Κριτική για το βιβλίο του Γιώργου Σωτηρέλλου «Ο αγράμματος συγγραφέας πάει διακοπές» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Scooterbooks
Παράλληλα με το σώμα της κυρίως αφηγηματικής (της συμβατικής, θα έλεγα) πεζογραφίας, αναπτύσσονται εδώ και πάρα πολλά χρόνια ορισμένα άλλα είδη, εκτός του mainstream λογοτεχνικού κανόνα: πεζοτράγουδα, επιστημονική φαντασία, σουρεαλισμός, νέο μυθιστόρημα, αντιαφηγηματική λογοτεχνία, ανελέητες σάτιρες κ.λπ. Πολλοί λοιδορούν εξαρχής τα βιβλία που (φαίνονται να) ανήκουν στο ρεύμα αυτό, δίχως καν να μπουν στον κόπο να τα διαβάσουν. Άλλου όμως τα διαβάζουν και τα κρίνουν όχι βάσει ειδολογικής τοποθέτησης, μα όπως κρίνουμε κάθε άλλο βιβλίο: βάσει της σχέσης μορφής και περιεχομένου. Τα υβριδικά (ας τα πω έτσι) πεζογραφήματα έχουν επίσης, όπως όλα τα βιβλία του κόσμου, καλά και κακά αποτελέσματα.
Προσωπικά γοητεύομαι από το διαφορετικό, όταν είναι πετυχημένο. Ο Κενό, οΚουτρουμπούσης, ο Άλεν, ο Τσάντλερ, ο Περέκ, ο πρώιμος Βασιλικός, ο Μπουνιουέλ, ο Ροΐδης, ο Χάσεκ, ο Τζόις, ο Βιαν, ο Κάφκα, ο Κάρολ, ο Καρυωτάκης –δεν έγραψε μόνο ποιήματα–, ο Σαντ, ο Πετρόπουλος, ο Χέλερ (μερικοί αναφέρονται στη βιβλιογραφία του Σωτηρέλλου) και τόσοι άλλοι πεζογράφοι, που ανήκουν σήμερα σε κάθε σοβαρό λογοτεχνικό κανόνα, είχαν, κατά το ξεκίνημά τους, υβριδικές προδιαγραφές. Και παρατηρώ ότι ένας αριθμός πεζογράφων, στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία, ακολουθεί –από διαφορετικές αφετηρίες φυσικά– αντισυμβατικούς δρόμους (Γουδέλης, Κουνενής, Στεφανοπούλου, Τζουμάκας, Χρυσόπουλος, Χατζηχρήστος κ.λπ.). Στο κάτω κάτω αν η τέχνη δεν είναι (και) ρηξικέλευθη, γιατί να είναι καν;
Ο κατ’ εμέ εξαίρετος (και άγνωστός μου)Σωτηρέλλος, παρά τον (φαινομενικά μετριόφρονα, ουσιαστικά αυτοσαρκαστικό) τίτλο του (δεύτερου, δεν ξέρω το πρώτο) βιβλίου του, κάθε άλλο παρά αγράμματος είναι. Η άνεση με την οποία «τσαλαβουτάει» στα πλάτη και τα μήκη της ελληνικής και διεθνούς γραφής (και όχι μόνο λογοτεχνικής) πιστοποιούν το αντίθετο. Η βιβλιογραφία στο τέλος, για την οποία ήδη μίλησα, είναι ενδεικτική μόνο των αναφορών του (εγώ έπιασα κι άλλες, πιθανώς κρυπτομνημονικές, πιθανώς ανάξιες μνείας ως προφανείς)∙ για να μην πω πόσο ασυνήθιστη (αλλά και πόσο τίμια) είναι έτσι κι αλλιώς η παράθεση βιβλιογραφίας σε λογοτεχνικό βιβλίο.
Τι είναι «Ο αγράμματος συγγραφέας»; Είναι ένα συμπίλημα από 65 σύντομα και ανεξάρτητα μεταξύ τους κομμάτια (63 πεζά συν δύο ποιήματα, που το πρώτο προαναγγέλλει το δεύτερο ως «Χάικου», το οποίο δεύτερο όμως –συνειδητά βεβαίως– δεν είναι χάικου, αφού δεν υπακούει στον αριθμό των συλλαβών που θα έπρεπε να έχει ο κάθε στίχος). Τα κομμάτια ξεκινάνε από λίγες γραμμές και φτάνουν σε μερικές σελίδες. Επί της ουσίας, απ’ όλα έχει ο σατιρικά αυτοϋπονομευόμενος μπαχτσές: μικρά χρονικά, αθυροστομίες («Ο άνθρωπος που έλεγε χοντράδες»), φιλοσοφικά προβλήματα («Ο Τσουάνγκ Τσου»), πολλές επιστολές, ημιάρθρα («Άννα Μεντρένκο»), τριτοπρόσωπες εξωτερικές εστιάσεις, παραβολές, λαϊκές ιστορίες, παραφράσεις γνωστών φράσεων (για τη γυναίκα του Καίσαρα), παλιά ελαφρά τραγούδια («Ραμόνα», «Ένα φιλάκι», «Άσ’ τα τα μαλλάκια σου»), το ελιοτικό λυγμικό τέλος του κόσμου, το «Εκτελούνται επισκευαί», βιοϊστορίες (πώς πήρε τ’ όνομά της η Μπραζαβίλ;), παλαιά ειδησάρια και «κοινωνικά» των εφημερίδων, αναζητήσεις του (βρετανικού!) Ερυθρού Σταυρού, Τζέιμς Μποντ στ’ αγγλικά, διάλογοι («Τα φίδια»), σύγχρονη τεχνολογία (play station, hands free), διεθνή πολιτική (Μπιν Λάντεν, Καμπιλά), μέχρι κι ένα «Επίμετρο» (σε δικό του κομμάτι, που βρίσκεται στην προηγούμενη σελίδα!).
Το απρόσμενο, η μικρή φόρμα, η ιδέα που επίτηδες δεν αναπτύσσεται σε «κανονικό» πεζογράφημα (θυμηθείτε τις ιδέες για διηγήματα του Χόθορν), η σταθερή εικονοκλασία, η συνεχής πλακατζίδικη διάθεση που ποτέ δεν ξεπέφτει σε χοντροκομμένο αστείο, ο διακειμενικός διάλογος (σπάνια κάποιο κομμάτι δεν έχει –άμεση ή έμμεση– αναφορά σε κάτι προϋπάρχον), αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του βιβλίου. Εκεί που άλλοι κάνουν βαθυστόχαστες αναλύσεις (διεθνείς, φιλολογικές, οικονομικές κ.λπ.), ο κουτρουμπουσικός Σωτηρέλλος σού γράφει δυο πυκνές, έξυπνες κουβέντες, που σε κάνουνε αφενός να γελάσεις και αφετέρου να σκεφτείς λίγο παραπάνω απ’ το συνηθισμένο. Με δυο λόγια, ένα βιβλίο που δεν παίρνει τον εαυτό του διόλου στα σοβαρά και που θα εξόργιζε επαξίως κάθε ελληνοπρεπή/ σοβαροφανή/ αντιιμπεριαλιστή/ περιπεπλεγμένο/ λογικοφανή/ νεορθόδοξο και περιδιαγραμμάτου διανοούμενο, πολιτικό, κριτικό ή αναλυτή, χωρίς να ξεχνάμε τους συγγραφείς και αναγνώστες της γυναικείας λογοτεχνίας.
Πρόκειται για μια συλλογή μικρών κειμένων, που άλλα εμπνέονται από το τάο και το ζεν και άλλα φλερτάρουν με την παρωδία και το μπουρλέσκ. Ένα παιχνίδι διαφορετικών ειδών γραφής, που έχουν ως κοινό στοιχείο την αναζήτηση ενος κλειδιού.
Πώς προέκυψε;
Ο Κλάουντιο Μάγκρις, η Άλμα Μάλερ, ο Λάο Τσε, οι Μόντυ Πάιθονς, ο Καμύ, ο Καπουσίνσκι, η Αναίς Νιν, ο Πoλ Κρούγκμαν και αρκετοί άλλοι συναντήθηκαν με τον συγγραφέα στο cafe San Marco της Τεργέστης. Αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης είναι τα κείμενα του βιβλίου.
22°
