Το τραγούδι του Νίκου Χατζηνικολάου «Η Νομοτέλεια του Κόσμου» που ερμηνεύει ο Ρένος Χαραλαμπίδης, σε στίχους του Θανάση Τριαρίδη, και η ιστορία του.
Η αφετηρία της «Νομοτέλειας του Κόσμου» (όπως και πολλών άλλων πραγμάτων της μεταγενέστερης ζωής μου) βρίσκεται σε ένα μεσημέρι του Σεπτεμβρίου του 2016, στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας. Ήταν η ημέρα που, παρεμπιπτόντως, και πριν κατευθυνθούμε στο Ορφανοτροφείο της Τέσφα, περάσαμε από το Ορφανοτροφείο του Μπιρχάν – καθώς έτσι βόλευε το δρομολόγιο του οδηγού μας.
Εκεί περάσαμε σε έναν χώρο σαν ένα μεγάλο χώλ 60 τετραγωνικών μέτρων είδαμε πάνω σε 6 ή 8 ενωμένες τάβλες 80 μωρά προς υιοθεσία – μωρά τα οποία βρισκόταν σε κουτιά παπουτσιών. Και το πιο ανατριχιαστικό ήταν η αυτόματη συνειδητοποίηση ότι αυτά τα παιδιά που βρίσκονταν στα κουτιά των παπουτσιών ήταν, αλίμονο, τα τυχερά – καθώς είχαν την ευκαιρία να υιοθετηθούν… Πως για καθένα από αυτά υπήρχαν άλλα χίλια καταδικασμένα να πεθάνουν από ασιτία, από δυσεντερία, μέσα στην πιο φρικτή φτώχεια, δίχως κανένας να το μάθει, δίχως κανένας να μπορεί να βρει οποιαδήποτε μαρτυρία καν για την ύπαρξή τους.
Λίγη ώρα αργότερα φύγαμε για το Ορφανοτροφείο της Τέσφα. Τα μωρά του Μπιρχάν έμειναν πίσω μας.
Η εικόνα των μωρών μέσα στα κουτιά των παπουτσιών στο Μπιρχάν –και η παράλληλη εικόνα των «εκπολιτισμένων ανθρώπων της Δύσης» που πηγαίνουμε, τα βλέπουμε και φεύγουμε– προφανώς με συγκλόνισε. Και ήρθε να ανταμωθεί με εικόνες από πολιτικές αγωνίες της εφηβείας και της νεότητας, με πρόσωπα και τραγωδίες μέσα στους καταυλισμούς των σκηνιτών τσιγγάνων, με βλέμματα μεταναστών που απελαύνονταν. Μα η εικόνα με τις τάβλες και τα μωρά στα κουτιά των παπουτσιών κυριαρχούσε με την απρόσμενη ακρότητά της. Προσπαθώντας να διαχειριστώ το ηθικό αδιέξοδο που μου προκαλούσε, ανακάλεσα στο μυαλό μου, το παλιό αλλά ζωτικά βολικό επιχείρημα που με ακολουθήσε από τα παιδικά μου χρόνια: «Πάντοτε θα υπάρχει στην Γη δυστυχία, δεν μπορείς να την φορτωθείς απάνω σου, δεν μπορείς να κάνεις παιδιά σου όλα τα παιδιά του κόσμου, πρέπει να λυτρωθείς από τις τύχεις προχωρώντας παρακάτω…»
Μονάχα που αυτή την φορά –και ακριβώς επειδή είχε υπάρξει η εμπειρία της Αφρικής– ήξερα καλά πως το επιχείρημα αυτά ήταν μια ανήθικη υπεκφυγή. Και πως τούτη η βιοπολιτική στρατηγική που αντιμετωπίζει ως νομοτέλεια του κόσμου την πείνα, την ταπείνωση, την δυστυχίια και τον θάνατο του άλλου είναι βολική φενάκη αλλά και μια μείζονα ήττα: Ήττα του Διαφωτισμού και της διαφωτιστικής ηθικής μας, ήττα της «αδελφοσύνης» που τόσο μας στήριξε ως μεταπολιτική στοχοθεσία – ήττα, εν τέλει, του ίδιου του εαυτού μας.
Έτσι, μην έχοντας κάποια άλλη δυνατότητα, «αποφάσισα» (η λέξη σε εισαγωγικά, διότι δεν ήταν ακριβώς «απόφαση», ήταν κάτι άλλο) τα γραπτά μου μετά την Αφρική να εστιάσουν, όσο γίνεται, σε τούτη την ανηθικότητα της νομοτέλειας του κόσμου – και την μεγάλη ήττα που αυτή γεννάει. Κάπως έτσι προέκυψαν θεατρικά έργα («Leopold», «Football», «HIV», «Το πλυντήριο» κ.α.), αφηγήματα («Το περίσσιο παιδί»), βιβλία με στίχους («Θα σας περιμένω», «Θα μας ξεπλύνει η θάλασσα»), πολλά κείμενα, πολλά άρθρα και συνεντεύξεις, καθώς και περισσότερες από 15 παραστάσεις. Προφανέστατα συνεχίζω να αφήνω πίσω μου τα παιδιά στα φανάρια δίχως να κατεβάζω το τζάμι – πολύ συχνά, μάλιστα, μιλώντας στο κινητό για την … απανθρωπιά της δυστυχίας και της φτώχιας. Μα τώρα τουλάχιστον μπορώ να το πω καθαρά πως δεν είναι η νομοτέλεια του κόσμου που με κάνει να προσπερνώ – είναι το βόλεμά μου. Το γλυκό, υπνωτικό, ολέθριο βόλεμα.
Μέσα από αυτήν την διαδρομή, έγραψα τους (προφανώς μελοδραματικούς) στίχους της «Νομοτέλειας του κόσμου» τον περασμένο Οκτώβριο. Στους μήνες που ακολούθησαν ο φίλος μου (μπορώ να το πω πια με μεγάλη περηφάνια) Νίκος Χατζηνικολάου έκανε τους στίχους αυτούς ένα θαυμάσιο τραγούδι – και στα τέλη του Αυγούστου ο Ρένος Χαραλαμπίδης το ηχογράφησε στο στούντιο της Odeon. Πριν από λίγες μέρες η προσπάθειά μας άρχισε το ταξίδι της. (Είναι το δεύτερο τραγούδι που φτιάχνουμε μαζί με τον Νίκο – το πρώτο είναι η «Τρομερή σιωπή» με την ερμηνεία της Ελένης Κοκκίδου).
Ακούω την υπέροχη ερμηνεία του Ρένου και σκέφτομαι με συγκίνηση πως μπορεί αυτό το τραγούδι να το ακούει κι ένα δεκαπεντάχρονο παιδί – παρόμοιο με το παιδί που ήμουν κάποτε κι εγώ. Και θέλω να ελπίζω πως ίσως για αυτό το παιδί το διακύβευμα να παραμένει ανοιχτό. Πως ίσως κάποτε, σε ένα δικό του μεσημέρι, να καταφέρει να σηκώσει τις ασφάλειες και να ανοίξει την πόρτα.
~
Η ΝΟΜΟΤΕΛΕΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Πίσω απ' το τζάμι μια φορά σ' ένα τρανό αμάξι
ένα παιδί σε ζύγωσε με σκοτεινή μορφή,
τά 'ξερες τούτα τα παιδιά που στέκουν στο φανάρι,
κι ήξερες να τα προσπερνάς με τέχνη περισσή.
Μα νά που αναθυμήθηκες κείνο το μεσημέρι
τα παιδικά τα χρόνια σου που 'χες υποσχεθεί
να μοιραστείς το βήμα σου με τους απελπισμένους,
να ενωθείς μ' όσους πεινούν κι έχουν αδικηθεί.
Αλίμονο: μεγάλωσες κι έμαθες Ιστορία,
πώς οι φτωχοί υπάρχουνε για πάντοτε στη Γη
και πως δεν γίνεται εσύ να τους λυτρώσεις όλους,
πώς είναι νομοτέλεια και μοίρα ιστορική.
Κι έτσι προσπέρασες ξανά το σκοτεινό αγόρι,
μες στον καθρέφτη μια σκιά που πάει να χαθεί.
Δεν γίνεται όλα τα παιδιά να τα 'χεις σαν παιδιά σου,
δεν γίνεται έτσι να ζεις, χωρίς τη λογική.
Και πια το ξέρεις σαν πατάς το τζαμί ν' ανεβαίνει,
σαν κλείνεις τις ασφάλειες μ' ένα μόνο κουμπί,
πώς θα 'σαι πάντα ορφανός σε κάποιο μεσημέρι,
πώς θα 'σαι πάντα μόνος σου σ' ένα χρυσό κλουβί.
13°
