Πατρίδα του Αραμπούρου: Το μεγάλο μυθιστόρημα της εποχής μας

Δύο βασκικές οικογένειες πολύ στενά συνδεδεμένες, σε ένα χωριό κοντά στο Σαν Σεμπαστιάν... Διαλύουν τη σχέση τους, όταν ο πατέρας της μίας δολοφονείται από την ETA, στην οποία ανήκει ο μεγαλύτερος γιος της άλλης οικογένειας, ο οποίος μπορεί να είναι και ο κουκουλοφόρος δολοφόνος. Για να αντιληφθεί ο αναγνώστης την αξία, το μεγαλείο της «Πατρίδας» (εκδ. Πατάκη), θα πρέπει να απομακρύνει το βλέμμα του από τη στενή εικόνα του χωριού, του Σαν Σεμπαστιάν, της Ισπανίας. Τότε θα δει όλη τη δύναμη της περιγραφής του ανθρώπινου πεπρωμένου, όπως το έκανε ο Φερνάντο Αραμπούρου. Οι 24 γλώσσες στις οποίες έχει μεταφραστεί, οι πάνω από ένα εκατομμύριο πωλήσεις, και το ότι θα γίνει ταινία ή σειρά, είναι δευτερεύουσας σημασίας πληροφορίες. Η Athens Voice πήρε μια αποκλειστική συνέντευξη από τον Φερνάντο Αραμπούρου, τον Ισπανό που ζει στο Βερολίνο, λίγο πριν έρθει στην Αθήνα.

Ήταν πάντοτε ένα ζητούμενο να μάθουμε από τον συγγραφέα ενός μεγάλου, παγκόσμιου μυθιστορήματος, τη διαδικασία μέσα από την οποία το έγραψε. Δεν έχουμε την ευκαιρία για πολλές τέτοιες μαρτυρίες. Κατ’ αρχάς πιο δύσκολο ήταν το άνοιγμα ή το κλείσιμο του βιβλίου;
Η αρχή είναι ένα λευκό χαρτί. Κάποιο σκιαγράφημα, προσδοκίες και χιλιάδες αμφιβολίες. Όσον αφορά το τέλος, η σύνεση με συμβουλεύει να το σκεφτώ όσο το δυνατόν με πιο σύντομο τρόπο, ώστε να ξέρω, ανά πάσα στιγμή, προς τα πού βαδίζω, καθώς η συγγραφή του βιβλίου μπορεί να κρατήσει χρόνια. Συνεπώς, οι μεγαλύτερες δυσκολίες βρίσκονται πάντα στην αρχή.

Από τη στιγμή που ο άνθρωπος έχει μνήμη, πιστεύετε ότι υπάρχει πραγματική λήθη και άρα πραγματική συγχώρεση; Άλλωστε, ο χρόνος δεν θεραπεύει, δεν είναι γιατρός, απλά ταχτοποιεί τα πράγματα…
Αν δεν υπήρχε λήθη, όλα θα ήταν μνήμη. Δεν θα ήταν ανάγκη να μετατρέψουμε σε μαρτυρίες και σύμβολα τα κομμάτια της ζωής μας που θέλουμε να μεταδώσουμε στους άλλους και στις επόμενες γενιές. Η λήθη είναι ο μεγάλος νικητής της ανθρώπινης ιστορίας. Τα καταβροχθίζει όλα. Μερικές φορές μάς αφήνει να ξεθάψουμε κάποια οστά, την πέτρινη άκρη ενός βέλους ή ένα κομμάτι αγγείου. Υποψιάζομαι ότι διασκεδάζει εις βάρος μας, αλλά γνωρίζει εκ των προτέρων ότι η νίκη είναι δική της.

Μια οργάνωση θυμάτων της ΕΤΑ, πρότεινε η «Πατρίδα» να γίνει ανάγνωσμα στα σχολεία. Ποιο θα ήταν το θετικό και ποιο το αρνητικό για τα παιδιά, αν γινόταν κάτι τέτοιο;
Δεν είναι δική μου υπόθεση να ασχοληθώ με τις παιδαγωγικές δυνατότητες του βιβλίου μου. Τα μόνα που θα ήθελα, είναι να μπορέσουν οι μαθητές να βρουν, σε ένα μυθιστόρημα όπως η «Πατρίδα», την αφετηρία για ένα διάλογο, μια προειδοποίηση ως προς τις οδυνηρές συνέπειες της βίας, καθώς και την αγάπη για τη λογοτεχνία.

Ο Εντουάρντο Γκαλεάνο έχει γράψει ότι «Η Ιστορία ποτέ δεν λέει “αντίο”, λέει “εις το επανειδείν”…». Ίσως ένας από τους λόγους που γράψατε την «Πατρίδα» είναι για να πείτε ένα δικό σας «αντίο» σε αυτό το μίσος και να απομακρύνετε κάπως την πιθανότητα να ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο
 Έχω εμπιστοσύνη στον πνευματικό πολιτισμό, γιατί έχει τη δύναμη να εξευγενίζει. Άλλωστε γι’ αυτό υπάρχει, για να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους, πιο φιλειρηνικούς, πιο καλλιεργημένους και ανοιχτούς στον διάλογο, περισσότερο απομακρυσμένους από τις πρωτόγονες υπάρξεις της προϊστορίας, που έβρισκαν στη βία την εγγύηση για επιβίωση. Αντίθετα από τον Γκαλεάνο, βλέπω μια προοδευτική εξέλιξη της Ιστορίας προς μια δημοκρατική κοινωνία με τους ανάλογους νόμους, ανεξάρτητους δικαστές και ατομικές ελευθερίες.

Γιατί πολλοί άνθρωποι, ιδίως σήμερα, τείνουν να ηρωοποιούν αυτόν που ασκεί βία και να τον κάνουν να φαίνεται ένας άγιος που αναγκάστηκε να γίνει διάβολος;
Το θέμα είναι πολύπλοκο. Στην ουσία έχουμε να κάνουμε με δύο διαφορετικές γλώσσες. Υπάρχει η ουμανιστική γλώσσα, με επίκεντρο τον άνθρωπο, όποιος κι αν είναι αυτός, όποια κι αν είναι η σκέψη του, που μας ζητά να συντρέξουμε αυτό τον άνθρωπο όταν υποφέρει. Η άλλη «γλώσσα» προτιμά να εξυμνεί την ιδέα ή τον σκοπό για τον οποίο δρουν κάποιοι άνθρωποι, και το να υπερασπιστεί αυτή την ιδέα, ακόμα και αν περιέχει εγκλήματα, ισοδυναμεί με δικαιοσύνη. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ο τρομοκράτης ή ο φανατισμένος πιστός που εκρήγνυται στη μέση ενός πλήθους γίνεται ήρωας για τους οπαδούς τους. 

Διαβάζοντας το βιβλίο μού ήρθε στο μυαλό αυτό που έχει γράψει ο Miguelde Unamuno: «Ζεστασιά, ζεστασιά, περισσότερη ζεστασιά! πεθαίνουμε από το κρύο και όχι από το σκοτάδι. Δεν είναι η νύχτα που σκοτώνει, αλλά ο παγετός»… Πώς μπορεί να έρθει η ζεστασιά ανάμεσα σε ανθρώπους που έφεραν την παγωμάρα του θανάτου ο ένας στον άλλον;
Αυτό το κρύο του θανάτου δεν το νιώθει ο δράστης, μόνο τα θύματα και όσοι είναι αλληλέγγυοι και συμπονούν. Η ΕΤΑ δεν είχε ποτέ παρόμοια ηθικά προβλήματα. Η σκέψη τους είναι απλοϊκή, όσο και βάρβαρη: έχω έναν στόχο, αυτός ο στόχος είναι δίκαιος, άρα τα πάντα ισχύουν για την επίτευξή του, αφού το τελικό αποτέλεσμα θα είναι δίκαιο.

 Δεν είστε ούτε πολιτικός, ούτε ιστορικός, ούτε ψυχολόγος. Μήπως αυτή η ματιά του «μη ειδικού» ήταν το πλεονέκτημά σας για να γράψετε ένα ιστορικό, κοινωνικοπολιτικό βιβλίο, με τέτοια βαθιά ψυχολογική ανάλυση των χαρακτήρων;
Εκφράζομαι μέσα από τη λογοτεχνία, και κυρίως μέσα από το μυθιστόρημα. Μου αρέσει να παρατηρώ τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Όταν γράφω τις ιστορίες μου, εστιάζω το ενδιαφέρον μου κυρίως στην ιδιωτική τους ζωή, όχι σε ιστορικά δεδομένα. Δεν θεωρητικολογώ, δεν πληροφορώ τον αναγνώστη, ούτε δίνω μαθήματα. Δεν γράφω ως επιστημονικός υπεύθυνος. Κάνω ό,τι έχουν κάνει πολλοί άλλοι πριν από μένα, και θα κάνουν πολλοί άλλοι μετά από μένα: σκιαγραφώ τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου με μια, όσο καλύτερη γίνεται, πεζογραφία. 

Η Ιστορία, πέρα από τα μεγάλα γεγονότα είναι κυρίως η καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Αυτό κάνετε στην «Πατρίδα» και μάλιστα με έναν ποιητικό τρόπο χρήσης των λέξεων…
Ένα μυθιστόρημα μας μεταφέρει σε ένα συγκεκριμένο χώρο και τόπο, ώστε να κατανοήσουμε πώς ζούσαν οι άνθρωποι εκεί. Ο αναγνώστης θέλει να έχει άμεση συμμετοχή στην αφήγηση, θέλει να διακρίνει τον εαυτό του και να πάρει μέρος σε αυτήν, να νιώσει συμπάθεια ή αντιπάθεια για τους χαρακτήρες του έργου, να νιώσει στο πετσί του τα όσα διαβάζει.

Η πρόθεσή σας ήταν απλά να πείτε την ιστορία των Βάσκων αλλά τελικά είπατε την ιστορία των ανθρώπων…
Ο συγγραφέας δεν πρέπει να προσαρμόζει το έργο του για την επίτευξη ενός στόχου ή την υπεράσπιση μιας θεωρίας. Η δική μου πρόθεση ήταν πολύ πιο απλή. Αφηγήθηκα επεισόδια που είχαν σχέση με μια μικρή ομάδα συνηθισμένων ανθρώπων, ξέχωρα από τα γεγονότα που διαδραματίζονταν στη Χώρα των Βάσκων, στα τέλη του 20στού αιώνα και τις αρχές του 21ου , που όμως είχαν αντίκτυπο στην ιδιωτική τους ζωή. Ο αναγνώστης θα βρει στην «Πατρίδα» όχι μόνο ιστορικά γεγονότα, αλλά και σκηνές αγάπης, ταξίδια, αρρώστιες, οικογενειακά προβλήματα, παιδικές αναμνήσεις…

Το βιβλίο αυτό, παρότι δεν υπάρχει κάποια ηθική πρόθεση, καταλήγει να γίνει ένα ηθικό εγχειρίδιο… Αυτό σας κάνει να νιώθετε ένα είδος βάρους ή ευθύνης;
Θα ήθελα οι ερμηνείες των αναγνωστών να έχουν περισσότερο υπόψη τη λογοτεχνική υπόσταση στo «Πατρίδα», ή τουλάχιστον να μην απομακρύνονται πολύ απ’ αυτήν. Χωρίς να παίρνω οποιαδήποτε ευθύνη, θεωρώ ότι ο αναγνώστης έχει κάθε δικαίωμα να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα, κι αν αυτά τα συμπεράσματα του χρησιμεύουν από ηθικής άποψης, τότε είμαι ικανοποιημένος. 

Για αυτό το νέο είδος τρομοκρατίας του 21ου αιώνα που χτυπάει στην Ευρώπη, και που προέρχεται κυρίως από νέα παιδιά, τι σκέψεις κάνετε;
Νομίζω ότι δεν θα πρέπει να επαναπαυόμαστε και να πιστεύουμε ότι η δημοκρατία και το κράτος δικαίου είναι ένα δώρο της φύσης. Χρειάζεται καθημερινή επαγρύπνηση με μαθήματα δημοκρατίας. Πρέπει να αναχαιτίζονται τα βίαια ένστικτα των ανθρώπων, κυρίως των νεαρών ανδρών, με τη βοήθεια ενός αποτελεσματικού παιδαγωγικού συστήματος, μέσω μιας υγιούς οικονομίας και ίσων ευκαιριών. Χωρίς να ξεχνάμε φυσικά, ότι σε παρόμοιες περιπτώσεις, όπως και σε πολλές άλλες, εκείνο που συνεισφέρει σημαντικά είναι μια καλά εκπαιδευμένη αστυνομία που θα διαθέτει τα μέσα.

Στο τέλος του 12ου κεφαλαίου παρουσιάζετε τον Χόσε Μάρι να είναι ένας «χαζούλιακας και ακαμάτης που άφησε τη δουλειά του…». Μοιάζει πολύ με το συνηθισμένο προφίλ των παιδιών που στρατολογούνται αυτή την εποχή μέσω διαδικτύου.
Ας είμαστε ειλικρινείς. Οι περισσότερες πεποιθήσεις μας είναι αποτέλεσμα επιρροής. Επιδρά το σπίτι και η οικογένεια, το σχολείο και οι φίλοι, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ακόμη και η εκκλησία. Όταν γεννιόμαστε, ο εγκέφαλός μας είναι κενός. Αμέσως οι ενήλικες αρχίζουν να γράφουν πάνω του. Μας μεταδίδουν γλώσσες, ιδέες, έθιμα, προτιμήσεις, μίση, ιστορική μνήμη κι ό,τι άλλο μπορούν. Χρειαζόμαστε πολλή σκέψη, ταξίδια, αναγνώσματα, συνομιλίες και εμπειρία για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε τα δικά μας κριτήρια. Τα παιδιά, κατά κάποιο τρόπο, είναι και τα πιο ευάλωτα, ιδιαίτερα αν τα αφήσουμε μόνα στο διαδίκτυο.

Έχετε ζήσει 25 χρόνια στη χώρα των Βάσκων. Το μίσος, για οποιονδήποτε λόγο, μεταξύ των ανθρώπων, ποια σκέψη σας προκαλεί πλέον;
Έζησα πολλά χρόνια σε μια διχασμένη κοινωνία. Φίλοι και συγγενείς έπαψαν να μιλούν εξαιτίας των πολιτικών διαφορών, και τα πράγματα χειροτέρεψαν με τους νεκρούς από τα βίαια επεισόδια. Είδα ανθρώπους, γενικά ευγενικούς, να μετατρέπονται ξαφνικά σε πραγματικά τέρατα. Είδα στους δρόμους της πόλης μου ένα πλήθος να ουρλιάζει, εκλιπαρώντας την ΕΤΑ να σκοτώσει τον έναν ή τον άλλον. Όλα αυτά είναι εξαιρετικά οδυνηρά και θλιβερά, και δεν τα εύχομαι σε κανέναν. Τώρα θα πρέπει να επανασυνδέσουμε τους δεσμούς της βασκικής κοινωνίας, ένα δύσκολο έργο, για το οποίο θα χρειαστούν αρκετές γενιές.

Οι απαντήσεις του Φερνάντο Αραμπούρου μου έφεραν στο μυαλό μια σκηνή: Δυο γυναίκες, πρώην αδελφικές φίλες, περπατάνε από αντίθετη κατεύθυνση στον δρόμο ενός χωριού. Κάποια στιγμή συναντώνται μπροστά στο περίπτερο μουσικής, και τότε λέει η μια στην άλλη με το βλέμμα: «Ο άνθρωπος εξαφανίζεται. Και αν είναι το τίποτα που μας περιμένει, ας ενεργήσουμε έτσι ώστε να είναι μια άδικη μοίρα».

---

Ο Fernando Aramburu στην Αθήνα
Το Public και οι εκδόσεις Πατάκη, στο πλαίσιο του φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις), παρουσιάζουν το βιβλίο του Fernando Aramburu, «Πατρίδα». Με τον συγγραφέα συνομιλεί ο δημοσιογράφος, Μάκης Προβατάς. Δείτε περισσότερες πληροφορίες για την εκδήλωση στο Guide της Athens Voice