Τα αγαπημένα βιβλία των λογοκριτών #27

Μπορεί μια γυναίκα να γράψει πορνογραφία; Και δεν εννοούμε κακογραμμένα αρλεκινοειδή σοφτ πορνό του καναπέ – λέγε με και «Πενήντα αποχρώσεις του γκρι». Εννοούμε πορνογραφία καλογραμμένη, λυρική και συνάμα αιχμηρή, σκληρή αλλά και ονειρική και κυρίως ερεθιστική. Το πιο διαβόητο ίσως λογοτεχνικό πορνογράφημα που γράφτηκε τον 20ο αιώνα, η σαδομαζοχιστική «Ιστορία της Ο» (Histoire d’O) της Πολίν Ρεάζ, αποδεικνύει πως – ναι, μπορεί.

Όλα ξεκίνησαν από μια πρόκληση ενός άντρα προς μια γυναίκα: «Καμιά γυναίκα δεν είναι ικανή να γράψει ερωτικό μυθιστόρημα». Με αυτά τα λόγια προκάλεσε, παιχνιδιάρικα, ο εκδότης της Gallimard, Ζαν Πολάν την ερωμένη και υφισταμένη του, 47χρονη τότε Ντομινίκ Ορί, κατά κόσμον Αν Ντεκλό.

Αν Ντεκλό (1907-1998), γνωστή στους δημοσιογραφικούς κύκλους ως Ντομινίκ Ορί και ως συγγραφέας της "Ο" ως Πολίν Ρεάζ

Ο Πολάν υπήρξε θαυμαστής της ανελέητα σκληρής, αλλά και συνάμα φιλοσοφικής πορνογραφίας του Μαρκησίου ντε Σαντ, του ανθρώπου του οποίου τα έργα ενέπνευσαν τον όρο «σαδισμό». Και η Ορί δέχθηκε το σιωπηλό στοίχημα: αποφασίζει να αποδείξει πως και μία γυναίκα μπορεί να γράψει τολμηρή, σοκαριστική και ερεθιστική πορνογραφία, που να αποτελεί ταυτόχρονα και υψηλή λογοτεχνία. Και αποδεικνύεται άξια επίγονος του Σαντ, με ένα βιβλίο που είναι σαν ωμή ερωτική επιστολή στον (παντρεμένο) εραστή της. Και πράγματι αργότερα, ο Πολάν αποκάλεσε το βιβλίο «την πιο παθιασμένη ερωτική επιστολή που έλαβε ποτέ κάποιος άνδρας».

Η «Ιστορία της Ο» κυκλοφόρησε στη Γαλλία τον Ιούνιο του 1954, σε 600 αντίτυπα, με την υπογραφή της μυστηριώδους «Πολίν Ρεάζ», μία πρωτοεμφανιζόμενη, όπως φάνηκε, στα γαλλικά γράμματα. Η Ορί, απόφοιτος Σορβόνης, ήδη αξιοσέβαστη μέσα από τα άρθρα της, τις λογοτεχνικές μεταφράσεις και τις βιβλιοκριτικές της, δεν επρόκειτο να ρισκάρει να βγάλει το βιβλίο με το γνωστό της όνομα. Η Ρεάζ, χωρίς ποτέ να εμφανιστεί στον Τύπο, τυλίχθηκε με αχλή μυστηρίου. Το μυθιστόρημα τράβηξε πρόσθετη δημοσιότητα όταν το προλογικό σημείωμα υπέγραψε ο ίδιος ο Πολάν, ο οποίος ισχυριζόταν βέβαια πως δεν γνώριζε την πραγματική ταυτότητα της συγγραφέως.

Πάνω, η πρώτη έκδοση της "Ιστορίας της Ο" (1954). Κάτω, από έκδοση των μέσων του '70, με εξώφυλλο βασισμένο στην κινηματογραφική διασκευή του '75

Το βιβλίο εξιστορεί τη σεξουαλική Οδύσσεια μίας νεαρής φωτογράφου, της Ο, που δέχεται να «φοιτήσει» σε μία σχολή σεξουαλικής υποταγής, σε έναν απομονωμένο γοτθικό πύργο (μία αναφορά στη «Ζυστίν» και τις «120 Μέρες των Σοδόμων» του Σαντ). Η Ο μαθαίνει να είναι υπάκουη σκλάβα του σεξ, μαστιγώνεται, υπόκειται σε εξετευλισμούς, piercing και ό,τι άλλο μπορεί να βάλει ο νους.

Ποιος μπορεί να είναι ο μυστηριώδης συγγραφέας του σοκαριστικού πορνό που γρήγορα έγινε το πιο πολυδιαβασμένο γαλλικό μυθιστόρημα του 20ου αιώνα, μετά τον «Μικρό Πρίγκιπα» του Εξιπερί; Αυτό αναρωτιόταν ο σκανδαλισμένος – και διψασμένος για κουτσομπολιό – Τύπος της εποχής. Πολλά ακούστηκαν: Πως επρόκειτο για διάσημο συγγραφέα που είχε κρυφτεί πίσω από το ψευδώνυμο – ακούστηκαν μάλιστα τα ονόματα των Αντρέ Ζιντ και Αντρέ Μαλρό. Πως ο συγγραφέας δεν ήταν γυναίκα αλλά άντρας στην πραγματικότητα – ποτέ δεν θα μπορούσε να γράψει γυναίκα τέτοιο σκληρό πορνό, ισχυρίζονταν μερικοί.

Η Ορί/Ρεάζ/Ντεκλό το 1940

Η Ορί, με τον εραστή και εργοδότη της - και αιτία για την οποία γράφτηκε η "Ο" - Ζαν Πολάν (1963)

Πολλές κριτικές έκαναν λόγο για βιβλίο με «μισογυνικό» και «σεξιστικό» περιεχόμενο και για παρουσίαση της γυναίκας ως ερωτικό αντικείμενο (άλλωστε, ο σκοπός της Ο στο βιβλίο είναι να μάθει να υπηρετεί, χωρίς επιφυλάξεις, κάθε ερωτική επιθυμία των ανδρών). Ακόμα και έτσι, όμως, οι λογοτεχνικές αρετές της «Ιστορίας της Ο» δεν πέρασαν απαρατήρητες: τον Φεβρουάριο του 1955 κέρδισε το σημαντικό βραβείο Prix des Deux Magots.

Ακόμα και τα λογοτεχνικά εύσημα όμως δεν σώζουν ένα βιβλίο από τη λογοκρισία: ο εκδότης (ο 27χρονος τότε Ζαν-Ζακ Ποβέρ που είχε ήδη εμπλακεί σε δικαστικές διαμάχες για την επανέκδοση έργων του Σαντ στη Γαλλία) και η μυστηριώδης συγγραφέας κατηγορούνται για «ασέβεια» και παραπέμπονται σε δίκη. Ο Ποβέρ αλλά και ο Μορίς Ζιροντιά, εκδότης της αγγλόφωνης Olympia Press, με έδρα το Παρίσι που την ίδια χρονιά εξέδωσε την αγγλόφωνη εκδοχή του βιβλίου, ανακρίνονται από τις αρχές σε μία προσπάθεια να ανακαλυφθεί ο συγγραφέας της «Ο» - χωρίς αποτέλεσμα. Ωστόσο, σταδιακά άρχισαν να φουντώνουν οι φήμες που ήθελαν την Ορί να είναι η συγγραφέας του βιβλίου, παρέμειναν όμως απλά φήμες για πολλά χρόνια.

Ο εκδότης της "Ο" και των απάντων του Σαντ, Ζαν-Ζακ Ποβέρ, στα νιάτα του

Εν έτει 1955, η «Ιστορία της Ο» χάνει τη δίκη, κρίνεται «άσεμνο» βιβλίο, απαγορεύεται και κατόπιν έφεσης, αθωώνεται τελικά το 1959. Πρόκειται για πύρρεια νίκη όμως: απαγορεύεται η διαφημιστική προώθηση του βιβλίου και η πώλησή του σε ανηλίκους, καθεστώς που θα παραμείνει σε ισχύ μέχρι την οριστική «απελευθέρωση» της "Ιστορίας της Ο" το 1967. Λέγεται πως στην αθώωση του βιβλίου έπαιξε ρόλο μία καλή φίλη της Ορί, που ήταν ερωμένη του τότε υπουργού Δικαιοσύνης, ο οποίος, γοητευμένος από την προσωπικότητα της Ορί, μεσολάβησε προκειμένου να λυθεί το ζήτημα.

Πολλοί διάσημοι έχουν δηλώσει φανατικοί θαυμαστές της "Ιστορίας της Ο", ανάμεσά τους ο Λαρς φον Τρίερ ο οποίος, στην αρχή της καριέρας του, γύρισε μία μικρού μήκους ταινία, την "Menthe - La Bineheureuse" (1979), εμπνευσμένη από το βιβλίο της Ορί

Στις ΗΠΑ, τη μετάφραση και έκδοση της «Ο» έφερε σε πέρας το 1965 η Grove Press, ένας εκδοτικός που όπως η Olympia Press ήταν… μανούλα στο να εντοπίζει και να εκδίδει σκανδαλώδη αναγνώσματα (αν είχαν περάσει από δίκη, ακόμα καλύτερα). Οι δύο αυτοί εκδοτικοί οίκοι, τις δεκαετίες του ’50 και ’60 είχαν κυκλοφορήσει ό,τι πιο σκανδαλώδες υπήρχε (Ο Εραστής της Λαίδης Τσάτερλι, Ο Τροπικός του Καρκίνου και άλλα του Μίλερ, τα πάντα από Ζαν Ζενέ, Γυμνό Γεύμα, Φάνι Χιλ, Λολίτα, επανεκδόσεις του Σαντ κ.ά.) Μέχρι το 1960 η Olympia Press είχε εκδώσει 41 τίτλους που είχαν κάποια στιγμή απαγορευθεί και είχε εμπλακεί σε 25 δικαστικές μάχες για κυκλοφορία βιβλίων. Ο Ποβέρ είχε στείλει το 1963, αντίτυπα της αρχικής έκδοσης στην Αμερική, τα οποία και κατασχέθηκαν προσωρινά από τους τελωνειακούς υπαλλήλους. Ο ίδιος αξιωματούχος που είχε διατάξει να ελευθερωθούν τα αντίτυπα της «Λολίτα» που είχαν εισαχθεί στις ΗΠΑ από τη Γαλλία πέντε χρόνια πριν μεσολάβησε κι εδώ και πέτυχε τα αντίτυπα να αφεθούν στην ησυχία τους. Το βιβλίο επίσης απαγορεύθηκε στην Αυστραλία το 1965.

Το 1975, η «Ιστορία της Ο» έγινε ταινία από τον Ζιστ Ζεκίν, με πρωταγωνιστές τους Κορίν Κλερί και Ούντο Κίερ. Η ταινία προκάλεσε εξίσου μεγάλο σκάνδαλο με το βιβλίο. Παρέμεινε απαγορευμένη στη Μεγάλη Βρετανία μέχρι το 2000, οπότε και επετράπη, αλλά σε λογοκριμένη βερσιόν, με κομμένα οκτώ λεπτά. Απαγορεύθηκε επίσης στη Νέα Ζηλανδία, τη Νορβηγία (μέχρι το 2003) και στη Γερμανία (μέχρι το 2008 ήταν ακατάλληλη για ανηλίκους).

Σκηνές από την ταινία του 1975

Ωστόσο, όλα αυτά τα χρόνια παρέμενε άγνωστη η πραγματική ταυτότητα του δημιουργού της "Ο". Μέχρι που το 1994, σε μία συνέντευξη που παραχώρησε στον δημοσιογράφο Τζον ντε σεντ Ζορέ, η 86χρονη Ορί, μια κομψότατη γριούλα και αξιοσέβαστη παλιά δημοσιογράφος και μεταφράστρια, η μόνη γυναίκα που κάθησε ποτέ στην κεντρική επιτροπή των εκδόσεων Gallimard και τιμηθείσα με το μετάλλιο της Λεγεώνας της Τιμής, εξομολογήθηκε πως αυτή ήταν η συγγραφέας της «Ιστορία της Ο». Μέχρι τότε, μετά βίας 20 άνθρωποι γνώριζαν το μυστικό της. Ο μεγάλος της έρωτας, ο άνθρωπος για τον οποίο έγραψε το «Ο», ο Πολάν, είχε πεθάνει το 1968.

Η κινηματογραφική "Ιστορία της Ο" υπήρξε ένα από τα γεγονότα του 1975 και έγινε εξώφυλλο σε πολλά έντυπα: "Νέο Κύμα: Σινεμά της Λαγνείας" λέει το Der Spiegel, το "Σοκ της Ο" λέει το L'Express. Συμπτωματικά, την ίδια χρονιά έγιναν ταινία και οι "120 Ημέρες των Σοδόμων" του "δασκάλου" της Ορί, ντε Σαντ

Η αποκάλυψη της πατρότητας του βιβλίου έφερε τη γηραιά Ορί ξανά στα φώτα της δημοσιότητας, τέσσερα χρόνια πριν τον θάνατό της στα 90. Ο ντε σεντ Ζορέ αποκάλυψε την ταυτότητά της σε ένα άρθρο του στο New Yorker τον Αύγουστο του 1994 με τίτλο "Το Ξεσκέπασμα της Ο". Η "Ιστορία της Ο" ήταν το μοναδικό βιβλίο που έγραψε στη ζωή της.

Το άρθρο του Τζον ντε σεντ Ζορέ στο τεύχος Αυγούστου 1994 του New Yorker που αποκάλυψε την ταυτότητα της "Πολίν Ρεάζ"

Στην Ελλάδα, η "Ιστορία της Ο" κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Εξάντας, που έχουν μεγάλη παράδοση στην ερωτική λογοτεχνία, έχοντας μεταφράσει στα ελληνικά Σαντ, Αναϊς Νιν, τη "Φάνι Χιλ" του Κλέλαντ κ.ά. Μέσα στο Νοέμβριο που έρχεται, η "Ιστορία της Ο" αναμένεται να κυκλοφορήσει σε νέα μετάφραση από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, που τους τελευταίους μήνες έχουν βγάλει πολλά αριστούργηματα της ερωτικής λογοτεχνίας, από τον "Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι", μέχρι την "Ωραία της Ημέρας" κ.ά.

Η γηραιά Ορί μιλάει για το βιβλίο στο ντοκιμαντέρ της Πόλα Ράπαπορτ "Story of O" (2004)

Μία από τις τελευταίες φωτογραφίες της Ορί, δύο χρόνια πριν τον θάνατό της (1996)

Όπως ο πρώτος διδάξας του είδους, Σαντ γέννησε τον όρο του σαδισμού, έτσι και η επίγονός του, Ορί, μέσω της "Ιστορίας της Ο' "χάρισε" στην BDSM κοινότητα όρους που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα. Το δαχτυλίδι που φοράει η κεντρική ηρωίδα έχει εμπνεύσει τον σχεδιασμό σαδομαζό δαχτυλιδιού που πωλείται εδώ και δεκαετίες σε sex shop με την επωνυμία... "Δαχτυλίδι της Ο"

Η "Ιστορία της Ο" διασκευασμένη ως κόμικ από τον Guido Crepax (1975)