες μαθητές, όχι μόνο του δημοτικού, αλλά και από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση από σχολεία, όχι μόνο της περιοχής της Θεσσαλονίκης αλλά και από γύρω νομούς, από Σέρρες, από Πυραιά, Ημαθία, Πιερία κτλ. Επίσης είχαμε την ιδέα που είχαμε συζητήσει και με τους Ιταλούς να βγει η έκθεση «εκτός των τειχών», με το γαστρονομικό event με κέντρο την Ιταλία. Το υλοποίησαν οι Ιταλοί σε τρία εστιατόρια όπου ετοίμασαν μενού Camilleri Montalbano. Ακόμα φτιάξαμε φέτος πλατφόρμες μουσικής, με περισσότερα από πενήντα τραγούδια που έχουν σχέση με συγγραφείς, με βιβλία κτλ.

Ένα άλλο που κάναμε ήταν ότι εντάξαμε στο πρόγραμμά μας την ταινία του Σταύρου Τζίτζη το «Κάτι έχω να σας πω» που είναι η ιστορία ενός επίδοξου συγγραφέα που δεν βρίσκει εκδότη και προχωρά σε αυτοέκδοση, μια ταινία με αρκετό χιούμορ. Ακόμα να πούμε για τις εικαστικές εκθέσεις και πώς μπορεί μια έκθεση βιβλίου να επιδράσει με άλλες τέχνες. Κάτι που θέλουμε να το διευρύνουμε του χρόνου και να συνεργαστούμε ίσως με φορέα τέχνης στην Θεσσαλονίκη για να γίνει κάτι συνδυαστικό. Δώσαμε επίσης πολύ μεγάλο βάρος στην επικοινωνία, τόσο στη φυσική όσο και στην ψηφιακή. Τα social media της έκθεσης φέτος ήταν πολύ δυναμικά. Δεν είχαμε μόνο αναπαραγωγή των θέματα που έβγαιναν από την έκθεση, αλλά και πρωτότυπο περιεχόμενο που παρήγαγε η ομάδα επικοινωνίας της έκθεσης, σε διάφορα θέματα αλλά και κουίζ.

Επίσης κάτι που θέλαμε ήταν να δοκιμάσουμε μια πιλοτική εφαρμογή εναλλακτικών προτάσεων καταμέτρησης του κοινού. Υπάρχει ένα θέμα τελικά; Πόσοι έρχονται στην έκθεση; Γιατί μέχρι τώρα υπήρχε ένα γενικό σκανάρισμα, το οποίο δεν δίνει αξιόπιστο αποτέλεσμα. Ήταν ένα πείραμα για να δούμε πώς θα λειτουργήσει ώστε του χρόνου να είναι κάτι πιο σταθερό. Το πιο ασφαλές βέβαια είναι να έχεις εισιτήριο. Όλες οι εκθέσεις του κόσμου έχουν εισιτήριο και έτσι ξέρεις πόσοι ήρθαν. Το εισιτήριο δεν είναι απαραίτητο να έχει αντίτιμο. Μπορεί να είναι ένα μηδενικό εισιτήριο με αύξοντα αριθμό, αλλά αυτό προϋποθέτει και μια άλλη οργάνωση χώρου. Έχουν διανεμηθεί και συμπληρώνονται αυτές τις μέρες ερωτηματολόγια έρευνας κοινού και εκδοτών με σκοπό την ανατροφοδότηση και την επαναξιολόγηση και την εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων.

Όσον αφορά στο ΕΛΙΒΙΠ, είχαμε μια σειρά διαφορετικού τύπου εκδηλώσεων. Η τεχνητή νοημοσύνη που ήταν το κεντρικό σύνθημα, δεν ήταν απλώς ένα σύνθημα, αλλά στηρίχτηκε πιστεύω φέτος πάρα πολύ από μια σειρά εκδηλώσεων, τόσο του ΕΛΙΒΙΠ όσο και άλλων και εκθετών και φορέων. Δώσαμε επίσης βάρος στις εκδόσεις, ειδικά στο «Greek Lit», μια έκδοση η οποία έχει και αριθμό ISBN για να δηλώνει την πρώτη έκδοση μιας σειράς που θα έχει σχέση με τη μετάφραση.

Η έκθεση Θεσσαλονίκης είναι ένα υβριδικό, ένα μεικτό μοντέλο. Είναι και φεστιβάλ βιβλίου για το κοινό αλλά έχει και ένα επαγγελματικό πρόγραμμα. Φέτος, για το επαγγελματικό πρόγραμμα, το οποίο ήταν η τρίτη χρονιά που διοργανώνεται και έχει αρχίσει να παγιώνεται, όλοι μας είπαν ότι λειτούργησε πάρα πολύ».

Όπως τελικά φαίνεται και από πρόσφατη έρευνα που έχει αναρτηθεί στο site του ΕΛΙΒΙΠ, οι εκθέσεις βιβλίου έχουν μεγάλη επίδραση όχι μόνο στον εκδοτικό κλάδο, αλλά και στη γενικότερη πολιτιστική δραστηριότητα, στην οικονομία των πόλεων, στην επισκεψιμότητα και στην εικόνα τους, καθώς και στην πολιτιστική διπλωματία. Σε μια εποχή που η τεχνολογία κυριαρχεί και η εικόνα αντικαθιστά συχνά τον γραπτό λόγο, οι εκθέσεις βιβλίου έρχονται να υπενθυμίσουν τη διαχρονική αξία της ανάγνωσης. Είναι σημαντικές γιατί προάγουν την ανάγνωση, ενισχύουν την παιδεία και ενώνουν συγγραφείς, εκδότες και αναγνώστες σε έναν κοινό χώρο έκφρασης και δημιουργίας.