Βαδίζοντας: Η Αλεξάνδρα Καζάζου σκηνοθετεί με έμπνευση Τόμας Μπέρνχαρντ

Το διήγημα «Βαδίζοντας» του αιρετικού Αυστριακού συγγραφέα Τόμας Μπέρνχαρντ αποτελεί τη βάση για την περφόρμανς που δημιουργεί η Ελληνοπολωνέζα Αλεξάνδρα Καζάζου εντός ενός ηχοκινησιακού περιβάλλοντος υψίστης ακρίβειας, με τη βοήθεια των έξι ηθοποιών της.

Ο γνωστός για την εμμονή στη λεπτομέρεια και στην επαναληπτικότητα του λόγου Μπέρνχαρντ θέτει εδώ το βάδισμα ως μια συνθήκη παραγωγής σκέψης, ανταλλαγής απόψεων, αλλά και έναν μηχανισμό παραγωγής λόγου, ο οποίος κάνει κύκλους γύρω από το ίδιο θέμα σε βαθμό εξαντλήσεως, παραληρηματικό.

Το διήγημα αναφέρεται σε έναν περίπατο του αφηγητή με κάποιον φίλο του ονόματι Όλερ, ο οποίος, με τη σειρά του, αναφέρεται στον περίπατο που έκανε με έναν άλλο γνωστό του, τον Κάρερ, και σε όσα συνέβησαν τότε. Πρόκειται στην ουσία για μια, από αφηγηματικής τεχνικής, αναληπτική αφήγηση, όπου τα όσα ο Όλερ διηγείται ότι συνέβησαν σε παρελθοντικό χρόνο με τον Κάρερ και επαναλαμβάνει τώρα ο αφηγητής, σ’ αυτή τους την επανάληψη εμπλουτίζονται συνεχώς και με κάποιο νέο στοιχείο, με μια αμυδρή διαφοροποίηση, η οποία χάνεται μέσα στην ατέρμονα κυκλωτική αφήγηση.

Εξάλλου, ένα δεύτερο θέμα που υφέρπει στην όλη αφήγηση με αφορμή τον Κάρερ (ο οποίος θα βρεθεί έγκλειστος στο ψυχιατρείο) είναι η διάκριση των ορίων μεταξύ τρέλας και λογικής, ένα θέμα ιδιαίτερα προσφιλές στον Μπέρνχαρντ, ο οποίος, έχοντας ως επίκεντρο του όλου έργου του την αρρώστια, ταυτίζει την ψυχική με τη σωματική ασθένεια: «Η κάθε αρρώστια μπορεί να ονομαστεί αρρώστια του πνεύματος» θα βάλει ως προμετωπίδα στο «Κρύο» (1981), δανειζόμενος ένα απόφθεγμα του Νοβάλις. Γι’ αυτόν, όλες οι μορφές αρρώστιας είναι εναλλάξιμες και ισότιμες, όπως επιβεβαιώνει άλλωστε και στο άλλο του μυθιστόρημα «Ο ανιψιός του Βιτγκενστάιν - Μια φιλία» (1982), όπου η φυματίωση του αφηγητή (Μπέρνχαρντ) και η τρέλα του φίλου του, Πάουλ Βιτγκενστάιν (ανιψιού του γνωστού φιλοσόφου), θεωρούνται ως δύο μορφές του ιδίου νομίσματος: «Ο Πάουλ έγινε τρελός γιατί ξαφνικά ορθώθηκε ενάντια σε όλα, και, όπως είναι φυσικό, τότε αναποδογύρισε, όπως αναποδογύρισα κι εγώ μια μέρα, γιατί ορθώθηκα, όπως εκείνος, ενάντια σε όλα, μόνο που εκείνος κατέληξε τρελός για τον λόγο που εγώ κατέληξα φυματικός» (μετ. Δημήτρης Βάρσος, Εστία, 1989, σ. 23).

Ίσως με αυτή την «παράλογη» λογική ενός από τους πλέον ανατρεπτικούς συγγραφείς, την περφόρμανς «Βαδίζοντας» της Αλεξάνδρας Καζάζου κλείνει, εμφανιζόμενος ξαφνικά και παίρνοντας τον λόγο από τους άλλους περφόρμερ, ο Σταύρος Ζαφείρης, ηθοποιός και χορευτής ΑμεΑ, πάνω στο αναπηρικό του αμαξίδιο. Καθώς, όπως ειπώθηκε, επίκεντρο της διήγησης του Όλερ που μεταφέρει ο αφηγητής δεν είναι άλλος από τον Κάρερ και η παράδοξη συμπεριφορά του σε ένα κατάστημα παντελονιών, που θα τον οδηγήσει στο ψυχιατρείο. Ο Κάρερ, σε μια στάση της βόλτας τους με τον Όλερ, θα μπει στο κατάστημα του Ρουστενσάχερ και, για να ελέγξει την ποιότητα των παντελονιών, θα τα κρατήσει στο φως, διαπιστώνοντας ατέλειες και υποστηρίζοντας ότι είναι φτιαγμένα από φτηνά τσεχοσλοβάκικα ρετάλια, με αποτέλεσμα να έρθει σε αντιδικία με τον πωλητή, ανιψιό του ιδιοκτήτη. Επιβαρυμένος ψυχολογικά από την αυτοκτονία ενός φίλου του, θα υπερβεί με την εμμονή του και την προσβλητική συμπεριφορά του κάθε όριο λογικής. Είναι, λοιπόν, αυτό το επεισόδιο της επίσκεψης στο κατάστημα το σημείο στο οποίο θα επικεντρωθεί η περφόρμανς, καθώς θα αναπαραστήσει κινησιολογικά τόσο τον περίπατο του αφηγητή με τον Όλερ, όσο και τον, σε παρελθόντα χρόνο, περίπατο και επίσκεψη στο κατάστημα του Όλερ με τον Κάρερ και την έκκεντρη συμπεριφορά του τελευταίου.

Οι πέντε ηθοποιοί, τοποθετημένοι σε κύκλο, αφού αρχίσουν με ένα υποβλητικό φωνητικό, θα αναλάβουν τους περιπατητικούς τους ρόλους μέσα στον χώρο, ο οποίος ορίζεται περιμετρικά από ενδιαφέρουσες κατασκευές, που, όπως αποδεικνύεται, με την ανάλογη ώθηση γίνονται παραγωγοί ήχων. Ο Πολωνός ηθοποιός και μουσικός Ραφάλ Χαμπέλ, που δίνει και την αρμόζουσα ώθηση στις κατασκευές, θα χρησιμοποιήσει και δοξάρι επάνω τους για την παραγωγή ενός ακόμη, διαφορετικού ήχου, ενώ στις πλέον θορυβώδεις στιγμές τους θα εκφέρει ρυθμικά τον λόγο του κειμένου στα πολωνικά.

Είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος με τον οποίο οι ηθοποιοί καθιστούν το βάδισμα μέσα στον χώρο εικονοποίηση των περιγραφόμενων καταστάσεων λόγου που βιώνουν τα δραματικά πρόσωπα. Ενώ όλοι περπατούν ανά δυάδες ή μόνοι, εκφέροντας εναλλάξ τη διήγηση, άλλοτε συντονίζονται μεταξύ τους και άλλοτε ατομικοποιούν το βάδισμα, ισορροπώντας επικίνδυνα, εκφράζοντας έτσι τις εύθραυστες ψυχικές ισορροπίες των προσώπων, ακροβατώντας στο μεταίχμιο της σωματικής του ισορροπίας, και ειδικότερα του Κάρερ, τον οποίο ως επί το πλείστον υποδύεται, ακροβατώντας στο μεταίχμιο της σωματικής του ισορροπίας, ο καταπληκτικός κινησιολογικά Σπύρος Δέτσικας. Δίπλα του, στον ρόλο του συνοδού του, στέκεται ο εκφραστικός στον λόγο και τη μιμική του προσώπου, σταθερά ασταθής Βασίλης Τρυφουλτσάνης.

Ωστόσο, τα περιπατητικά δίδυμα αλλάζουν ή απλώς ο λόγος μετατοπίζεται συχνά αλλού, στους με διαφορετικούς κινησιακούς κώδικες Βασίλη Μπούτσικο, Ραφάλ Χαμπέλ και Νάντια Μπαϊμπά με την εντυπωσιακή χορογραφημένη της κίνηση. Είναι αλήθεια ότι όλοι τους εκφέρουν έναν καθαρό, με άψογες παραλλαγές τονικότητας λόγο εντός ενός παράδοξου ηχοτοπίου που μουσικοποιεί την εκφορά του. Ταυτόχρονα, η επιδέξια, απόλυτα ενορχηστρωμένη και δίχως καμία παύση κίνηση ακολουθεί τις επαναληπτικότητες της αφήγησης, διαφοροποιούμενη ανά διαστήματα και ανά πρόσωπο και δημιουργώντας μια κινησιολογική πολυμορφία συνεπή σε μια αθέατη παρτιτούρα γραμμένη για ομιλούντα σώματα που αλληλεπιδρούν καλύπτοντας ολόκληρο τον σκηνικό χώρο.

Θεωρώ ότι η σκηνοθετική προσέγγιση της Αλεξάνδρας Καζάζου συνιστά ένα παραστασιακό επίτευγμα με έμπνευση αλλά και απόλυτη συνέπεια στο κείμενο και τις προθέσεις του, αναδεικνύοντάς το με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Τον σχεδόν ασθμαίνοντα λόγο μετέφρασε ο Αντώνης Γαλέος, ενώ τη δραματουργία ανέλαβε ο εκ των συνιδρυτών της Ομάδας Κάρολ Γιάρεκ. Την κατασκευή του σκηνικού ανέλαβε ο Βασίλης Χατζόπουλος.

Καθ' όλη τη διάρκεια της περφόρμανς προβάλλεται στον τοίχο βίντεο με δρόμους και καταστήματα, σε σχεδιασμό Γιώργου Γούση, αντιπαραβάλλοντας έτσι στη λιτότητα του (φαντασιακού) σκηνικού χώρου την εξωτερική πραγματικότητα.