Βιβλία τρόμου για παιδιά: Το λογοτεχνικό είδος που βοηθά τους μικρούς αναγνώστες να οργανώσουν τα άγχη, τους φόβους και τις ανασφάλειές τους
Παρεξηγημένη από τους περισσότερους, η Λογοτεχνία Τρόμου δεν είναι παρά ένας προσομοιωτής της πραγματικότητας – μόνο που εδώ, σε αντίθεση με τη ζωή, το Κακό πάντα ηττάται.
Η γιορτή των Αγίων Πάντων στο Ορθόδοξο εορτολόγιο είναι κινητή, δηλαδή εξαρτάται από το πότε πέφτει το Πάσχα. Είναι η πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή. Έτσι, φέτος η γιορτή των Αγίων Πάντων ήταν στις 27 Ιουνίου. Για τους Καθολικούς όμως και για τους Προτεστάντες, η ημέρα των Αγίων Πάντων (All-Hallows-Day) πέφτει πάντα 1 Νοεμβρίου. Η δε παραμονή της (All-hallow-even) δεν είναι άλλη από τη Νύχτα με τις Μάσκες: το Χαλογουίν. Εξέλιξη –διαβάζουμε– της αρχαίας κελτικής γιορτής Samhaim, που σημάδευε το τέλος της συγκομιδής και την αρχή του χειμώνα, ήταν η μέρα, και κυρίως η νύχτα, που ο επάνω κόσμος και ο κόσμος των νεκρών επικοινωνούσαν.
Στον αγγλοσαξονικό –κυρίως, αλλά όχι μόνο– κόσμο, είναι εδώ και πολλές δεκαετίες μια γιορτή πάνω απ’ όλα για τα παιδιά, που γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι μεταμφιεσμένα συνήθως σε τέρατα της παράδοσης ή του σινεμά, μαζεύοντας γλυκά: «Τrick or treat». Αλλά και όλος ο μήνας πριν από την πανηγυρική αυτή μέρα είναι αφιερωμένος σε καθετί τρομακτικό, πάντα όμως με επίκεντρο τα παιδιά, καθώς επίσης τους εφήβους και τους νέους. Οι τηλεοράσεις προσανατολίζονται στον τρόμο, οι κινηματογράφοι το ίδιο – και οι εκδότες επίσης. Τα περισσότερα βιβλία τρόμου για παιδιά κυκλοφορούν τον Οκτώβριο. Και βέβαια όλα τα βιβλιοπωλεία έχουν πια ειδικό τμήμα παιδικών βιβλίων τρόμου («Children’s Horror»), ενώ και όλες οι εφημερίδες, τα δελτία και τα newsletter των βιβλιοθηκών, σχολικών, δημοτικών και άλλων, έχουν μεγάλα ειδικά αφιερώματα στον λογοτεχνικό τρόμο για παιδιά.
Ακούγεται παράξενο σε κάποιους, ειδικά σε μία χώρα που δεν έχει ανάλογη λογοτεχνική παράδοση. Κάποιοι άλλοι πάλι πιθανότατα θα έλεγαν πως αρκούν οι τρόμοι της πραγματικής ζωής, με όλα αυτά που κατά καιρούς συμβαίνουν, που μεταδίδονται από τις ειδήσεις της τηλεόρασης και των σάιτ – για να μην πούμε για την πανδημία. Δεν χρειάζονται επιπλέον τρόμους τα παιδιά, φτάνουν τόσοι που βιώνουν ούτως ή άλλως.
Κάνουν λάθος – μεγάλο. Η λογοτεχνία (κάθε είδους, και για κάθε ηλικία) είναι εκεί, και μας προσκαλεί να την προσεγγίσουμε, κυρίως για να μας παρηγορήσει. Όχι για να μας διδάξει αυτό ή εκείνο, ας πούμε, ή για να μας νουθετήσει. Η λογοτεχνία ασκεί καθήκοντα παραμυθίας. Το κάνει είτε έμμεσα, ψυχαγωγώντας και διασκεδάζοντάς μας (δεν υπάρχει μεγαλύτερη παρηγοριά από αυτήν), είτε άμεσα: δείχνοντάς μας το Κακό και τις δυνατότητές του, και πώς μπορεί, και πρέπει, να ηττηθεί.
Αλήθεια όμως: δεν υπάρχει πιο τονωτικό πράγμα για ένα παιδί (αλλά και για όσους από εμάς τους ενήλικες αγαπάμε παθιασμένα το είδος) από το να διαβάζει ένα βιβλίο τρόμου. Εκεί μέσα θα δει υπό ένα πρωτότυπο, ή και αλλόκοτο καμιά φορά, πρίσμα όσα ΑΚΡΙΒΩΣ συμβαίνουν στην πραγματική ζωή, μα –εκ των πραγμάτων– σε ένα περιβάλλον ελεγχόμενο και απολύτως ασφαλώς: σε ένα βιβλίο. Το παιδί θα ασκηθεί στο να φοβάται, αλλά σε έναν προσομοιωτή φόβου. Και στο τέλος αυτής της χαμηλής πτήσης στο σκοτάδι, μιας πτήσης κατά την οποία το ίδιο θα κρατά το τιμόνι, με τον συγγραφέα για συγκυβερνήτη και τους ήρωες του μυθιστορήματος για συνεπιβάτες, θα βγει πιο σίγουρο για τον εαυτό του και πιο έτοιμο να αντιμετωπίσει τους πραγματικούς τρόμους – της καθημερινότητας, της μίας ή της άλλης κρίσης, των ανθρώπων που μισούν ανθρώπους, των ανθρώπων που μισούν τις επιλογές άλλων ανθρώπων στο σεξ ή στο ντύσιμο ή στο φαγητό ή στη θρησκεία ή σε οτιδήποτε, των ανθρώπων που μισούν ολόκληρες κατηγορίες άλλων ανθρώπων, ή και ολόκληρα έθνη.
Τα παιδιά αγαπούν τον τρόμο, στα βιβλία και στο σινεμά, με έναν απολύτως υγιή τρόπο. Και, ναι, τα παιδιά δεν είναι «χαζά». Διαβάζουν τα ανάλογα βιβλία και βλέπουν τις ανάλογες ταινίες –με τέρατα, με δολοφόνους, με αίματα και τσιρίδες– ακριβώς για να ελέγξουν τους δικούς τους φόβους, για να δυναμώσουν συναισθηματικά, για να βάλουν σε μια σειρά και να κολλήσουν τα κομμάτια τους, για να χαλιναγωγήσουν το χάος που νιώθουν να φουσκώνει μέσα τους, για να ασκηθούν απέναντι στο στρες από το σχολείο, από τα προβλήματα στο σπίτι, ή από τις παράξενες αρρώστιες που σκοτώνουν τους μεγαλύτερους – πράγμα που σημαίνει ότι μια άλλη αρρώστια, πιο καινούργια, πιο άκαρδη, πιο παράξενη, κάποια στιγμή ίσως γεννηθεί για να σκοτώσει αυτούς, για να σκοτώσει τα παιδιά. (Γιατί αυτό σημαίνουν οι ηλικιακές προτιμήσεις του κορωνοϊού.)
Εν κατακλείδι: αν το παιδί σας ζητάει να του αγοράσετε τέτοια βιβλία, να του τα αγοράσετε· αν τα αγοράζει μόνο του, πολύ καλά κάνει – να το ενθαρρύνετε να συνεχίσει. Τo είδος είναι, έτσι κι αλλιώς, από τα πιο βιβλιοφιλικά, και θα οδηγήσει το παιδί σας και σε άλλα είδη – αλλά, ευτυχώς, εκείνο πάντα θα επιστρέφει εκεί όταν νιώσει ότι πρέπει να το κάνει. Γιατί; Γιατί δεν υπάρχει ασφαλέστερο καταφύγιο. Ειδικά για ένα παιδί που υφίσταται μπούλινγκ στο σχολείο. Ή για ένα παιδί γεμάτο ανασφάλειες. Ή για ένα παιδί που ζει με έναν ή δύο γονείς που είναι οι ίδιοι γεμάτοι ανασφάλειες. Ή για ένα παιδί που νιώθει πεντακάθαρα μέσα του ότι θα ξημερώσει ίσως μια μέρα που ένας άλλος ιός θα σημαδεύει τη γενιά του. Άλλωστε, αυτός είναι και ο λόγος που τα περισσότερα επιλέγουν να μην εμβολιαστούν: δεν ήρθε η ώρα τους ακόμα, λένε, και έτσι την ξορκίζουν, τη στέλνουν ακόμη πιο μακριά στο μέλλον.
Όσο και να μην το δείχνουν στο δωμάτιό τους, τα παιδιά αγαπούν την τάξη. Και κυρίως τη συναισθηματική τάξη. Εξ ου και, όταν ανακαλύπτουν τη λογοτεχνία, τείνουν να παθιάζονται μαζί της: γιατί η λογοτεχνία (και ο κινηματογράφος – με μια λέξη: η αφήγηση) βάζει τα πράγματα σε μια σειρά. Κανείς άλλος γύρω τους, γύρω από τα παιδιά δεν το κάνει. Τα βιβλία όμως, και δη τα περιπετειώδη, τα βιβλία αγωνίας και, κυρίως, τρόμου, το κάνουν απολύτως. Ήδη από τη μορφή τους: έχουν ένα κείμενο ανάμεσα από τα εξώφυλλά τους –έχουν μια ιστορία που δεν μπορεί να δραπετεύσει από τις σελίδες τους– έχουν ήρωες καλούς, κακούς, και κάποιους ενδιάμεσους, που είναι και οι πιο ιντριγκαδόρικοι γιατί μοιάζουν περισσότερο με τα ίδια τα παιδιά – έχουν προβλήματα, μπλεξίματα, κινδύνους… και λύσεις για όλα αυτά –έχουν απώλειες, αλλά μακρινές και, εντέλει, ανώδυνες– έχουν τέρατα και δολοφόνους, που στο τέλος ηττώνται – έχουν το Κακό, και το παρουσιάζουν με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο, ένα Κακό που τα παιδιά μπορούν επιτέλους να το δουν καταπρόσωπο μέσα στο περιβάλλον του ΒΙΒΛΙΟΥ, να το κατανοήσουν, να το πολεμήσουν τα ίδια, με τις δικές τους ανώριμες ακόμη δυνάμεις, και να το νικήσουν – να θριαμβεύσουν πάνω από το πτώμα του.
ΥΓ1. Ένας παιδαγωγικός κανόνας που θα μπορούσε κανείς να δεχτεί με ασφάλεια είναι ο εξής: τα παιδιά είναι ΠΑΝΤΑ πιο έξυπνα από όσο νομίζουμε.
ΥΓ2. Όλα τα λογοτεχνικά είδη, και υποείδη, είναι ωραία και ωφέλιμα. Και κανένα τους δεν αποκλείει κανένα άλλο. Αποκλείουμε, μέχρις αποδείξεως του εναντίου, κάποια είδη μόνο εμείς – μόνο με το γούστο μας. Δεν υπάρχουν άλλες εξαιρέσεις εδώ.
ΥΓ3. Είναι ωραίο το Χαλογουίν. Και θα το γιορτάσουμε και φέτος με χαρά. Κάντε το κι εσείς. Κι αν σας πει κανείς «Είχατε και στο χωριό σας Χαλογουίν;», πείτε του: «Ναι. Χωριό μας είναι ο κόσμος – χωριό μας είναι η Τέχνη».
