Δεν γνώριζα προσωπικά τον Κορνήλιο Σελαμσή. Η πρώτη μας συνάντηση έγινε ένα απόγευμα πριν μερικές μέρες, στην είσοδο των παρασκηνίων του Rex με ένα μεγάλο χαμόγελο. Μέχρι να ανέβουμε στο μικρό δωματιάκι της ταράτσας ο πληθυντικός είχε γίνει αβίαστα ενικός. Η χορωδία με την καθοδήγηση του Ιάσωνα Μαρμαρά, έκανε πρόβα πάνω σε λίγα μουσικά μέτρα, ξανά και ξανά. Με ρώτησε αν θα με πείραζε να μείνουμε για λίγο να παρακολουθήσουμε. Άλλο που δεν ήθελα… Αυτό που στα δικά μου αυτιά ηχούσε σωστό και όμορφο, εκείνον τον έκανε να τινάζεται από την καρέκλα και να διορθώνει, λέξεις, εκφορά, ύφος, να εξηγεί παραστατικά πώς το θέλει… Λίγο αργότερα, βγήκαμε έξω και καθίσαμε στα σκαλιά που οδηγούν στην ταράτσα για να κουβεντιάσουμε-και να ακούμε συγχρόνως την πρόβα από το ανοιχτό παράθυρο…
Σε γνωρίζουμε περισσότερο από τη μουσική που έχεις γράψει για το θέατρο, από τη συνεργασία σου με τον Γιάννη Μοσχόπουλο στο θέατρο «Πόρτα». Είναι όμως η πρώτη φορά που γράφεις όπερα, σωστά;
Ναι. Ξέρεις όμως, η όπερα είναι κάτι που κάνεις μια φορά στη δεκαετία. Αλλά και να τη γράψεις, θα πρέπει να βρεθεί κάποιος να πληρώσει για να την ανεβάσεις… Στη Λυρική μέχρι πρόσφατα, δεν υπήρχε αντίστοιχο ρεπερτόριο. Δυστυχώς επικρατεί ακόμα η αντίληψη που θέλει την επιλογή του ρεπερτορίου να γίνεται με τη λογική του αν μια παράσταση θα «τα φέρει». Ευτυχώς τώρα γίνεται μια σημαντική προσπάθεια από τον Γιώργο Κουμεντάκη – όπως και στο χορό με τον Γιάννη Φωνιαδάκη. Η παρουσίαση έργων του Γιάννη Χρήστου στο ΚΠΙΣΝ από την Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, δείχνει πως το τοπίο αλλάζει. Σκεφτόμουν πόσο σύγχρονη παραμένει η μουσική του παρά τα χρόνια που έχουν περάσει… Ίσως, αν είχε ζήσει ο Χρήστου και είχε μερικούς μαθητές, τα μουσικά πράγματα να είχαν αναπτυχθεί διαφορετικά στην Ελλάδα. Ίσως να είχε δημιουργηθεί ένα φυτώριο σύγχρονης μουσικής. Είναι προσωπική μου εκτίμηση, αλλά πιστεύω ότι η τέχνη σήμερα κινείται με βάση το τι θέλει η αγορά, δεν δημιουργεί τίποτα καινούργιο.
Στο θέατρο γίνονται πράγματα….
Ναι, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι για να υπάρχει σήμερα το θέατρο, πριν από 60 και 70 χρόνια, ο Ροντήρης, ο Φώτος Πολίτης, ο Μινωτής, ο Κουν, έδωσαν μάχες, άλλαξαν το ρεπερτόριο, άλλαξαν τα ανεβάσματα στη σκηνή, εξήγησαν το επάγγελμα του σκηνοθέτη στην κοινότητα και στους ηθοποιούς – μέχρι τότε η Κοτοπούλη ανέβαινε και έπαιζε τα δικά της… Αντίθετα στη μουσική, αυτή τη μάχη ανέλαβαν να τη δώσουν κάτι ακαδημαϊκοί τύποι, όπως ο Καλομοίρης, που ήταν μέτριοι – άμα το γράψετε αυτό θα πέσουν να με φάνε αλλά δεν έχει σημασία. Η Εθνική σχολή του, γκρέμισε το σύμπαν… αξιόλογοι Έλληνες συνθέτες της πρωτοπορίας, επέστρεφαν από το εξωτερικό και τους ρούφαγε… Ο Σκαλκώτας που ήταν ιδιοφυής πέθανε νέος, ο Χρήστου πέθανε νέος, ο Ξενάκης επέλεξε να ζήσει στο Παρίσι. Ο Χατζιδάκις και ο Θεοδωράκης πάλι, έδωσαν τη δική τους μάχη στο τραγούδι και την κέρδισαν.
Η δική μου εποχή είναι διαφορετική. Εγώ «ανακατεύομαι με τα πίτουρα», εργάζομαι στο θέατρο, γράφω μουσική πιο χρηστική, για να βγάζω τα προς το ζην. Μερικές φορές μου λένε, εσύ που γράφεις αυτά τα δύσκολα... Γίνεσαι δηλαδή αποσυνάγωγος, γιατί κάνεις κάτι που φαντάζει ακατάληπτο, εστέτ. Προσωπικά πάντως δεν με νοιάζει τίποτε από όλα αυτά.
Ήθελα να κάνω αυτό το έργο, συγκεκριμένα, όπερα. Δεν μιλά για τον παρόντα χρόνο, δεν είναι ένα έργο επίκαιρο, με ενδιέφερε όμως γιατί είναι ένα κείμενο που δεν μπορούσε μεν να μιληθεί, αλλά μπορούσε να «ειπωθεί» με μια συγκεκριμένη προσωδία. Είναι το αφιέρωμά μου στην πολυφωνία της Αναγέννησης και στην ιστορία του Τζεσουάλντο ντι Βενόζα. Αυτός ήταν ένας ευγενής Ιταλός μουσικός, ο οποίος σκότωσε τη γυναίκα του και τον εραστή της και σαν να μην έφτανε αυτό, κρέμασε από ένα δέντρο, το μωρό τους ζωντανό, σε ένα καλαθάκι, και έβαλε από κάτω μια χορωδία να τραγουδά τα μαδριγάλια του! Ήταν όμως ο άρχοντας της Βενόζα και γι αυτό δεν καταδικάστηκε ποτέ για το έγκλημά του… Στην όπερά μου λοιπόν η χορωδία είναι ο βασιλιάς Πέτρος – κεντρικό πρόσωπο στο «Λεόντιος και Λένα». Ένα δίπολο σύστημα όπου η εξουσία είναι πλήθος και το πλήθος είναι εξουσία. «Ισχύς μου η αγάπη του λαού» δεν έλεγαν οι βασιλείς;
Αν δεν κάνω λάθος, έχουν ανέβει θεατρικές παραστάσεις του «Λεόντιος και Λένα» στην Ελλάδα και το εξωτερικό (π. χ. η πιο γνωστή από τον Robert Wilson), έχει γραφτεί πάνω του μουσική για μπαλέτο, δεν έγινε όμως ποτέ μέχρι τώρα όπερα.
Ναι δεν το έχουν αγγίξει και είναι περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι ο Μπύχνερ είναι ο συγγραφέας του Βόιτσεκ, του σημαντικότερου οπερατικού έργου του 20ου αιώνα (Άλμπαν Μπεργκ). Εγώ πάντως, όταν πριν πέντε χρόνια παρακολούθησα ένα ανέβασμα του έργου στο θέατρο Ροές και όταν άκουσα τους μονολόγους, είπα, «αυτό θέλω να το κάνω όπερα»! Αρχικά κάναμε ένα workshop με τον Αργύρη Ξάφη για το τι είναι μουσικό θέατρο και δουλέψαμε πάνω στο «Λεόντιος και Λένα», με πολύ περιορισμένες βέβαια δυνατότητες, εγώ προσπαθούσα να καταλάβω το έργο και τα παιδιά προσπαθούσαν να με ακολουθήσουν στις παράνοιες που τους ζητούσα… Λίγο καιρό αργότερα, ο διευθυντής του Μεγάρου, με παρότρυνε να κάνω την όπερα, στις κουβέντες μας όμως αργότερα φάνηκε προβληματισμένος: «είναι περίεργο έργο, μήπως δεν είναι κατάλληλο, γιατί δεν το έχει κάνει κανείς μέχρι τώρα, μήπως είναι καλύτερα να το αφήσεις…». «Δεν συμφωνώ, εγώ θα το κάνω» του απάντησα.
Είχες έτοιμο το λιμπρέτο;
Αρχικά μελετούσα το έργο στη μετάφραση του Δεπάστα. Έχω όμως έναν ανεκτίμητο φίλο και σπουδαίο συγγραφέα, τον Γιάννη Αστερή. Όταν διάβασα τη «Νουθεσία ημιόνου», μια εκπληκτική νουβέλα που έχει γράψει (εκδ. Ίνδικτος), είπα, «σ’ αυτά τα ελληνικά θέλω να είναι γραμμένο το λιμπρέτο της όπεράς μου» κι εκείνος, αυτόκλητα, μου είπε, «θα κάνουμε μαζί αυτήν την όπερα»; Έτσι ανέλαβε τη μετάφραση του έργου από τα Γερμανικά, τη δημιουργία του ποιητικού κειμένου και τη δραματουργία, όπως αυτός την είχε φανταστεί. Είναι ένας άνθρωπος βαθιά καλλιεργημένος, μουσικόφιλος, δεν μπορείς όμως να φανταστείς πόσα λιμπρέτα όπερας μελέτησε, πριν αρχίσει να γράφει. Έτσι δουλέψαμε μαζί, λέξη τη λέξη, ρυθμό το ρυθμό. Ήθελα κάθε στίχος να έχει παρηχήσεις , χρειαζόμουν όμως και ένα πιο πεζό κείμενο για να μπορέσω να κάνω αυτά που πιστεύω για την προσωδία των Ελληνικών.
Έχω τεράστια, ακραία εμμονή! Όταν κάναμε τραγωδία με το Μοσχόπουλο, ξεκίνησα να διαβάζω για την αρχαία ελληνική μετρική και έκανα ολόκληρη έρευνα!
Φωνάζει από το ανοιχτό παράθυρο στη χορωδία: «Είναι αργό! Είναι λίγο αργό! Είσαστε ψόφιοι!»
«Τους φωνάζω αλλά δεν τους πειράζει, τους αρέσει! Ξέρετε, μπορεί να μην ακούγεται πολύ περίεργο, σαν Ξενάκης ας πούμε, είναι όμως τόσο δύσκολο να τραγουδηθεί ακόμα και από μια επαγγελματική χορωδία. Δεν λέω ότι έχω γράψει κάτι τόσο απαιτητικό, αν ζούσαμε στο εξωτερικό, στη Γερμανία, στην Ολλανδία, δεν θα υπήρχε πρόβλημα, εδώ όμως είναι κάτι έξω από το σύνηθες και γι αυτό θα πρέπει να δουλέψουν πολύ. Παρατηρώ για παράδειγμα ότι τους δυσκολεύουν τα Ελληνικά, τα σύμφωνα στις λέξεις. Δυστυχώς στο χώρο του λυρικού τραγουδιού, υπάρχει μεγάλη έλλειψη καλλιέργειας και πρακτικής. Τα μέλη του φωνητικού συνόλου 8tetto, είναι όλοι τους επαγγελματίες, είναι όμως κάτι καινούργιο γι αυτούς. Μελετούν, κάνουν πρόβες καθημερινά, το παλεύουν πολύ… Αν υπάρχει για μένα ένα στοίχημα που θέλω να κερδίσω είναι τα λόγια τους να βγαίνουν κρυστάλλινα. Η άρθρωση θα πρέπει να είναι τέλεια για να τους καταλαβαίνει ο κόσμος, χωρίς να διαβάζουν υπέρτιτλους – αυτό είναι εκβιαστικό Η απαρχή του μουσικού θεάτρου είναι η προσωδία των αρχαίων ελληνικών, η όπερα γεννήθηκε στην Αναγέννηση σαν απομίμηση της αρχαίας τραγωδίας. Αφού σ’ εκείνα τα έργα καταλαβαίνουμε τι λένε, το ίδιο μπορούμε να κάνουμε κι εμείς. Μια κανονική θεατρική παράσταση, απλά τραγουδιστή!
Το λιμπρέτο γράφτηκε πάνω στη μουσική σου;
Όχι, γραφόντουσαν παράλληλα, συζητιόντουσαν παράλληλα. Η αλληλογραφία μας θα πρέπει να αριθμεί 500-600 mails! Το λιμπρέτο πήγαινε κι ερχόταν, ξανά και ξανά, για μια λέξη, μια λεπτή απόχρωση.… Κράτησα ορισμένα λυρικά κομμάτια που είχα γράψει στο workshop, γιατί πιστεύω ότι και ο λυρισμός είναι ένα χρήσιμο εργαλείο. Πολλοί λένε ότι αν ένα σύγχρονο μουσικό έργο έχει λυρικά μέρη δεν είναι σύγχρονο… για άλλους πάλι, μια μουσική χωρίς αυτά, απλά δεν αντέχεται . Εγώ ξέρω ότι η μουσική είναι ένα εκτενές χωράφι που σου επιτρέπει να κινείσαι ελεύθερα.
Σε πόσο καιρό ολοκληρώθηκε η όπερα;
Η προσπάθεια ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2014. Πρότεινα την όπερα στον Λούκο, εκείνος δέχτηκε αμέσως και η παραγγελία ολοκληρώθηκε πέρυσι το καλοκαίρι, ένα μήνα πριν την πρώτη παρουσίαση. Η παράσταση βέβαια εκείνη ματαιώθηκε λόγω capital controls – όσοι είχαν αγοράσει εισιτήρια τα επέστρεφαν για να πάρουν μετρητά! Για μένα όμως ήταν μεγάλο δώρο, γιατί η ματαίωση μου έδωσε χώρο και χρόνο να (ξανα) δω τι έχω κάνει και να κάνουμε πολλές, πάρα πολλές πρόβες… Ευτυχώς, έχω μαζί μου ένα Τάση Χριστογιαννόπουλο, που είναι ιδιοφυΐα, έχω τη σπουδαία Δώρα Μπάκα, έχω τον Χάρη Ανδριανό που είναι πιο Βαλέριος, από τον Βαλέριο! Ξέρεις, όταν έγραφα, αυτούς είχα στο νου μου. Με εξαίρεση τη Λητώ (Μεσσήνη) που προστέθηκε στην ομάδα μας αργότερα, πάνω τους γράφτηκε κάθε νότα μου. Έχω τον Γιώργο Ζιάβρα που με βοηθά στη διεύθυνση ορχήστρας, ένα μουσικό νεότερο από μένα που τελειώνει τώρα την Ακαδημία της Κολωνίας, ένα σπάνιο μυαλό με τεράστια μουσικότητα, ένα ταλέντο που μυρίζει θάλασσα! Έχω τον Ιάσονα Μαρμαρά στην προετοιμασία της χορωδίας. Είμαι ευτυχής γιατί έχω συνεργάτες σπουδαίους ! Δουλεύουμε μαζί πολλά χρόνια, είναι συνεργάτες ζωής, στο σημαντικότερο κομμάτι της ζωής μου, τα εκτός θεάτρου έργα μου.
Αλήθεια, κάνεις συναυλίες με έργα σου;
Σπάνια. Ότι κάνω παίζεται συνήθως έξω – κι αυτό γίνεται αρκετά αραιά. Δεν το κυνηγάω, βρίσκομαι κι εγώ σε μια διαδικασία επιβίωσης. Γράφω μουσική για το θέατρο για να ζήσω –την οποία αντιμετωπίζω με μεγάλη σοβαρότητα– και δεν ψάχνω πώς θα προωθήσω τη δουλειά μου. Δεν είμαι όμως ευτυχισμένος με αυτά που έχω κάνει τα τελευταία πέντε χρόνια που γύρισα στην Ελλάδα…
Πιστεύεις ότι θα είχες καλύτερες προοπτικές αν έμενες στην Ολλανδία;
Θα μπορούσα να είμαι πιο ήσυχος ψυχολογικά αν ζούσα σε μια χώρα που δεν θα με αντιμετώπιζε σαν ένα τύπο που κάνει περίεργα πράγματα και όπου θα υπήρχε λίγο εκτενέστερη κοινότητα ανθρώπων που κάνουν ό,τι κι εγώ. Βιοποριστικά τώρα, το να είσαι συνθέτης είναι λίγο ουτοπικό. Τώρα που τόλμησα να κάνω αυτό το βήμα, ελπίζω να καταφέρω περισσότερα πράγματα. Αν πάει καλά δεν θα σημαίνει για μένα τίποτε άλλο εκτός από ότι ίσως θα έχω ξανά μια ευκαιρία να δουλέψω πάνω σ’ αυτό που τόσο αγαπώ…
Τελικά το «Λεόντιος και Λένα». Κωμωδία; Σάτιρα;
Είναι εντελώς ασαφές. Ο Μπύχνερ το έγραψε σε ηλικία 23 ετών πολύ βιαστικά, θέλοντας να προλάβει να το στείλει σε ένα λογοτεχνικό διαγωνισμό – τελικά έχασε την προθεσμία. Η τρίτη πράξη παρουσιάζει λογικά κενά, σαν να γράφτηκε βιαστικά, σε μια νύχτα. Μ’ αρέσει αυτή η ασυνείδητη γραφή, μοιάζει να μην ξέρει τι ακριβώς κάνει, όλο το έργο έχει μια αθωότητα. Θα μπορούσε να είναι ένα παιδικό έργο, αλλά και μια τρομακτική σπουδή στη θλίψη και την πλήξη. Μια σπουδή στην απραξία, στην αδυναμία των προσώπων, να βγουν έξω από το σύστημά τους και να συγκινηθούν πραγματικά. Με έχει εντυπωσιάσει για παράδειγμα ο χαρακτήρας του Λεόντιου. Είναι ένας μεγάλος φιλόσοφος, μια ιδιοφυΐα και συγχρόνως ένας καταθλιπτικός, ένας μηδενιστής. Ό,τι λέει είναι σοφό, μας δίνει «κλειδιά» για να ζήσουμε μέσα στην κοινωνία, αυτός όμως βρίσκεται σε απόλυτη διάλυση. Αντίθετα η Λένα είναι μελαγχολική, είναι μια γυναίκα που γνωρίζει πολύ καλά τι θέλει, αλλά όταν πάει να το πραγματοποιήσει είναι ανίκανη να υπερβεί τον εαυτό της. Τώρα που το σκέφτομαι, σε σένα μιλάω πρώτη φορά για το έργο, δεν το έχω αναλύσει καν στον εαυτό μου!
Info: 28 & 31 Ιουλίου / ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ, Κτίριο Τσίλλερ
«Το θεατρικό έργο «Λεόντιος και Λένα» του Μπύχνερ θεωρείται από τις σημαντικότερες κλασικές κωμωδίες του γερμανικού ρομαντισμού. Κεντρικοί ήρωες στη σάτιρα είναι ο πρίγκιπας του βασιλείου του Ποπό, Λεόντιος, και η πριγκίπισσα του βασιλείου του Πιπί, Λένα. Οι νέοι, προκειμένου να αποφύγουν το γάμο που τους ετοιμάζουν οι δικοί τους, δραπετεύουν στην Ιταλία, όμως τελικά, αγνοώντας ο ένας την ταυτότητα του άλλου, ερωτεύονται και παντρεύονται».
ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΣΕΛΑΜΣΗΣ
Λεόντιος και Λένα
Σκηνοθεσία: Αργύρης Ξάφης
Σκηνικά: Ελένη Παπαναστασίου – Γιάννης Κιτάνης
Kοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Τραγουδούν:
Λεόντιος – Τάσης Χριστογιαννόπουλος
Βαλέριος – Χάρης Ανδριανός
Λένα – Θεοδώρα Μπάκα
Γκουβερνάντα – Λητώ Μεσσήνη
Συμμετέχει δεκαεπταμελής ορχήστρα και το φωνητικό σύνολο 8tetto
Μουσική προετοιμασία, διεύθυνση χορωδίας: Ιάσων Μαρμαράς
16°
