Μιχάλης Οικονομάκης: Το «Απέραντα Οικείο» είναι μια οπτική αυτοβιογραφία

Στην καρδιά της Αθήνας, η iFocus Photo Gallery παρουσιάζει το αυτοεθνογραφικό βιβλίο «Απέραντα Οικείο» του Μιχάλη Οικονομάκη, με μια παράλληλη έκθεση φωτογραφιών, σε μια πολυδιάστατη εμπειρία. Το φωτογραφικό λεύκωμα, από τις εκδόσεις iFocus, ξεδιπλώνεται στον χώρο ως ένα καλλιτεχνικό installation, μια σκηνογραφημένη αφήγηση μνήμης και τέχνης, όπου το φως και η σκιά, η μορφή και η απουσία, η προσωπική ιστορία και η συλλογική μνήμη γίνονται ένα.

Οι φωτογραφίες που παρουσιάζονται μοιάζουν με σιωπηλό φιλμ, ένα μοντάζ από ασπρόμαυρες εικόνες που ανασύρουν την ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής. Μέσα από αυτές, ξεδιπλώνεται η ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα της Ελλάδας της δεκαετίας του 1970, με έμφαση στην Κρήτη και τους ανθρώπους της. Πρόκειται για μια καταγραφή αυθεντικών στιγμών, μιας καθημερινότητας που φέρει τη γοητεία του ανόθευτου και την αλήθεια του παρελθόντος.

Ένα ταξίδι στις ρίζες, στους ανθρώπους και στις στιγμές που διαμόρφωσαν το παρελθόν μας.

Το «Απέραντα Οικείο» δεν είναι απλώς μια αναδρομή στο παρελθόν, αλλά μια πρόσκληση να επανασυνδεθούμε με τις ρίζες μας. Οι εικόνες του μας επιστρέφουν σε έναν κόσμο όπου η ζωή κυλούσε απλά και αβίαστα: παιδιά που παίζουν στις αυλές, ηλικιωμένοι που κουβαλούν τη σοφία των χρόνων, γονείς που μοχθούν στη γη, νέοι που ερωτεύονται με πάθος.

Οι φωτογραφίες παραμένουν ανεπεξέργαστες, με τα σημάδια του χρόνου να διατηρούνται πάνω στο χαρτί. Οι μικρές ατέλειες –ο κόκκος του φιλμ, οι γρατζουνιές, οι κιτρινισμένες άκρες– δεν είναι αδυναμίες, αλλά κομμάτι της αφήγησης. Σαν σκαλισμένες μνήμες, διατηρούν την υλικότητα και τη δύναμή τους, αποτυπώνοντας την ομορφιά της φθοράς και την αιωνιότητα των στιγμών.

Είναι αναμνήσεις από μέρες καλά ξοδεμένες

O Μιχάλης Οικονομάκης μιλάει για το «Απέραντα Οικείο»

Tι είναι και πώς γεννήθηκε το «Απέραντα Οικείο»;

Το «Απέραντα Οικείο» είναι κάτι περισσότερο από ένα φωτογραφικό λεύκωμα. Είναι ένα ταξίδι στον χρόνο, μια αφήγηση, μια οπτική αυτοβιογραφία που δεν σχεδιάστηκε, αλλά αναδύθηκε αυθόρμητα από τη μνήμη.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, ψάχνοντας σε παλιά κουτιά και συρτάρια, ανακάλυψα μια ξεχασμένη συλλογή από φωτογραφίες και παλιά αρνητικά της δεκαετίας του '70. Ήταν σαν να άνοιγα μια πύλη προς το παρελθόν, όπου κάθε εικόνα ξυπνούσε αισθήσεις, πρόσωπα και στιγμές που είχαν μείνει ανέπαφες από τον χρόνο.

Έτσι γεννήθηκε και δομήθηκε αυτό το φωτοβιβλίο με τον τίτλο του να συνδυάζει την έννοια του «απέραντου» που υποδηλώνει το διαχρονικό, το ατελείωτο μονοπάτι της μνήμης, με το «οικείο» να εκφράζει την προσωπική ζεστασιά και συναισθηματική σύνδεση. Αυτό που μας συγκινεί και που ανήκει στον συναισθηματικό μας πυρήνα.

Αυτές οι εικόνες δεν είναι απλώς ντοκουμέντα μιας εποχής. Είναι φωτογραφικές αφηγήσεις με αισθητική δομή, που παίζουν με την πλαστικότητα, την αφαίρεση και τη συναισθηματική ένταση του ασπρόμαυρου.

To «Απέραντα Οικείο» είναι μια φωτογραφική συλλογή με έντονη αυτό-εθνογραφική διάσταση, αλλά ταυτόχρονα διαθέτει έναν ιδιαίτερο και ευρύτερο αισθητικό χαρακτήρα. Πώς συνδέεται αυτή η προσωπική μνήμη με τη συλλογική εμπειρία;

Η αυτό-εθνογραφία είναι ένας όρος που περιγράφει τη σύνδεση του ατομικού με το συλλογικό, τη συνάντηση της προσωπικής εμπειρίας με την ιστορία και τις εικόνες ενός τόπου. Οι εικόνες μου δεν μιλούν μόνο για μένα. Μιλούν κυρίως για την ελληνική κοινωνία του ’70. Μιλούν για μια χώρα που άλλαζε, για μια καθημερινότητα που έμοιαζε απλή, αλλά είχε μέσα της έναν πλούτο ζωής.

 Όλα αυτά συνθέτουν ένα οπτικό αφήγημα μιας Ελλάδας που άλλαξε μεν, αλλά που παραμένει βαθιά οικεία σε εμάς.

Όμως παρότι ξεκινούν από τη μνήμη, δεν μένουν απλώς αναμνήσεις. Γίνονται εικόνες με εικαστική αυτοτέλεια, με δύναμη και προσωπικό στίγμα.

Θα βρείτε ξεχωριστές φωτογραφίες από την καθημερινότητα, από τη ζωή στα χωριά, στην ύπαιθρο, από τα παιχνίδια παιδιών, καθώς και πορτραίτα με ματιές γεμάτες αυθεντικότητα, κυρίως από την Κρήτη. Ταυτόχρονα περιέχονται και ορισμένες αφαιρετικές και εννοιολογικές εικόνες, που η αισθητική τους δομή με φως και σκιά, σχήματα και φόρμες, φλερτάρει με τη σιωπή και την τέχνη. Τέλος, παρουσιάζεται μια ιδιαίτερη ενότητα αφιερωμένη στο Πολυτεχνείο του 1975. Ένα ντοκουμέντο ιστορικής έντασης, ένα φωτογραφικό αρχείο μνήμης.

Αναφέρατε την ενότητα από την επέτειο του Πολυτεχνείου το 1975. Πείτε μας δυο λόγια. Πώς βιώσατε εκείνες τις λήψεις τότε; Πώς τις βλέπετε σήμερα;

Είναι οι πιο φορτισμένες φωτογραφίες του βιβλίου. Σαν νεαρός φωτογράφος, βρέθηκα στο Πολυτεχνείο στην επέτειο του '75, απεσταλμένος από τη Φωτογραφική Λέσχη του Πανεπιστημίου Πατρών. Δεν ήξερα τι θα έβλεπα, τι θα συναντούσα.

Τελικά αυτό που κατέγραψα δεν ήταν η διαδήλωση. Ήταν ο παλμός, η ένταση, τα σφιγμένα χέρια, οι σιωπές και τα γεμάτα νόημα βλέμματα που μιλούσαν δυνατά, χωρίς λέξεις.

Σήμερα, όταν τις κοιτώ, διακρίνω τα σύμβολα και τις φωνές που δεν σιώπησαν. Στις φωτογραφίες με τη ματωμένη σημαία και τα τσακισμένα σίδερα της πύλης βλέπω ξεκάθαρα τα σύμβολα μιας γενιάς που πάλεψε αφήνοντας ανεξίτηλο το αποτύπωμα της στην ιστορία.

Το βιβλίο σας έχει μια πολύ ιδιαίτερη αισθητική, δώστε μας μια εικόνα του. Μιλήστε μας και για την προσέγγισή σας στην έννοια της φθοράς στις φωτογραφίες του;

Από την αρχή ήξερα ότι δεν θα «διόρθωνα», δεν θα «ωραιοποιούσα» τις εικόνες.

Οι γρατζουνιές, τα σημάδια, ο κόκκος του φιλμ, τα σκισμένα άκρα δεν είναι ατέλειες. Είναι κομμάτια της ιστορίας, είναι μνήμη ενσωματωμένη στο χαρτί. Αν τα αφαιρούσα, θα εξαφάνιζα μαζί και μέρος από την αλήθεια. Στόχος μου ήταν η φωτογραφία να μην παρουσιάζεται αποστειρωμένη, αλλά να υπάρχει ζωντανή, φθαρτή και ανθρώπινη. Ταυτόχρονα η ασπρόμαυρη αισθητική της, ενισχύει αυτή την αίσθηση της ιστορικότητας και του αυθεντικού.

Στο βιβλίο τα κείμενα - σχολιασμοί μου είναι χειρόγραφα, θέλοντας με αυτό να προσδώσω ένα προσωπικό, ζωντανό, ζεστό τόνο και ύφος. Είναι σαν κάποιος να ανακαλύπτει ένα ημερολόγιο στη σοφίτα μετά από χρόνια και να το ξεφυλλίζει

Όμως τι κρίμα. Αρκετά από τα φιλμ έχουν χαθεί ή βρέθηκαν κατεστραμμένα και από κάποια έχουν μείνει μόνο πολύ λίγες τυπωμένες φωτογραφίες. 

Η έκθεση που συνοδεύει την κυκλοφορία του βιβλίου φαίνεται να έχει κάτι το πρωτοποριακό. Οι επισκέπτες θα βιώσουν και κάποιες εκπλήξεις. Μπορείτε να μας αποκαλύψετε κάτι;

Μπορώ να σας πω μόνο ότι η έκθεση δεν έχει τα χαρακτηριστικά μιας τυπικής παρουσίασης φωτογραφιών. Η iFocus έχει φροντίσει ιδιαίτερα ώστε αυτή να είναι μια βιωματική εμπειρία. Ένα καλλιτεχνικό installation, μια επέκταση του βιβλίου στον χώρο. Δομημένη σε ενότητες με σκηνογραφική τοποθέτηση των φωτογραφιών, σχεδόν σαν θεατρική σκηνή, θα προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα οπτικό ταξίδι μέσα στο «Απέραντα Οικείο».

Ταυτόχρονα, εκτίθενται και αρκετές ανέκδοτες φωτογραφίες που δεν περιλαμβάνονται στο βιβλίο.

Τώρα το ίδιο το βιβλίο παρουσιάζεται με μια ιδιαίτερη συσκευασία και συνοδεύεται από μια ξεχωριστή φωτογραφία.

Στόχος μας είναι οι επισκέπτες της έκθεσης-παρουσίασης, να βιώσουν μια ιδιαίτερη και μοναδική καλλιτεχνική εμπειρία, να ταξιδέψουν και να αλληλοεπιδράσουν με τις φωτογραφίες και τις προσωπικές μνήμες τους ο καθένας.

Αν μπορούσατε να συνοψίσετε το «Απέραντα Οικείο» σε μια πρόταση, ποια θα ήταν αυτή;

Μια εμπειρία, ένα ταξίδι στο παρελθόν φτιαγμένο από φως και σκιές, που συνδέει το βλέμμα, τη μνήμη και το συναίσθημα.

Info
Η έκθεση και η παρουσίαση του «Απέραντα Οικείο» θα γίνουν στις 15 Μαρτίου 2025 στις 7μμ στην iFocus Photo Gallery (Ακαδημίας 57 & Ιπποκράτους 13, εντός της στοάς Όπερα).