Η Μαρία Αιγινίτου σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί, με τον Νίκο Καρδώνη, στην παράσταση «Απόσταση αναπνοής» του Τάσου Γουδέλη στο Θέατρο του Νέου Κόσμου
Όταν η παιδική σου ηλικία στιγματίζεται από τραυματικά γεγονότα, δεν είναι πάντα σίγουρο ότι μια μέρα θα καταφέρεις να της ξεφύγεις. Τι μπορεί να συνθέτει αυτά τα γεγονότα; Τα απομεινάρια του εμφυλίου σε μία ελληνική επαρχεία, μία μικροαστική οικογένεια που ζει σε μια γειτονιά της Αθήνας, μια ερωτική ιστορία που τείνει προς το δράμα, ένας φόνος, ομαδικοί τάφοι στη Μάνη και ένας νεκρός που αναζητούταν σε αυτούς, αλλά δεν βρέθηκε ποτέ, τα Τάγματα Ασφαλείας, η πανταχού παρούσα βαριά σκιά ενός πατέρα ακόμα και μετά τον θάνατό του και μία πάντα σιωπηλή μητέρα. Πρώτα απ’ όλα, όμως, βασικά τους συστατικά είναι τα επτασφράγιστα μυστικά και άνθρωποι εμμονικά προσκολλημένοι στις ιδέες τους.
Τουλάχιστον, κάπως έτσι πλάστηκαν τα γεγονότα που σημάδεψαν τις ζωές των δύο αδερφών από την «Απόσταση αναπνοής». Η θεατρική παράσταση, στην οποία πρωταγωνιστούν ο Νίκος Καρδώνης και η Μαρία Αιγινίτου, η οποία και την σκηνοθετεί, αποτελεί ένα συνονθύλευμα από τα διηγήματα της ομώνυμης λογοτεχνικής συλλογής του Τάσου Γουδέλη. Για την θεατρική αυτή μεταφορά, που μπορούμε να δούμε στο Θέατρο του Νέου Κόσμου έως τις 14 Απριλίου, η σκηνοθέτης ξεφύλλισε γραπτά του συγγραφέα, από τις παλιές του σημειώσεις μέχρι και τα παιδικά του ημερολόγια, έτσι ώστε να «κλέψει» κάτι από την κινηματογραφική αίσθηση της πένας του.
Στο επίκεντρο του έργου φαίνεται να βρίσκονται δύο θεματικές. Η μία είναι η οικογένεια και, συγκεκριμένα, η απόσταση που φαίνεται να χωρίζει τα μέλη της. Πρόκειται για μία απόσταση μη μετρίσιμη και συχνά παρεξηγήσιμη, αφού αυτή που μπορεί να μοιάζει κοντινή συχνά ανακαλύπτουμε ότι είναι η πιο απόμακρη απ’ όλες. Ίσως γιατί ξοδέψαμε πολύ χρόνο προσποιούμενοι την εγγύτητα, αντί να προσπαθήσουμε να κλείσουμε το χάσμα.
Η άλλη είναι η ιστορία και η μνήμη. Και οι δύο δεν έχουν να κάνουν τόσο με τα γεγονότα –ίσως να μην έχουν να κάνουν και καθόλου με αυτά-, αλλά με το πώς ο καθένας μας τα αντιλαμβάνεται και τα ερμηνεύει, ανάλογα τα βιώματα, τις ιδέες και τα πιστεύω του, που σαν σε έναν φαύλο κύκλο, προκύπτουν με τη σειρά τους από την κατασκευασμένη ιστορία και μνήμη μας.
Τι λέει, όμως, για την παράσταση ο Τάσος Γουδέλης, ο άνθρωπος που «γέννησε» την «Απόσταση αναπνοής»; «Με την Ιστορία και ερήμην της. Μια παράσταση βασισμένη σε αυτοβιογραφικά διηγήματα ενός συγγραφέα, ο οποίος χρησιμοποιεί έντονη εικονοποιία, περισσότερο βασισμένη στη συνειρμική/ μονταζική λογική του κινηματογράφου παρά στη θεατρική (ανα)παράσταση, δεν είναι εύκολη υπόθεση: καίτοι η μοντέρνα θεατρική σκηνή δεν αρνήθηκε την φιλοξενία, εδώ και πολλά χρόνια, εκτός των άλλων τεχνών, και της κινούμενης εικόνας.
Η σκηνοθεσία (δεν μπαίνω στον πειρασμό να την ονομάσω πλανοθεσία) είχε να αντιμετωπίσει σπαράγματα μνημονικών εντυπώσεων, τα οποία χαρτογραφούν τη διαδρομή δύο αδελφών (ενός άντρα και μιας γυναίκας) στο πλαίσιο της ιστορίας των ανιόντων τους. Το ελληνικό τοπίο του περασμένου αιώνα σκηνογραφεί την περιπέτεια του βίου των πρωταγωνιστών, είτε μακροσκοπικά είτε σε επίπεδο μικροκλίματος. Οι προγονικές σκιές βαραίνουν πάνω στα πρόσωπα, όπως και τα γεγονότα της συγκυρίας, σχεδόν αξεδιάλυτα. Σε σημείο, κάποτε, να συγχέονται οι παρελθούσες και οι παροντικές εικόνες. Έτσι τρόπον τινά έχουμε να κάνουμε με ένα έργο που αφηγείται μια ιστορία και τις διακλαδώσεις της με βάση την «ροή της συνείδησης» των ηρώων, καθώς αυτή κατευθύνει την εκδίπλωση των αναμνήσεών τους.
Ο χρόνος καταργείται ή μάλλον διασπάται, όπως συμβαίνει με τα γεγονότα που κατακλύζουν τη σκέψη από διάφορα σημεία του μνημονικού ορίζοντα σε κάθε στιγμή της εγρήγορσης ή της εν υπνώσει ζωής μας. Ήχοι, χρώματα, εικόνες και οσμές αυτού του «χαμένου χρόνου» προσπαθούν να πάρουν τη θέση τους επί σκηνής, ως σύμφυτα, σωματοποιημένα στοιχεία. Η σκηνοθεσία σε κατάσταση ετοιμότητας προσπαθεί να συλλάβει την αναπόφευκτη διάχυση και πλησμονή του συγκεκριμένου υλικού, χωρίς σωρευτικές, νατουραλιστικές λύσεις, αλλά αφαιρετικά, αντιλαμβανόμενη την ρευστή και απροσδιόριστη, τελικά, υφή των γεγονότων, που πολλές φορές λειτουργούν ερήμην της επίσημης Ιστορίας, έρμαια των κρυφών παθών».
Η σκηνοθέτης και πρωταγωνίστρια, Μαρία Αιγινίτου, συμπληρώνει με τη δική της σκοπιά: «Μ’ ένα μικρό χωρικό για δύο, οι εικόνες εισβάλλουν με τρόπο θραυσματικό κι αρχίζει να ξετυλίγεται η αφήγηση. Η αφήγηση εδώ είναι ελλειπτική, αποσπασματική και σχεδόν χωρίς λογική ακολουθία, είναι η αφήγηση των συνειρμών. Εικόνες που έμειναν στο σκοτάδι, εικόνες που γλίστρησαν έξω από το περιθώριο της επίσημης οικογενειακής ιστορίας, άνθρωποι που στοίχειωσαν την παιδική ηλικία των δύο αδελφών, μυστικά που ακόμη κρατούν σφραγισμένα, η δολοφονία μιας νεαρής γυναίκας, το πτώμα του παππού τους που η γιαγιά τους, μάταια, αναζητούσε σε ομαδικούς τάφους μετά τον εμφύλιο, ένας πατέρας που ρίχνει τη σκιά του, βαριά, πάνω στις ζωές των μεσήλικων παιδιών του, ακόμη και μετά τον θάνατό του, η σιωπηλή φιγούρα της μητέρας τους, οι φοβίες τους, είναι τα υλικά που συνθέτουν το σώμα της παράστασης.
Οι ήρωες που μοιάζουν να μην έχουν μέλλον παρά μόνο παρελθόν, έχουν εγκλωβιστεί σ’ έναν άχρονο τόπο. Τα εγκαύματα της παιδικής τους ηλικίας από έναν ανελέητο, σκληρό, τόπο καθιστούν την πράξη της ενηλικίωσης τους αδύνατη. Η ταυτότητά τους καθορίζεται από την θέση τους στο οικογενειακό κάδρο καθώς κανένα άλλο στοιχείο δεν τους χαρακτηρίζει. Καθηλωμένοι σ’ ένα εμμονικό σύμπαν, αναζητούν ένα άρωμα μακρινό, μια φευγαλέα σκιά, τις φωνές και τα πρόσωπα που έμειναν φυλακισμένα μέσα στους τοίχους του πατρικού τους οίκου.
Ξεκινώντας να μιλήσω για την απώλεια, δεν απέφυγα το θέμα της μνήμης που αγκαλιάζει καθετί ανθρώπινο και κυριαρχεί. Ο μηχανισμός της μνήμης γεννά το συναίσθημα, την δράση, τη λογική, την αντίληψη του περιβάλλοντος κόσμου. Παρά τις οδύνες που ενεργοποιεί εντός μας ο μηχανισμός της μνήμης, είναι η μόνη γενέθλια γη όπου διαρκώς επιστρέφουμε».
Ποιος είναι ο συγγραφέας; Ο Τάσος Γουδέλης (Αθήνα 1949) είναι συγγραφέας, κριτικός κινηματογράφου και σκηνοθέτης. Είναι συνεκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού «ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ». Έχει γράψει οκτώ συλλογές διηγημάτων και ένα μυθιστόρημα. Το 2003 έλαβε το Κρατικό βραβείο διηγήματος και το βραβείο διηγήματος του περιοδικού «ΔΙΑΒΑΖΩ» για το βιβλίο του «Η γυναίκα που μιλά». Διηγήματά του έχουν μεταφρασθεί στα Αγγλικά και στα Ισπανικά, ενώ κριτικά του άρθρα για τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο έχουν δημοσιευθεί σε μεγάλες εφημερίδες, περιοδικά και ειδικές εκδόσεις. Έχει γράψει μελέτες για τον κινηματογράφο κι έχει διδάξει Ιστορία του Κινηματογράφου και σενάριο σε Ανώτατες, Ανώτερες και ιδιωτικές σχολές (Πάντειο Πανεπιστήμιο, Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, Σχολή Σταυράκου). Έχει γυρίσει τέσσερις ταινίες μικρού μήκους.
Τι μας είπε για τα ιστορικά γεγονότα και τη σχέση τους με το σήμερα, τους ακίνητους ταξιδιώτες και την παράσταση «Ματαρόα στον ορίζοντα» στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ
11°
