Οδυσσέας Ελύτης: Έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα 18 Μαρτίου 1996 ο Έλληνας ποιητής που τιμήθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας - Η ζωή και η προσφορά του στα γράμματα.
Την τελευταία του πνοή άφησε σαν σήμερα το 1996 ο Οδυσσέας Ελύτης, ο ποιητής που εξέφρασε τα ιδανικά, την ιστορία, τη μυθολογία και τις προσδοκίες της Ελλάδας μέσα από το έργο του, για το οποίο τιμήθηκε το 1979 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Σαν σήμερα 18 Μαρτίου: Ο Οδυσσέας Ελύτης αφήνει την τελευταία του πνοή
Γόνος ευημερούσας οικογένειας από τη Λέσβο, ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης εγκατέλειψε το οικογενειακό επώνυμο ως νέος για να διαχωρίσει τη γραφή του από την οικογενειακή επιχείρηση σαπωνοποιίας.
Φοίτησε για επτά χρόνια στο ιδιωτικό σχολείο Δ. Ν. Μακρή, έχοντας μεταξύ άλλων δασκάλους του τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο και τον Ιωάννη Θ. Κακριδή. Τα πρώτα καλοκαίρια της ζωής του τα πέρασε στην Κρήτη, τη Λέσβο και τις Σπέτσες.
Τον Νοέμβριο του 1920, μετά την πτώση του Ελευθέριου Βενιζέλου, η οικογένειά του αντιμετώπισε διώξεις, εξαιτίας της προσήλωσής της στις βενιζελικές ιδέες. Ο ίδιος ο Βενιζέλος είχε στενές σχέσεις με την οικογένεια και είχε φιλοξενηθεί συχνά στην οικία της στο κτήμα του Ακλειδιού. Αποκορύφωμα των διώξεων που γνώρισε η οικογένειά του ήταν η σύλληψη του πατέρα του. Το 1923 ταξίδεψε οικογενειακώς στην Ευρώπη, επισκεπτόμενος την Ιταλία, την Ελβετία, τη Γερμανία και τη Γιουγκοσλαβία. Στη Λωζάνη ο ποιητής είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τον εξόριστο Ελευθέριο Βενιζέλο.
Το φθινόπωρο του 1924 εγγράφηκε στο Γ΄ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών και συνεργάστηκε με το περιοδικό «Η Διάπλασις των Παίδων», χρησιμοποιώντας διάφορα ψευδώνυμα. Αφοσιωμένος στη λογοτεχνία, ξόδευε όλα του τα χρήματα σε βιβλία και περιοδικά.
Το καλοκαίρι του 1928 πήρε το απολυτήριο του γυμνασίου και μετά από πιέσεις των γονέων του, αποφάσισε να σπουδάσει χημικός, ξεκινώντας ειδικά φροντιστήρια για τις εισαγωγικές εξετάσεις του επόμενου έτους. Την ίδια περίοδο ήρθε σε επαφή με το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Ανδρέα Κάλβου ανανεώνοντας παράλληλα τη σχέση του με την αρχαία λυρική ποίηση. Ταυτόχρονα ανακάλυψε το έργο του Πωλ Ελυάρ και των Γάλλων υπερρεαλιστών, οι οποίοι επέδρασαν σημαντικά τις ιδέες του για τη λογοτεχνία.
Γνωριμία με τη «Γενιά του ’30» και πρώτες δημοσιεύσεις
To διάστημα εκείνο ήρθε σε επαφή και με τον κύκλο του περιοδικού «Νέα Γράμματα», βασικού οχήματος της «Γενιάς του ’30», στις τάξεις της οποίας συγκαταλεγόταν λογοτέχνες όπως οι Γιώργος Σεφέρης, Γεώργιος Θεοτοκάς, Άγγελος Τερζάκης, Κοσμάς Πολίτης, Άγγελος Σικελιανός.
Η δημοσίευση των πρώτων ποιημάτων του στα «Νέα Γράμματα» έγινε τον Νοέμβριο του 1935, στο 11ο τεύχος του περιοδικού, μεταφράζοντας επίσης ποιήματα του Ελυάρ και περιγράφοντας τον δημιουργό τους ως τον ποιητή που «ό,τι γράφει φτάνει αμέσως στην καρδιά μας, μας χτυπάει κατάστηθα σαν κύμα ζωής άλλης, βγαλμένης από το άθροισμα των πιο μαγικών ονείρων μας».
Το 1937 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών στην Κέρκυρα, αλληλογραφώντας παράλληλα με τον Νίκο Γκάτσο και τον Γιώργο Σεφέρη, που βρίσκονταν στην Κορυτσά. Λίγο μετά την απόλυσή του, ο Μήτσος Παπανικολάου δημοσίευσε στα «Νέα Γράμματα» το άρθρο «Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης», το οποίο συνέβαλε στην καθιέρωσή του.
Το 1939 εγκατέλειψε οριστικά τις νομικές σπουδές και, μετά από αρκετές δημοσιεύσεις σε περιοδικά, τυπώθηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Προσανατολισμοί».
Τον Νοέμβριο του 1943 εκδόθηκε η συλλογή «Ο Ήλιος ο πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μια αχτίδα», σε 6.000 αριθμημένα αντίτυπα, ένας ύμνος του Ελύτη στη χαρά της ζωής και στην ομορφιά της φύσης. Στα «Νέα Γράμματα», που άρχισαν να επανεκδίδονται το 1944, δημοσίευσε το δοκίμιο «Τα κορίτσια», ενώ από το 1945 ξεκίνησε η συνεργασία του με το περιοδικό «Τετράδιο» μεταφράζοντας ποιήματα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και παρουσιάζοντας σε πρώτη δημοσίευση το ποιητικό του έργο «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας».
«Το Άξιον Εστί»
Το 1958, μετά από δεκαπενταετή περίπου περίοδο ποιητικής σιωπής, δημοσιεύτηκαν αποσπάσματα από το «Άξιον Εστί» στην Επιθεώρηση Τέχνης. Το έργο εκδόθηκε τον Μάρτιο του 1960 από τις εκδόσεις Ίκαρος. Λίγους μήνες αργότερα απέσπασε το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Την ίδια περίοδο εκδόθηκαν και οι «Έξι και Μία Τύψεις για τον Ουρανό».
Το 1964 ξεκίνησε η ηχογράφηση του μελοποιημένου «Άξιον Εστί» από τον Μίκη Θεοδωράκη, ενώ η συνεργασία του Ελύτη με τον συνθέτη είχε ξεκινήσει ήδη από το 1961. Το ορατόριο του Θεοδωράκη εντάχθηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών και επρόκειτο αρχικά να παρουσιαστεί στο Ηρώδειο. Ωστόσο το υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως αρνήθηκε να το παραχωρήσει, με αποτέλεσμα ο Ελύτης και ο Θεοδωράκης να αποσύρουν το έργο, το οποίο παρουσιάστηκε τελικά στις 19 Οκτωβρίου στο κινηματοθέατρο Rex.
Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, απείχε από τη δημοσιότητα ασχολούμενος κυρίως με τη ζωγραφική και την τεχνική του κολάζ, ενώ αρνήθηκε πρόταση να απαγγείλει ποιήματά του στο Παρίσι εξαιτίας της δικτατορίας. Στις 3 Μαΐου του 1969 εγκατέλειψε την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στη γαλλική πρωτεύουσα όπου ξεκίνησε τη συγγραφή της συλλογής «Φωτόδεντρο».
Λίγους μήνες αργότερα επισκέφτηκε για ένα διάστημα την Κύπρο, ενώ το 1971 επέστρεψε στην Ελλάδα και τον επόμενο χρόνο αρνήθηκε να παραλάβει το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας που είχε θεσπίσει η δικτατορία. Μετά την πτώση της δικτατορίας, διορίστηκε πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΙΡΤ και μέλος για δεύτερη φορά του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου (1974-1977). Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν συνέχισε το πολύπλευρο πνευματικό του έργο. Το 1978 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκη.
Το 1979 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η αναγγελία της απονομής του βραβείου από τη Σουηδική Ακαδημία έγινε στις 18 Οκτωβρίου «για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργικότητα», σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης.
Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής του βραβείου στις 10 Δεκεμβρίου του 1979, παραλαμβάνοντάς το από τον βασιλιά Κάρολο Γουστάβο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα. Τον επόμενο χρόνο κατέθεσε το χρυσό μετάλλιο και τα διπλώματα του βραβείου στο Μουσείο Μπενάκη.
Την απονομή του Νόμπελ ακολούθησαν τιμητικές διακρίσεις εντός και εκτός Ελλάδας, μεταξύ αυτών και η απονομή φόρου τιμής σε ειδική συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων, η αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, η ίδρυση έδρας νεοελληνικών σπουδών με τίτλο «Έδρα Ελύτη» στο Πανεπιστήμιο Ρούτγκερς του Νιου Τζέρσεϊ, καθώς και η απονομή του αργυρού μεταλλίου Benson από τη Βασιλική Φιλολογική Εταιρεία του Λονδίνου. Η τελετή απονομής του βραβείου στη Στοκχόλμη μεταδόθηκε σε μαγνητοσκόπηση από την ΕΡΤ στις 10 Δεκεμβρίου 1979.
Πέθανε στις 18 Μαρτίου του 1996 από ανακοπή καρδιάς στην Αθήνα.
Εργογραφία του Οδυσσέα Ελύτη
Ποιήματα
«Προσανατολισμοί» (1940)
«Ήλιος ο πρώτος, παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα» (1943)
«Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας» (1946)
«Το Άξιον Εστί» (1959)
«Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό» (1960)
«Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά» (1971)
«Θάνατος και ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου» (1971)
23°
