Νόμπελ Λογοτεχνίας: Σχόλιο για τον φετινό νικητή, Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, και τις αντιδράσεις για τη βράβευση κάποιου άγνωστου ή ελάχιστα γνωστού λογοτέχνη.
Τα απαξιωτικά σχόλια ξεκίνησαν αμέσως μετά την ανακοίνωση, από τον κλασικό μειλίχιο κύριο της σουηδικής ακαδημίας, του ονόματος του νικητή του φετινού Νόμπελ Λογοτεχνίας. «Ο ποιος;» έγραψε ένας Έλληνας συγγραφέας στο Facebook. «Ούτε που τον έχω ακουστά». «Εντάξει, το ξεφτίλισαν» υπερθεμάτισε κάποιος συνομιλητής του. Έπειτα ανέλαβαν δράση οι χιουμορίστες, οι οποίοι εστίασαν στο εξωτικό όνομα του -πράγματι ελάχιστα, αν όχι καθόλου, γνωστού στην Ελλάδα-, Αμπντουλραζάκ Γκούρνα. Για να ακολουθήσουν οι αναλυτές που, αν και παραδέχονταν πως δεν γνώριζαν το έργο του Γκούρνα, χρέωσαν με απόλυτη βεβαιότητα τη βράβευση του στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα, στην πολιτική ορθότητα, στις τύψεις της Δύσης για την αποικιοκρατία, στο μεταναστευτικό, στο Black Lives Matter... Σε καθετί τέλος πάντων εκτός από τη λογοτεχνική του αξία.
Και όμως, δεν είναι η πρώτη φορά που η σουηδική ακαδημία βραβεύει κάποιον άγνωστο ή ελάχιστα γνωστό σε εμάς λογοτέχνη. Αν ανατρέξουμε στη λίστα των τελευταίων τριάντα χρόνων θα βρούμε ονόματα όπως του Μο Γιαν (2012), του Τούμας Τράνστρεμερ (2011), της Ελφρίντε Γέλινεκ (2004), του Ντέρεκ Γουόλκοτ (1992)… Ή ακόμα και της Όλγκα Τοκάρτσουκ (2018), την οποία πολύ λίγοι Έλληνες γνώριζαν πριν τη βράβευσή της, αλλά έπειτα διαβάστηκε, εκτιμήθηκε και αγαπήθηκε πολύ (και δικαίως) από το βιβλιόφιλο κοινό. Είναι άλλωστε και αυτός ένας από τους στόχους της επιτροπής των βραβείων Νόμπελ: Να κάνει γνωστό στα πέρατα της Γης το έργο λογοτεχνών τους οποίους θεωρεί σημαντικούς. Μέσα από μια ανάλογη διαδικασία, για παράδειγμα, γνώρισε το παγκόσμιο κοινό τους Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα Ελύτη.
Άραγε όταν ο αντίστοιχος μειλίχιος κύριος της σουηδικής ακαδημίας ανακοίνωνε κάποιο από τα παραπάνω ονόματα, πόσοι ήταν εκείνοι που διατύπωναν εξωλογοτεχνικές ερμηνείες για αυτή τη βράβευση; (σ.σ. Προσωπικά θυμάμαι μόνο την περίπτωση της Όλγκα Τοκάρτσουκ για την οποία κάποιοι υποστήριξαν ότι όφειλε τη βράβευσή της στο κίνημα Me Too). Και επίσης, πόσοι από εκείνους που δεν είχαν καν ακουστά τους βραβευθέντες, φρόντισαν να διατυμπανίσουν και μάλιστα με ένα υποδόριο καμάρι την άγνοιά τους; Μάλλον ελάχιστοι.
Ίσως, λοιπόν, αυτή η στάση απέναντι στον φετινό νικητή να κρύβει μια κάποια δόση ρατσισμού και προκατάληψης. Είναι σαν να αμφιβάλλουν οι σχολιαστές για το αν ένας Αφρικανός με δυσκολοπρόφερτο όνομα είναι σε θέση να γράψει καλή λογοτεχνία. Και να υπονοούν -ή να λένε ευθέως- ότι μόνο χαριστικά και εκμεταλλευόμενος τις κοινωνικοπολιτικές συγκυρίες μπορεί κάποιος με ένα τέτοιο προφίλ να μπει στο κλαμπ των μεγάλων λογοτεχνών.
Η αντίδραση αυτή δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Ανάλογες αμφιβολίες και ερμηνείες διατυπώνουν και ξένοι σχολιαστές και αναλυτές. Έγινε και σχετική ερώτηση στη συνέντευξη τύπου που ακολούθησε την ανακοίνωση: «Μήπως η τρέχουσα κατάσταση (με τους πρόσφυγες που καταφθάνουν στην Ευρώπη ή πνίγονται στα νερά της Μεσογείου) επηρέασε την απόφαση της επιτροπής, με δεδομένο ότι ο Γκούρνα ασχολείται στα βιβλία του με το συγκεκριμένο θέμα;» ρώτησε ένας δημοσιογράφος. Και ο υπεύθυνος της σουηδικής ακαδημίας με τον γνωστό μειλίχιο και ευγενικό σουηδικό τρόπο, απάντησε: «Φυσικά και η επιτροπή επηρεάζεται από όσα γίνονται στον κόσμο μας. Το παράξενο θα ήταν να συνέβαινε το αντίθετο».
Με άλλα λόγια, λιγότερο μειλίχια και ευγενικά: «Όχι, δεν ανακαλύψατε την Αμερική. Πάντα με τον ίδιο τρόπο αποφασίζαμε ποιον/α θα βραβεύσουμε. Και το γεγονός ότι το θυμάστε μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, λέει πολύ περισσότερα για τον δικό σας τρόπο σκέψης παρά για τον δικό μας».
