«Μελίνα Στοπ Καρέ»: Το ντοκιμαντέρ για τη ζωή της Μερκούρη

«Για μένα η Μελίνα εκφράζει μια γνήσια και άδολη αγάπη για την Ελλάδα. Κι αυτό είναι κάτι που λείπει στις μέρες μας. Τη βαθιά ειλικρίνεια που τη χαρακτήριζε ως δημόσιο πρόσωπο, συναντούμε σπάνια στα πρόσωπα της δημόσιας ζωής μας στην Ελλάδα, πλέον», λέει στην Athens Voice ο Μάνος Καρατζογιάννης, σεναριογράφος και σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Μελίνα Στοπ Καρέ – αναζητώντας τη σύγχρονη ελληνικότητα». «Η αγάπη για τη Μελίνα, υπήρχε βαθιά μέσα μου. Οταν ήμουν παιδί, θυμάμαι το τριήμερο πένθος που είχε κηρυχθεί, τις εκδηλώσεις, το έκτακτο δελτίο το μεσημέρι της Κυριακής και τη στεναχώρια που επικράτησε στο σπίτι μας – όπως και στα περισσότερα σπίτια – για την απώλεια αυτής της σημαντικής Ελληνίδας ηθοποιού και πολιτικού».

Το πρότζεκτ είναι μια συμπαραγωγή του Υπουργείου Πολιτισμού, του Εθνικού Θεάτρου και του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη. Το ΥΠ.ΠΟ.Α ανακήρυξε το 2020 ως «Ετος Μελίνα Μερκούρη». Τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ, που  ισορροπεί ανάμεσα στο θέατρο και τον κινηματογράφο και αφηγείται στιγμές της ζωής της, ολοκληρώθηκαν στις 4 Οκτωβρίου και μέρος του θα αναρτηθεί στο Διαδίκτυο στις 18 Οκτωβρίου, ανήμερα της επετείου των 100 χρόνων από τη γέννηση της Μελίνας.

Αγωνίστρια, ανεξάρτητη, αντισυμβατική. Είναι μόνο λίγες από τις λέξεις που συνθέτουν την πολύπλευρη προσωπικότητα της θρυλικής Μελίνας. Η γυναίκα-σύμβολο του ελληνικού πολιτισμού και της πολιτικής με το χαρακτηριστικό, βραχνό γέλιο, το αξεπέραστο στιλ, τη δίψα για ζωή, τους θυελλώδεις έρωτες και κυρίως την αγάπη και τη δράση για την χώρα που γεννήθηκε, αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του 20^ου αιώνα.

Το έμφυτο ταλέντο της να συνδυάζει τις παραστατικές τέχνες με τα πολιτικά γεγονότα της εποχής της, εξακολουθεί μέχρι σήμερα να εμπνέει καλλιτέχνες και δημόσια πρόσωπα, παγκοσμίως. Όπως είχε δηλώσει ο Κώστας Γαβράς, «έγινε παγκόσμια σταρ και, σε φαντασιακό επίπεδο, θα είναι για πάντα η εικόνα της Ελλάδας». Σε πολιτικό επίπεδο, όταν η δικτατορία τη βρήκε το 1967 στο Μπρόντγουεϊ, η Μελίνα δεν σταμάτησε να κάνει δηλώσεις για την κατάσταση της Ελλάδας, εναντίον της χούντας. Αυτό συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια της αυτοεξορίας της, σε όλο τον κόσμο. Όταν στις 12 Ιουλίου του ’67 της αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια, εκείνη απάντησε με την περιβόητη φράση: «γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα», γεγονός που αποδείχθηκε αργότερα στη μακρόχρονη πορεία της ως υπουργός Πολιτισμού. Η προσπάθεια για επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα, το Ιδρυμα Μελίνα Μερκούρη, ο θεσμός των πολιτιστικών πρωτευουσών και δημοτικών θεάτρων είναι το αποκορύφωμα της τεράστιας συμβολής της και διαφήμισης της Ελλάδας στο εξωτερικό. «Ο πολιτισμός είναι η ψυχή μας και η τέχνη και η δημιουργικότητα είναι τα μόνα που μπορούν να δώσουν ζωή», έλεγε.

Το μεγάλο πάθος της Μελίνας, αποτελούσαν το θέατρο και ο κινηματογράφος, ήταν γεννημένη ηθοποιός. Το ταμπεραμέντο της γοήτευσε τη βιομηχανία του κινηματογράφου και έτσι πρωταγωνίστησε σε διεθνώς αναγνωρισμένες ταινίες όπως η «Στέλλα», «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» και το «Ποτέ την Κυριακή» που της χάρισε το βραβείο Καλύτερης Ηθοποιού στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Καννών.

Ο Καρατζογιάννης είχε ως υλικό την τεράστια κληρονομιά που άφησε η Μελίνα σε όλες τις περιόδους της ζωής και επέλεξε να δείξει πτυχές της πληθωρικής διασημότητας. «Μια κοινή μας φίλη με την Εμμανουέλα Παυλίδου, μετέφερε την ιδέα μου για ένα αφιέρωμα όπου θα συμμετείχαν οι 13 γυναίκες ηθοποιοί που έχουν τιμηθεί με το θεατρικό βραβείο “Μελίνα Μερκούρη”. Συζητήσαμε με την ίδια και τον Δημήτρη Λιγνάδη και κάπως έτσι προέκυψε το ντοκιμαντέρ», εξηγεί ο Μάνος Καρατζογιάννης.

«Είναι δύσκολο να συμπυκνώσεις στο χαρτί τόσα πολλά χρόνια ζωής και έργου στο θέατρο, την πολιτική και τον έρωτα όπως έλεγε η ίδια η Μελίνα. Δινόταν ολοκληρωτικά σε αυτά τα τρία. Και έτσι έπρεπε από τη μια να αφηγηθείς την προσωπική ιστορία της σπουδαίας αυτής Ελληνίδας, από την άλλη να βρεις και μια σύνδεση με το σήμερα και με το τι είναι ελληνικό σήμερα. Γιατί αυτό είναι που απασχολούσε και τη Μελίνα: αυτή η Ελλάδα για την οποία έλεγε και ξαναέλεγε και που έχουμε ξεχάσει ή μάλλον έχουμε χάσει την πίστη μας γι’αυτή. Δε μιλάω σε καμία περίπτωση εθνικιστικά, αλλά με μια άδολη και γνήσια πίστη, σαν αυτή που είχαμε όταν ήμασταν μικροί».

Τη Μελίνα την είχαν χαρακτηρίσει διεθνώς ως την «τελευταία Ελληνίδα θεά» και ο σκηνοθέτης διάλεξε αυτές τις 13 ηθοποιούς προκειμένου να αποδώσουν «τις πτυχές της πολυσύνθετης και συχνά αντιφατικής προσωπικότητάς της».

Στο ντοκιμαντέρ συμμετέχουν οι ηθοποιοί Λένα Παπαληγούρα, Γιούλικα Σκαφιδά, Ιωάννα Κολλιοπούλου, Λένα Δροσάκη, Μαρία Κίτσου, Μαρίνα Ασλάνογλου, Ιωάννα Παππά, Αλεξάνδρα Αϊδίνη, Ανθή Ευστρατιάδου, Στεφανία Γουλιώτη, Έλενα Μαυρίδου, Εύη Σαουλίδου, Λουκία Μιχαλοπούλου και Ζέτα Δούκα. Δεν υποδύονται, αλλά αντιπροσωπεύουν κομβικά σημεία του πολυτάραχου βίου της Μερκούρη. «Για μένα ήταν μια πολύ συγκινητική στιγμή γιατί βρεθήκαμε όλες μαζί οι γυναίκες - δεν έχει ξανασυμβεί ποτέ αυτό- και δουλέψαμε με έναν κοινό στόχο πάνω στη ζωή της Μελίνας, που από μόνο του είναι πολύ μεγάλη χαρά και τιμή και συγκίνηση», μας λέει η ηθοποιός Λένα Παπαληγούρα. 

Η ίδια συμμετέχει ως Μελίνα σε μικρή ηλικία, με στεφάνι στα μαλλιά που φορούσε σε φωτογραφία με τον αγαπημένο της παππού, Σπύρου Μερκούρη. «Φέρω στην ιστορία τα παιδικά της χρόνια και την αγάπη του παππού της που την καθόρισε», συμπληρώνει η Λένα Παπαληγούρα.

Το σενάριο του ντοκιμαντέρ εστιάζει σε στιγμές της Μελίνας. Οι ηθοποιοί μοιράζονται σκέψεις και στάσεις ζωής, μέχρι τον θάνατό της. «Η ισορροπία είναι πολύ όμορφη και συγκινητική. Αντιπροσωπεύω στιγμές των τελευταίων χρόνων της ζωής της Μελίνας με όλους αυτούς τους περίφημους κύκλους στην πολιτική, το θέατρο, τον έρωτα. Είναι σαν να συνειδητοποιεί τι κέρδισε και τι έχασε, τι φοβάται, τι δεν φοβάται», λέει η ηθοποιός Λουκία Μιχαλοπούλου. «Η δική μου συμμετοχή στο ντοκιμαντέρ ήταν ένα “ευχαριστώ” προς το Ιδρυμα που με βράβευσε».

Ασφαλώς και τα συναισθήματα μιας τέτοιας, διαφορετικής προσέγγισης του βίου της Μελίνας, είναι πηγαία. «Η αλήθεια είναι ότι με έπιανε μια περίεργη θλίψη και ένιωθα κάπως άβολα επειδή δείχνω τη Μελίνα στο νοσοκομείο. Εχει μάθει ότι είναι άρρωστη και ήταν πολύ φωτεινή προς το τέλος της ζωής της. Για μένα η Μελίνα είναι φως, τρομερό φως. Ενας άνθρωπος ακόμα και στα δύσκολα όταν συνεχίζει να είναι τόσο φωτεινός και τόσο εμπνευστικός, εν τέλει είναι και γνήσιος ως προς αυτά που πίστευε. Οπότε αυτό με παρηγορούσε», λέει η Λουκία Μιχαλοπούλου.

Το εγχείρημα του Καρατζογιάννη φωτίζει άγνωστες – σε πολλούς – εκφάνσεις της τεράστιας προσωπικότητας της ηθοποιού. «Ενιωσα μεγάλη συγκίνηση γιατί με έναν τρόπο νομίζω ότι αποκαλύπτει όπως και όλα τα κομμάτια, πολλά πράγματα για το χαρακτήρα της Μελίνας όπως τη γνώρισε ο πολύς κόσμος αργότερα, αλλά ένιωσα και μεγάλη συγκίνηση γιατί νομίζω ότι ο Μάνος δεν επέλεξε τυχαία το κάθε κομμάτι για κάθε ηθοποιό», λέει η κα Παπαληγούρα. Και συνεχίζει: «Οταν κάποιος δει ολοκληρωμένο το ντοκιμαντέρ, να μπορεί να έχει μια εικόνα, για το ποια ήταν η Μελίνα μέσα όμως από τις διαφορετικές προσωπικότητές μας. Για εμένα αυτή ήταν η δυσκολία, θέλει μια πολλή μεγάλη ισορροπία για να μην πέσεις στην παγίδα του να μιμηθείς κάτι».

Η λαμπερή και αεικίνητη Μελίνα συμπεριέλαβε στην αγκαλιά της και προέβαλε μια ολόκληρη Ελλάδα. Αριστοκρατική και προσιτή παράλληλα, έκανε όλο τον κόσμο να μιλάει για το όνομα και το έργο της. Ενέπνευσε με τον αδάμαστο χαρακτήρα, ολόκληρες γενιές, αγάπησε και αγαπήθηκε έντονα, κατακρίθηκε και έγινε είδωλο διαχρονικά. «Για μένα το μέγεθος της Μελίνας, είναι τόσο μεγάλο και το εκτόπισμά της τεράστιο που εννοείται ότι ξεκινάς με την παραδοχή ότι δεν πας να πλησιάσεις γιατί δεν μπορείς. Το θαυμάζεις, το κατανοείς και λες στον κόσμο να το θαυμάσει μαζί σου. Η Μελίνα είναι παράδειγμα προσωπικότητας, ταλέντου, ήθους, ψυχής, ελεύθερου πνεύματος, φιλοπατρίας, δυναμισμού, αγωνιστικότητας, γοητείας. Νιώθω πάντα ευγνωμοσύνη για το βραβείο οπότε οτιδήποτε συμβαίνει με αφορμή τη Μελίνα και μπορεί με έναν τρόπο να φανούμε χρήσιμοι σε αυτό, είναι χαρά να συμμετέχω», λέει η Λένα Παπαληγούρα.

Ολόκληρο το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί εντός του 2021 και συνδέει το σήμερα με τη δημόσια ζωή μας. «Το ντοκιμαντέρ που γράφτηκε εν μέσω καραντίνας και γυρίστηκε εν μέσω πανδημίας, είναι μια καλή ευκαιρία για να γνωρίσουμε, αν δεν γνωρίζουμε, κάθε μια από αυτές τις πολύ σημαντικές ηθοποιούς, αλλά και τους χώρους του Εθνικού Θεάτρου. Το φιλμ είναι γυρισμένο σε διαφορετικούς χώρους του θεάτρου», λέει ο Μάνος Καρατζογιάννης.

Συντελεστές: Κοστούμια: Εύα Νάθενα. Διεύθυνση Φωτογραφίας: Άγγελος Παπαδόπουλος. Μουσική Επιμέλεια: Αντώνης Παπακωνσταντίνου.