Το Μαρμάρινο Σπίτι, το αρχοντικό του Αναστασιάδη στη Δράμα, γίνεται Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών από τον Άρη Θεοδωρίδη
Στις πηγές της Αγίας Βαρβάρας, εκεί όπου το νερό κυλά αιώνες τώρα αδιάκοπα, ορθώνεται ένα κτίριο που μοιάζει να έχει απορροφήσει στις πέτρες του τον χρόνο. Το Μαρμάρινο Σπίτι στη Δράμα, το αρχοντικό του Αναστασιάδη, χτισμένο το 1875, ανοίγει σήμερα τις πόρτες του όχι ως κατοικία ενός μεγαλέμπορου, αλλά ως κιβωτός μνήμης και φωτός. Το Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών του Άρη Θεοδωρίδη.
Κι όμως, υπάρχει ένα παράδοξο μέσα σε αυτό το μουσείο. Κανείς δεν θα δει φωτογραφίες. Οι τοίχοι του είναι καθαροί από εικόνες. Στις προθήκες υπάρχουν μόνο σώματα μηχανών. Υπάρχουν φακοί. Κουμπιά. Γρανάζια. Η ίδια η φωτογραφία απουσιάζει. Δεν ξέρω τι είδε και τι αποτύπωσε η καθεμία από αυτές. Σε ποιο βλέμμα να στάθηκε; Σε ποιο τοπίο υποκλίθηκε; Σε ποια στιγμή χάρισε αθανασία; Αυτό το κενό είναι που κάνει το μουσείο μοναδικό. Το φως έχει χαθεί, μα τα εργαλεία που το αιχμαλώτισαν μένουν εδώ, βουβά, σαν κουτιά γεμάτα μυστικά.
Περίπου χίλιες μηχανές, προσεκτικά τοποθετημένες, αφηγούνται εδώ την ιστορία της φωτογραφίας από τα μέσα του 19ου αιώνα ως την αυγή της ψηφιακής εποχής. Από τις πρώτες ξύλινες plate cameras που δάμαζαν το φως σε γυάλινες πλάκες, έως τα αναλογικά μοντέλα της δεκαετίας του ’80 που προηγήθηκαν της ψηφιακής επανάστασης. Η παρουσίαση είναι αυστηρά ιστορική και τεχνική. Οι μηχανές ταξινομούνται κατά μάρκα, εποχή και τεχνολογική εξέλιξη. Εδώ βλέπει κανείς τις Kodak box cameras που έφεραν τη φωτογραφία στον απλό κόσμο στα τέλη του 19ου αιώνα. Τις Leica I (1925) που καθιέρωσαν το φωτορεπορτάζ και άλλαξαν τον τρόπο που βλέπουμε την πραγματικότητα. Τις Rolleiflex (1929) με τη μοναδική τους διπλή όραση, που έγιναν αγαπημένες καλλιτεχνών και επαγγελματιών. Τις Kodak Instamatic (1963) που απαθανάτισαν οικογενειακές στιγμές στα σπίτια και στις αυλές. Τις επαγγελματικές Nikon F (1959) και Canon F-1 (1971) που βρέθηκαν σε πολεμικά μέτωπα, στους ώμους ανταποκριτών. Τις Nikonos (1963) που κατέβηκαν στα βάθη της θάλασσας και αποκάλυψαν τον υποβρύχιο κόσμο. Και τα εξειδικευμένα αεροφωτογραφικά συστήματα που επέτρεψαν στην επιστήμη και τη στρατηγική να κοιτάξουν τη γη από ψηλά. Αυτή είναι η επίσημη αφήγηση. Αυτή που γράφεται στις λεζάντες και στις προθήκες.
Υπάρχει όμως και μια δεύτερη. Δεν είναι γραμμένη πουθενά, δεν την υπαγορεύει η μουσειολογική μελέτη. Είναι εκείνη που γεννιέται στον επισκέπτη, αν σταθεί για λίγο και αφήσει τη φαντασία του να ακούσει τη σιωπή. Γιατί κάθε μία από αυτές τις χίλιες μηχανές δεν είναι απλώς ένα αντικείμενο. Είναι ένας μάρτυρας. Το «κλικ» τους δεν ήταν ποτέ απλώς ένας μηχανικός ήχος, ήταν η στιγμή που σταμάτησε ο χρόνος. Οι πολεμικές μηχανές κράτησαν τη σκόνη των χαρακωμάτων και το βλέμμα στρατιωτών που πάλευαν με τον φόβο. Οι Nikonos γεύτηκαν το αλάτι της θάλασσας, φωτογραφίζοντας κοράλλια και ναυάγια. Οι αεροφωτογραφικές αντίκρισαν για πρώτη φορά την πόλη σαν ανάγλυφο σχέδιο, ανοίγοντας δρόμο στη γεωγραφία, την αρχαιολογία, τη στρατηγική. Οι οικιακές Kodak κατέγραψαν γέλια, χορούς και γεννήσεις, χτίζοντας τη μνήμη της καθημερινότητας.
Η ατμόσφαιρα του αρχοντικού με τις τοιχογραφίες, τις βαριές ξύλινες πόρτες και τα ψηλά ταβάνια δεν λειτουργεί απλώς ως σκηνικό. Γίνεται το ίδιο μέρος της αφήγησης. Στα δωμάτια όπου άλλοτε αντηχούσε ο ήχος της ζωής μιας αστικής οικογένειας του 19ου αιώνα, τώρα αντηχεί το «κλικ» που άλλαξε για πάντα τον τρόπο που ο άνθρωπος κοιτάζει τον εαυτό του και τον κόσμο.
Η προσφορά του Άρη Θεοδωρίδη δεν είναι μόνο συλλεκτική ή αισθητική. Είναι μια πράξη βαθιά πολιτιστική: έφερε στη Δράμα έναν υπερτοπικό θύλακα ιστορίας, τεχνολογίας και τέχνης. Στο κέντρο ενός τόπου που γνώρισε δόξες και πληγές, το Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών στέκει σαν γέφυρα ανάμεσα στο τοπικό και το παγκόσμιο, ανάμεσα στην προσωπική μνήμη και τη συλλογική ιστορία.
Και όταν σβήνουν τα φώτα, μπορεί κανείς να φανταστεί τις μηχανές να συνομιλούν μεταξύ τους: μια Rolleiflex να αφηγείται την καλλιτεχνική της περιπέτεια, μια Nikonos να ψιθυρίζει μυστικά από τα βάθη της θάλασσας, μια αεροφωτογραφική να ξαναζωντανεύει τις πρώτες ματιές από ψηλά. Και όλες μαζί να κρατούν για πάντα μυστικό το τι είδαν, αφήνοντας τον επισκέπτη να πλάσει με τη φαντασία του τις αθέατες εικόνες. Δεν είναι τυχαίο πως αυτός ο χώρος μοιάζει περισσότερο με ζωντανό οργανισμό παρά με απλό μουσείο. Γιατί κάθε προθήκη, κάθε φακός, κάθε σώμα μηχανής κουβαλά μαζί του έναν μικρό κόσμο. Και όλοι μαζί υφαίνουν τον μεγάλο ιστό της φωτογραφικής ιστορίας αλλά και της ίδιας της ανθρώπινης ανάγκης να θυμάται.
Κι εκεί αναρωτιέται κανείς, τι ήταν άραγε αυτό που μάγεψε τον Άρη Θεοδωρίδη; Ήταν το μαγικό «κλικ» της καθεμιάς μηχανής που τον σαγήνευσε; Η αίσθηση ότι κάθε μία σταμάτησε για μια στιγμή τον χρόνο, κρατώντας κάτι από τη ζωή που χανόταν και δεν μπορούσε ποτέ να πιαστεί; Ίσως η συλλογή να είναι μια άσκηση στη νοσταλγία, ίσως μια αέναη αναζήτηση να παγιδευτεί το εφήμερο. Γιατί, στο τέλος, τι είναι η φωτογραφία παρά μια μάταιη, αλλά όμορφη, απόπειρα να κρατήσουμε ζωντανό ό,τι χάνεται; Και τότε το ερώτημα στρέφεται σε εμάς: τι αφήγημα φτιάχνει ο κάθε επισκέπτης όταν περνά τις πόρτες του αρχοντικού; Τι βλέπει μέσα από το γυαλί των προθηκών; Ποια ζωή αποζητά να σταματήσει; Ποια στιγμή θέλει να του ανήκει για πάντα;
Ίσως αυτό το μουσείο να μην είναι τελικά μόνο μια συλλογή μηχανών. Είναι ένας καθρέφτης. Και σε κάθε μηχανή δεν βλέπουμε μόνο την ιστορία της φωτογραφίας, αλλά την αέναη αγωνία του ανθρώπου απέναντι στον χρόνο. Το Μαρμάρινο Σπίτι, από οικία ευμάρειας του 19ου αιώνα, μεταμορφώθηκε σε μνημείο μνήμης του 21ου. Ένα μουσείο χωρίς φωτογραφίες, γεμάτο όμως από τον απόηχο χιλιάδων «κλικ». Και ίσως αυτό να είναι το μεγαλύτερο του δώρο: να μας θυμίσει ότι το φως, ακόμη κι όταν παγιδεύεται, συνεχίζει να ταξιδεύει.
Ο κ. Άρης Θεοδωρίδης, συλλέκτης και δημιουργός του Μουσείου, ήταν εκείνος που μετέτρεψε ένα παιδικό όνειρο σε πραγματικότητα, κάτω από τη δική του μπαγκέτα συντονίστηκε το όλο εγχείρημα. Υπεύθυνος επίβλεψης ήταν ο Θανάσης Παπανδρίκος, ενώ τη μουσιολογική–μουσειογραφική μελέτη και εκτέλεση υπογράφουν οι Ηλίας Παπαγεωργίου, Παντελής Φελέρης και Φοίβος Παπαγεωργίου.
15°
