Επίσκεψη στα Lab 33 Studios: Ο μουσικός παραγωγός Christian Rahm μιλά για τη διαδικασία ηχογράφησης, την παραγωγή και την ολοκλήρωση ενός άλμπουμ
Έχοντας περάσει χρόνια στα «τσιμέντα» της πόλης, στη Θεσσαλονίκη, ο Ελληνοβέλγος ντράμερ Christian Rahm«ξέστησε» το studio του και αποφάσισε να κάνει μια καινούργια αρχή προσφέροντας ανέσεις που θα ήταν δύσκολο να απολαύσει ένας μουσικός στον αστικό ιστό: φυσικό φως, κήπο, χώρο για barbecue, ακόμα και κελάρι με κρασιά. Καταλήγοντας σε έναν ωφέλιμο χώρο 200 τετραγωνικών μέτρων στο Αιγίνιο Πιερίας, τα Lab 33 Studiosειδικεύονται σε rock και metal παραγωγές, χωρίς όμως να περιορίζονται. Ο δημιουργός τους, Christian Rahm, μας ξενάγησε στις εγκαταστάσεις τους και απάντησε με τη ματιά ενός επαγγελματία αλλά και ενός fan της μουσικής.
Πότε δημιουργήσατε το studio και πώς βρεθήκατε σε αυτή την περιοχή; Γιατί επιλέξατε αυτό το όνομα;
Με την οικονομική κρίση που ήρθε γύρω στο 2012 και την εξέλιξη του διαδικτύου και της τεχνολογίας, η λειτουργία των studio άρχισε να αλλάζει. Ο καθένας άρχισε πλέον με έναν υπολογιστή και μια κάρτα ήχου να κάνει ηχογραφήσεις στο σπίτι του, με αποτέλεσμα ο χρόνος που περνούσε κάποιος στο studio να γίνεται όλο και λιγότερος. Το 2013 με αφορμή τη γέννηση του πρώτου μου παιδιού και ταυτόχρονα με άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες εκείνης της εποχής, αποφάσισα να μεταφέρω το studio κυριολεκτικά δίπλα μου και μόλις 20 λεπτά από τη Θεσσαλονίκη, κάνοντας μετατροπή το σπίτι του παππού μου. Η αλήθεια είναι πως πάντα ονειρευόμουν να μπορώ να ηχογραφώ ή να μειξάρω οποιαδήποτε ώρα χωρίς να κάνω αποστάσεις. Τελικά το κατάφερα, απλά διασχίζοντας τον κήπο μου φορώντας πιτζάμες και παντόφλες (χαχαχά). Είναι το τρίτο studio που κατασκεύασα, άλλα αυτήν τη φορά με περισσότερη εμπειρία. Είχα κάποιες πολύ συγκεκριμένες προδιαγραφές στο μυαλό μου σε σχέση με την εγκατάσταση, όπως επίσης δεν ήθελα να είναι υπόγειο, να έχει το φυσικό φως της ημέρας και κάποια επιπλέον assets, αποθήκη, κήπο, barbecue corner και wine cellar. Όσον αφορά το όνομα, προτίμησα κάτι λιτό και να μην περιορίζεται μόνο στη μουσική, μιας και η ομάδα του Lab 33 ασχολείται επιπλέον με video production και marketing.
Τι σας οδήγησε στον κόσμο της μουσικής παραγωγής;
Ως drummer σε διάφορες μπάντες που έπαιζα στο Βέλγιο και στη Γαλλία είχα κάνει διάφορες ηχογραφήσεις αλλά ποτέ δεν ήμουν ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα. Εδώ θα γελάσεις με το reference που είχα τότε σαν παραγωγή. Το «… And Justice For All» των Metallica. Ήταν ο ήχος αναφοράς που είχα για το πώς ήθελα να ακούγονται τα drums μου. Βέβαια τότε δεν είχα ιδέα τι σημαίνει παραγωγός και sound engineer και συνεχώς διαφωνούσα με όλους γιατί δεν ακουγόμουν όπως ο Lars Ulrich στα demo που κάναμε. Πού να ήξερα τότε ως ρέμπελος metalhead έφηβος. Τελειώνοντας το σχολείο θεωρούσα δεδομένο ότι στα 19 μου θα πήγαινα να σπουδάσω στο Music Institute του L.A., για να γίνω ο rockstar που ονειρευόμουν. Υπήρχαν όμως δυο προβλήματα που δεν υπολόγισα. Πρώτον μου έλειπαν 40.000 δολάρια τον χρόνο και δεύτερον είχα Ελληνίδα μάνα. Αν υπήρχε μια πιθανότητα να έβρισκα τη λύση για το πρώτο, το δεύτερο δεν ξεπερνιόταν με τίποτα (χαχαχά). Μετά από όλη αυτήν την απογοήτευση άρχισα να συγκεντρώνομαι στον ιερό σκοπό μου, που δεν ήταν άλλος από το να κάνω τα drums μου να ακούγονται όπως του Lars Ulrich στο άλμπουμ «… And Justice For All» των Metallica. Κάπως έτσι έπιασα δουλειά ως τρίτος βοηθός ηχολήπτη σε ένα studio στις Βρυξέλλες και τέσσερα χρόνια αργότερα έκανα το πρώτο μου studio.
Ποιο είναι το πιο σπουδαίο ηχογράφημα που πέρασε από τα χέρια σας;
Yiannis Terpos and the Synods… Παραγωγή που έκανα για πρώτη φορά στη ζωή μου στον χώρο της jazz με 25 απίστευτους μουσικούς και ήταν πάρα μα πάρα πολύ μεγάλο σχολείο για μένα. Όταν αποφάσισα να πω «ναι» σε αυτήν τη δουλειά πραγματικά δεν ήξερα τι με περίμενε. Οι απαιτήσεις ήταν από άλλο πλανήτη με τόσους επαγγελματίες που παίζανε και σε ένα είδος που μου ήταν πρωτόγνωρο. Πάντως μετά από αυτό νομίζω ότι μπορώ να μειξάρω τα πάντα και οφείλω να πω ότι έγινα και καλύτερος μουσικός χάρη στον Γιάννη Τέρπο.
Ποιο είναι το άλμπουμ στο οποίο θα θέλατε να είστε παρών ή να συμμετέχετε στην παραγωγή του;
Δεν θα μπορούσε να είναι μόνο ένα άλμπουμ και ο λόγος είναι ότι έχουν γίνει τόσες καταπληκτικές δουλειές που δεν μπορώ να διαλέξω μόνο μία αλλά τώρα που μου τίθεται η ερώτηση θα διαλέξω τρία από τον χώρο του metal. Το πρώτο που μου έρχεται στο μυαλό είναι το «Operation: Mindcrime» των Queensrÿche, γιατί θα ήθελα να ήμουν εκεί από τη σύλληψη της ιδέας και την ενορχήστρωση μέχρι το πώς κατάφεραν να δημιουργήσουν αυτήν την ατμόσφαιρα film noir. Το άλμπουμ βγήκε το 1988 και νομίζω ότι κανείς άλλος δεν έχει καταφέρει να βγάλει όλα αυτά τα συναισθήματα που σου βγάζει το συγκεκριμένο δημιούργημα. Το δεύτερο άλμπουμ (κράξτε ελεύθερα, die - hard Metallica’s fan) είναι το «Metallica - Black Album». Εδώ ο Bob Rock έδειξε τη σημαίνει να είσαι παραγωγός, βγάζοντας τους Metallica από την underground metal σκηνή και πηγαίνοντάς τους στην κορυφή των charts, τόσο συνθετικά όσο και ηχητικά. Όταν κυκλοφόρησε το «Black Album» πήρε περίπου μια δεκαετία σε όλα τα στούντιο του πλανήτη να καταλάβουν πώς βγήκε αυτός ο ήχος. Το τρίτο και τελευταίο album είναι και της αγαπημένης μου πλέον μπάντας, των Korn, στο «The Serenity Of Suffering». Recording, mix και mastering. 24 χρόνια μετά το «Black Album», σίγουρα μια άλλη προσέγγιση στον ήχο, αλλά κατά την άποψή μου είναι ο ήχος που πρέπει να έχει το metal σήμερα. Εκτός από το συγκεκριμένο genre θα ήθελα να ήμουν παρών και σε άλλες 20 παραγωγές, όπως σε εκείνες των Red Hot Chilli Peppers, Pink Floyd, Phil Collins and the list goes on.....
Ποιες παραγωγές σας απασχολούν αυτή την περίοδο;
Εδώ και μία πενταετία ασχολούμαι μόνο με το metal και περισσότερο με το mix. Έχω μειξάρει διάφορα project από γαλλικές, βελγικές και αγγλικές μπάντες (nu metal - hardcore) και ταυτόχρονα ασχολούμαι με ένα προσωπικό μου project που θα κυκλοφορήσει στα μέσα του 2024 από τη Nuclear Blast και στα φωνητικά συμμετέχει ο κοινός γνωστός μας, τραγουδιστής και mastermind των Thirty Fates, Στέλιος Παπακώστας.
Ποιο studio απ’ όσα έχετε επισκεφτεί στη ζωή σας, σας έχει εντυπωσιάσει περισσότερο και γιατί;
Το ιδανικό για μένα studio είναι το La Fabrique στο Avignion στη Γαλλία. Το γιατί είναι απλό... Κονσόλα Neve 88R 72 Faders, 12 guests rooms, κελάρι κρασιών, προσωπικός chef με επαγγελματική κουζίνα, 15 στρέμματα κήπος και όλα αυτά μέσα σε ένα κάστρο 400 ετών στη γαλλική Provence. Δεν μπορώ να παραλείψω όμως και ένα άλλο studio με τις αντίστοιχες ανέσεις σε τελείως διαφορετικό τοπίο, το οποίο θα διάλεγα για καλοκαιρινή παραγωγή και είναι το Black Rock στη Σαντορίνη του καλού μου φίλου, Κώστα Καλημέρη.
Πώς ανακαλύπτετε νέους καλλιτέχνες; Πώς διακρίνετε ότι ένας καλλιτέχνης έχει δυνατότητες και επιλέγετε να συνεργαστείτε μαζί του;
Στις μέρες υπάρχει πληθώρα ταλέντων με τρομερά skills. Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών δεν γνωρίζει ότι ένα τραγούδι δεν βασίζεται σε ζογκλερισμούς και ότι προέχει η σύνθεση και η συγγραφή των στίχων. H διαφορά μεταξύ ενός καλού μουσικού και ενός ικανού songwriter είναι ότι ο πρώτος συνήθως δεν κάνει ποτέ επιτυχία. Στο μεγαλύτερο ποσοστό ο ακροατής ακούει το τραγούδι και όχι για παράδειγμα το μπάσο, που ενδεχομένως να είναι άταστο ή αν η συγχορδία πήγε από μινόρε σε έβδομη ελαττωμένη ματζόρε. Το κριτήριο πάντως μέχρι και σήμερα παραμένει ο καλλιτέχνης να έχει όλο το πακέτο (live performance, προσωπικότητα κλπ) και σε περίπτωση που είναι κάπου αδύναμος, να προσπαθεί να είναι ανοιχτός και να εμπιστεύεται. Ιδανικά θα επιθυμούσα μια συνεργασία με κάποιον που να έχει όλα τα απαραίτητα προσόντα, και να στοχεύσουμε σε άλλα επίπεδα. Όπως αντιλαμβάνεσαι το ιδανικό δεν υπάρχει, όποτε και θα ξεκινούσα με βασικό κριτήριο το songwriting και τα υπόλοιπα δρομολογούνται στην πορεία.
Πώς ξεκινά μία παραγωγή ενός άλμπουμ από τη στιγμή που θα βρεθείτε με έναν καλλιτέχνη;
Σίγουρα πρέπει να υπάρχει ένα πρόχειρο demo για να έχω μια πρώτη άποψη και ασφαλώς να αφουγκραστώ τα θέλω και τις προσδοκίες του καλλιτέχνη. Σε συνέχεια στήνεται ένα pre-production έτσι ώστε να υπάρχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του έργου πριν μπούμε στη διαδικασία της ηχογράφησης.
Ποια είναι η διαφορά ενός μηχανικού με έναν παραγωγό;
Πάρα πολύ μεγάλη. Δουλειά του μηχανικού είναι να ξέρει ποια μικρόφωνα να επιλέγει, τη σωστή τοποθέτησή τους, να παίρνει τα σωστά σήματα και γενικότερα να γνωρίζει τις ρυθμίσεις των μηχανημάτων του studio πριν πατήσει rec. Ο παραγωγός δεν χρειάζεται να τα ξέρει όλα αυτά, αλλά οφείλει να γνωρίζει από μουσική, ενορχήστρωση και η δουλειά του είναι να βαδίζει στην ίδια γραμμή με το όραμα του καλλιτέχνη. Ο παραγωγός είναι αυτός που πρέπει να ολοκληρώσει και να απογειώσει το όραμα του καλλιτέχνη.
Πώς έχει αλλάξει η δουλειά ενός παραγωγού σήμερα σε σχέση με το παρελθόν;
Παλιότερα ο παραγωγός έβρισκε νέα ταλέντα και επένδυε πάνω τους. Στη συνέχεια από τις πωλήσεις και τις live εμφανίσεις έπαιρνε τα χρήματα που επένδυσε και σε πολλές περιπτώσεις με μεγάλο κέρδος. Σήμερα όμως δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Οι καλλιτέχνες ψάχνουν για τον πετυχημένο ή ανερχόμενο παραγωγό, τον πληρώνουν οι ίδιοι και προσδοκούν για επιτυχία.
Ποια τεχνολογία σας έχει ενθουσιάσει και σας έχει φανεί χρήσιμη; Γιατί;
Το hard-drive recording και τα daw (digital audio workstation). Για όλα τα στάδια της διαδικασίας.
Συνηθισμένες δυσκολίες στη συνεργασία με έναν καλλιτέχνη; Ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα στη συνεργασία με έναν καλλιτέχνη;
Το «εγώ» του κάθε καλλιτέχνη. Για να είσαι μουσικός παραγωγός, πρέπει να είσαι πρώτα «ψυχολόγος» και μετά οτιδήποτε άλλο. Όταν έρχεται ένας καλλιτέχνης στο studio, η δουλειά μου πέρα των τεχνικών γνώσεων, είναι να τον καθοδηγήσω σωστά έτσι ώστε να βγάλει ό,τι καλύτερο έχει μέσα του.
Εάν ένα συγκρότημα έχει κολλήσει κατά τη διάρκεια μιας ηχογράφησης, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να το λύσετε και να προχωρήσετε;
Κάνεις ένα μεγάλο break, τσιγάρο, καφέ, PlayStation, βόλτα και επανέρχεσαι....
Πόσο σημαντικό είναι να κάνεις τον καλλιτέχνη να νιώθει άνετα στο στούντιο, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να κάνεις πράγματα που είναι λίγο αντισυμβατικά;
Όπως προαναφέρθηκε η ψυχολογία του καλλιτέχνη παίζει σημαντικό ρόλο. Εδώ θα σταθώ σε 2-3 περιστατικά που έχουν συμβεί και θεωρούνται, ας πούμε λίγο αντισυμβατικά. Μου έτυχε τραγουδιστής που μπορούσε μόνο να ηχογραφήσει 1 με 6 το πρωί, γιατί νόμιζε ότι τότε ανοίγει η φωνή του. Άλλος γνωστός έλληνας καλλιτέχνης ήθελε έναν κουβά την ώρα που τραγουδούσε, για να φτύνει μέσα (λες και ήταν μποξέρ). Είχα την εμπειρία με ένα μπασίστα που ήθελε να ηχογραφεί γυμνός, αλλά μετά από διαπραγματεύσεις κατάφερα να τον κάνω να φορέσει τουλάχιστον τα εσώρουχά του. Πόσο πιο άνετα να τους κάνω να νιώσουν όλους αυτούς ... για πες;
Υπάρχει κάποια αποτυχία που σας οδήγησε σε μία επιτυχία;
Πάρα πολλές. Όπως λέω πάντα, σε αυτή τη δουλειά αν δεν καταστρέψεις κόσμο στα πρώτα σου βήματα, δεν πρόκειται να μάθεις. Εδώ θα ζητήσω συγγνώμη από κάποιες μπάντες, που ηχογράφησα την περίοδο 1995 - 1998 (χαχαχαχά).
Με ποια προγράμματα ηχογράφησης δουλεύετε;
Είμαι fan του Cubase εδώ και 20 χρόνια. Παλιότερα δούλευα και protools, αλλά κατά την άποψή μου έχουν μείνει αρκετά πίσω. Γενικότερα όλα τα προγράμματα είναι καλά πλέον, το θέμα είναι τι εξυπηρετεί τον καθένα και πόσο οικεία αισθάνεται με την πλατφόρμα.
Για ποια είδη μουσικής είναι πιο κατάλληλος ο χώρος που διαθέτετε;
Όλο το set up βασίζεται κυρίως για metal και rock, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να γίνουν και παραγωγές σε άλλα είδη μουσικής.
Τι στοιχεία πρέπει να έχει μία δουλειά για να θεωρείται ολοκληρωμένη;
Στίχο, σύνθεση, ενορχήστρωση, performance και φυσικά να ακούγεται larger than life.
Για ποιο λόγο να προτιμήσει κάποιος το δικό σας studio από κάποιο άλλο;
Το κάθε studio έχει τα υπέρ και τα κατά του. Πάνω - κάτω όλα τα σοβαρά studios στις μέρες μας έχουν καλό εξοπλισμό. Εγώ εξειδικεύομαι περισσότερο στα drum recordings, έχοντας τέσσερα drum sets, 12 snares και περίπου 30 σετ πιατίνια. Στο θέμα των mixes, όσοι επιθυμούν μπορούν να ακούσουν την τελευταία παραγωγή των Thirty Fates και αν τους ικανοποιεί είναι ευπρόσδεκτοι να συνεργαστούμε.
Πέραν της ηχοληψίας, ασχολείστε και με την παραγωγή; Ποια είναι η διαφορά; Υπάρχει extra χρέωση;
Φυσικά. Μπορώ απλά να κάνω mix οποιαδήποτε δουλειά χωρίς καμία αισθητική παρέμβαση και αυτό αφορά το κομμάτι της ηχοληψίας. Αν κάποιος θέλει να του κάνω την παραγωγή σε ένα τραγούδι ή σε full album, τότε ξεκινάμε από το μηδέν και φτάνουμε ως το τελικό mastering. Η δεύτερη περίπτωση περιλαμβάνει μία extra χρέωση.
Ακούμε κάποιους που γράφουν στο σπίτι τους. Τι συμβουλή τους δίνετε;
Να έρχονται στα studios (χαχαχά). Πέρα από την πλάκα, να προσέχουν να μην καίνε τα σήματά τους κατά τη διάρκεια της εγγραφής, γιατί οφείλουν να αφήνουν χώρο και περιθώριο έντασης για το mix και το mastering. Please guys, το -15 να είναι το max. Αν στέλνετε καμένα tracks στο studio, που ίσως ακούγονται καλά στο δωμάτιό σας, κανείς δεν μπορεί να τα σώσει.
Μπορεί να παντρευτεί το bedroomrecording με το prostudio;
Σίγουρα και είναι πολύ κλασικό φαινόμενο πλέον, ειδικότερα με κιθαρίστες και μπασίστες. Γράφουν στο σπίτι τους, σου στέλνουν τα tracks έτοιμα και εγώ απλά τα κάνω reamp. Στο studio πλέον γράφουμε κυρίως φωνές και τύμπανα.
Ακούμε πολλά για τον αναλογικό ήχο που θέλουν να παράξουν κάποιες μπάντες. Ποια είναι η πραγματικότητα; Γίνεται;
Είμαι fan και παιδί της αναλογικής εποχής, όπως και οι περισσότεροι παραγωγοί της εποχής μου. Έχω αφήσει όμως την αναλογική κονσόλα εδώ και 15 χρόνια. Ειδικότερα με το είδος που ασχολούμαι τα mix όλα είναι ITB (in the box) και αυτό γιατί με την εξέλιξη της τεχνολογίας τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα και πολύ πιο οικονομικά για τον πελάτη. Καταρχήν μπορώ να διορθώσω όσες φορές θέλω οποιοδήποτε mix που μπορεί να μην αρέσει, κάτι το οποίο ήταν περιορισμένο και χρονοβόρο με την αναλογική τεχνολογία. Το ίδιο ισχύει και για τα παιχτικά μέρη με τα άπειρα edits. Μπορώ να συνεχίσω να μιλάω για ώρες για τα υπέρ και τα κατά, αλλά θα μείνω στα δύο πιο βασικά κατά την άποψή μου πράγματα. Για να καταφέρεις να ακουστείς όπως πρέπει σε μία μπομπίνα η μπάντα πρέπει να είναι προβαρισμένη στο 200%, κάτι το οποίο δεν συμβαίνει συχνά. Στην τελική, η μουσική καταναλώνεται πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι παλιότερα γιατί ο κόσμος σήμερα ακούει από laptops, airpods κλπ και σπανίως σε καλά ηχοσυστήματα. Αν ακούγαμε βινύλια και CDs, θα υπήρχε λόγος να ασχοληθούμε με την αναλογική τεχνολογία. Προσωπικά κατέληξα σε μία μέση λύση για να είμαστε όλοι ικανοποιημένοι, χρησιμοποιώντας αναλογικό εξοπλισμό στο στάδιο του recording και του mastering.
Το liverecording είναι πραγματικά live;
Από το 2010 και μετά, όχι!
Τελικά, τι κάνει μια παραγωγή τεράστια;
Οι άνθρωποι (ψυχή και αντίληψη), το ηχητικό αποτέλεσμα, η ενορχήστρωση και φυσικά ο στίχος και σύνθεση.
Γνωρίζουμε μία διαφωνία που υπάρχει παγκοσμίως ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν τις παραγωγές δυνατές (loudnesswar) και σε εκείνους που προτιμούν οργανικές, φυσικές. Τι προτιμάτε;
Εξαρτάται το είδος της μουσικής. Όταν μιλάμε για metal ή rock ή dance, θέλω να τα ακούω όλα τέρμα. Σ’ αυτά τα είδη δεν πρέπει να ντρέπεσαι να χρησιμοποιείς στο τέρμα τους κομπρέσορες και τα limiters. Εδώ γεννιέται και ένας άλλος «πόλεμος» για τον οποίο δεν συζητούν πολλοί και είναι: American vs British style. American ίσον όλα τέρμα και σταματάω εκεί που μου αρέσει. British ίσον by the book, gentle, -14 Lufs. Όταν όμως ακούω jazz, κλασική και folk, εκεί συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο... πρέπει να ακούγεται η φυσικότητα των οργάνων. Σίγουρα κάποιοι μπορεί να διαφωνήσουν με τα παραπάνω, αλλά όπως λέμε στη σοφή χώρα μας, «περί ορέξεως».
Δώστε μας μία λίστα από 5 πράγματα που πρέπει να έχει (κάνει) ένας μουσικός πριν μπει στο στούντιο να γράψει μαζί σας.
Να ξέρει τα τραγούδια (το autotune δεν κάνει θαύματα)
Να μην είναι άυπνος (η κούραση ακούγεται στο παίξιμο)
Να είναι νηφάλιος (και αυτό το καταλαβαίνει ο ακροατής και δεν υπάρχει ακόμη de-drunk plugin)
Να έχει ρυθμισμένο το όργανό του σωστά (αν οι χορδές είναι 5 ετών η κιθάρα σου θα ακούγεται αίσχος)
Να ξέρει τι σημαίνει μετρονόμος
Πείτε μας μία ωραία ιστορία που έχει συμβεί στο studio σας.
Θα αναφερθώ πάλι στην πρωτόγνωρη εμπειρία μου στο album «Yiannis Terpos and the Synods» και στη συνολική διαδικασία της δημιουργίας, την ανταλλαγή απόψεων ταυτόχρονα με τόσους μουσικούς στον ίδιο χώρο.
Και μία όχι τόσο ωραία.
Στον αντίποδα έχοντας τελειώσει ένα ολόκληρο album (recording – mix - mastering) με τρεις μήνες δουλειά, στο τελευταίο export... κρασάρει το pc και χάνονται όλα! Δεν θα επεκταθώ περισσότερο...
Τελικά, τι κάνει ένα στούντιο ηχογραφήσεων καλό; Είναι ο εξοπλισμός του, το έμψυχο δυναμικό, ή οι χώροι του;
Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό. Αν και τελικά είναι ο άνθρωπος που χειρίζεται όλα τα «κουμπάκια». Έχω ακούσει χάλια παραγωγές που βγήκαν από πανάκριβα studios και καταπληκτικές από μικρά studios με φθηνό εξοπλισμό που ακούγονταν τεράστιες.
