Γιάννης Ρουσουνέλος: Η τέχνη σπέρνει αμφιβολίες

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Πατήσια. Δεν αυτοαποκαλείται ούτε συστήνεται ως φωτογράφος ή καλλιτέχνης. Στην εφηβεία του χρησιμοποίησε τη ζωγραφική ως μέσο έκφρασης και, αν και πέρασε το κατώφλι τής Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, ένιωσε ότι δεν θα κατάφερνε να εκφραστεί μέσα από αυτή. Η πρώτη επαφή του Γιάννη Ρουσουνέλου με την κάμερα ήταν σαν εργαλείο δουλειάς, καθώς ως εκπαιδευτής καταδύσεων βιντεοσκοπούσε τα μαθήματα για να συζητά με τους εκπαιδευόμενους τυχόν λάθη. Στις δικές του όμως καταδύσεις η κάμερα άρχισε να γίνεται μέσο έκφρασης και έτσι ξεκίνησε η κατάδυσή του στα βάθη της φωτογραφίας.

Ποιο ήταν το πρώτο συναίσθημα που σου έδωσε η φωτογραφία;
Ανακούφιση. Φωτογράφιζα αυθόρμητα. Με το που μαζεύτηκε όμως ένα αρκετά μεγάλο σε όγκο υλικό, άρχισε να σχηματοποιείται μια ιστορία που έβγαζε νόημα μέσα μου. Ένιωσα ανακούφιση και απελευθέρωση, σαν να έσπαγαν τα δεσμά που με κρατούσαν στον βράχο του Προμηθέα και συνειδητοποίησα ότι η φωτογραφία θα είναι μέρος της ζωής μου. Έκτοτε αναζητώ αυτό το αρχικό συναίσθημα σε κάθε δουλειά μου.

Συνεχίζεις να φωτογραφίζεις αυθόρμητα;
Ναι, γιατί η φωτογραφία είναι αναζήτηση, αναφέρεται σε κάτι καινούργιο, αν προκαθορίσεις το αποτέλεσμα δεν ανακαλύπτεις κάτι, δεν μπορείς να φαντασιωθείς το άγνωστο. Κάποια στιγμή, που ξεκίνησα να σκέφτομαι, ένιωσα να χάνω τον πυρήνα μου. Όταν το συνειδητοποίησα άρχισα να επαναφέρω τον εαυτό μου στη διαδικασία της αυθόρμητης φωτογράφισης. Πλέον το έχω καταφέρει. Βέβαια έχω πάντα την ίδια κεντρική ιδέα. Να ενώσω τον άνθρωπο με τη φύση του.

Εννοείς το φυσικό περιβάλλον ή την ανθρώπινη φύση;
Την ανθρώπινη φύση ως μέρος του όλον. Η αλήθεια μας βρίσκεται στη φύση μας, στον πυρήνα μας και τα χαρακτηριστικά του. Εμείς αυτή τη φύση την αλλοιώνουμε. Ποιοτικό χαρακτηριστικό του πυρήνα μας είναι, για παράδειγμα, η εν συναίσθηση. Σεξισμός και ρατσισμός δεν μπορεί να υπάρχουν σε αυτόν και το καταλαβαίνεις από τα παιδιά που ο πυρήνας τους δεν έχει ακόμα αλλοιωθεί. Η τέχνη απαιτεί να βουτήξουμε σε αυτόν τον πυρήνα και να τον επικοινωνήσουμε μετουσιώνοντάς τον από πυρηνικό, προσωπικό, σε οικουμενικό. Όταν ανακάλυψα την έκφραση μέσω της φωτογραφίας, λοιπόν, μπήκα σε διαδικασία επαναδιαπραγμάτευσης της σχέσης μου με τη φύση. Έτσι είναι η τέχνη, σου σπέρνει αμφιβολίες.

Η φωτογραφία αναπαράγει αλήθεια ή προσφέρει ψευδαισθήσεις;
Είναι ένας μαγικός τόπος που δεν υπάρχουν οι έννοιες αλήθεια και ψέμα και δεν έχουν και καμία σημασία, αν βέβαια έχει κάτι η φωτογραφία να σου δώσει.

Αναζητάς την αισθητική στις φωτογραφίες σου;
Την αναζητώ όχι μόνο στη φωτογραφία αλλά σε όλο το φάσμα της ζωής μου. Για μένα η αισθητική ταυτίζεται με την αξιοπρέπεια.

Είδα πρόσφατα τη δουλειά σου στην έκθεση «La Petite Mort», στο Back to Athens. Αλλοιωμένα γυμνά γυναικεία σώματα. Πώς νοηματοδοτούν τον  «μικρό θάνατο»;
Οι γυναίκες είναι εξαίσια πλάσματα αλλά καταδικασμένα σε αργό «θάνατο» μέσα στην κοινωνία. Όταν αλλοιώνω μέσα από τη στάση ή τη φωτογραφική τεχνική το ούτως ή άλλως θεσπέσιο γυναικείο σώμα, εκφράζω την καταπίεση και την άσκηση εξουσίας πάνω του σε ένα κατασκευασμένο κοινωνικό παιχνίδι.

Γυναικείο γυμνό. Παρατηρείς διαφορές στην προσέγγισή του μεταξύ γυναικών και ανδρών φωτογράφων;
Η γυναίκα θα το παρουσιάσει πιο πραγματικό, πιο αληθινό, ο άνδρας θα βάλει μέσα και τη φαντασίωσή του. Το γυμνό σώμα από μόνο του σαν θέμα είναι πολύ δυνατό γιατί μας βάζει σε συγκεκριμένα μονοπάτια σκέψης. Για να περάσεις εσύ κάτι δικό σου χρησιμοποιώντας το γυναικείο σώμα θα πρέπει να απεμπλακείς από αυτές τις σκέψεις. Εξαιρετικά δύσκολο. Σε αυτό με έχει βοηθήσει η ζωγραφική. Δεν βλέπω γυμνό σώμα, αλλά σχήματα, φως και σκιές.

Φωτογράφος και φωτογραφιζόμενος. Είναι σχέση εξουσίας;
Φυσικά. Και οι δύο έχουν πολύ συγκεκριμένους ρόλους. Η πρόκληση είναι να σπάσεις τη σχέση αυτή για να έχεις ειλικρινές αποτέλεσμα. Πρέπει να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο ασφάλειας μεταξύ τους, να είναι σίγουροι ότι ο ένας θα σεβαστεί τον άλλον. Ειδάλλως η φωτογράφιση γίνεται μια άβολη διαδικασία. Προσωπικά, αν δεν επιτευχθεί αυτή η ισοτιμία, χάνω την επιθυμία μου να φωτογραφίσω. Γιατί δεν μπορώ να προσεγγίσω τη φωτογραφική διαδικασία ως αποστειρωμένη και τυπική πράξη ούτε να χαρακτηρίσω ένα αποτέλεσμα που ανήκει και στους δύο ως δικό μου.

Αμφιβάλλεις ποτέ για τη δουλειά σου;
Σε κάθε κλικ. Για το αποτέλεσμα –πολλές φορές το αμφισβητώ μόνος μου–, όχι για το μέσο που επέλεξα, τη φωτογραφία. Γιατί αυτή είναι ένας εσωτερικός διάλογος και δεν έχει να κάνει με τίποτα εξωτερικό, επομένως όσο η πυξίδα μου είναι ο ενθουσιασμός και η χαρά δεν αμφιβάλλω ότι είμαι στο σωστό δρόμο.

Εκθέσεις φωτογραφίας. Ποια  είναι η αξία τους, πέρα από την προβολή της δουλειάς σου;
Η ουσιαστική επικοινωνία. Αν φυσικά μέσα στο πλήθος των επισκεπτών υπάρξουν άνθρωποι που θα επικοινωνήσουν τις απόψεις τους, που θα συζητήσουμε και θα εξελίξουμε ιδέες. Αυτοί οι άνθρωποι μου είναι πολύτιμοι.

Ακόμα και αν σου ασκήσουν κριτική που δεν σου αρέσει;
Για να δώσω σημασία στην κριτική πρέπει να εκτιμώ αυτόν που την ασκεί. Και εκτιμώ κάποιον αν, έστω και ευκαιριακά, λειτούργησε καταλυτικά για εμένα οδηγώντας με στο να εξελιχθώ.

Μεγάλο μέρος των επισκεπτών εκθέσεων απλώς «χαζεύει» τα έργα, χωρίς ουσιαστική σύνδεση με αυτό που βλέπει. Γιατί;
Ζούμε σε μια εποχή που η καλλιτεχνική δημιουργία είναι εύκολα προσβάσιμη, θεωρείται ως κάτι απλό και εύκολο ενώ στην πραγματικότητα έχει πολύ πόνο. Αυτό δημιουργεί ένα χάος. Το κοινό έρχεται αντιμέτωπο με αυτό το χάος, την υπερ-πληροφορία εικόνας. Ο δημιουργός έχει ευθύνη απέναντι στο κοινό από τη στιγμή που θέλει να επικοινωνήσει τη δουλειά του. Δεν είναι «φθηνό» το βιβλίο ή ο πίνακας ή η φωτογραφία, είναι φθηνός ο δημιουργός όταν γίνεται γρανάζι στο μηχανισμό της εύκολης εικόνας και σίγουρα δεν βοηθά στην «εκπαίδευση» του κοινού.

Το κείμενο που συνοδεύει ένα έργο, διευκολύνει το κοινό να το κατανοήσει;
Είναι τάση που συνοδεύει τη μεταμοντέρνα τέχνη λόγω έλλειψης περιεχομένου. Όμως η τέχνη δεν λέει ψέματα. Ό,τι κείμενο και να βάλεις, ό,τι τίτλο και να διαλέξεις για τη δουλειά σου, αυτή θα ανταποκρίνεται σε αυτό που πραγματικά είσαι. Δεν μπορείς να κρυφτείς. Προσωπικά δεν εξηγώ τη δουλειά μου, ούτε συνοδεύω τις φωτογραφίες μου με κείμενα. Από τη στιγμή που η φωτογραφία μπαίνει στον τοίχο ανήκει στον άλλον, όχι σε μένα. Αν καταφέρει να την πάρει και να την κάνει κάτι πολύτιμο θα έχω επιτύχει αυτό το μικρό κομματάκι «οικουμενικότητας», που λέγαμε. Αυτή είναι η αναγνώριση.

Η τέχνη απαιτεί μοναχικότητα;
Ναι, όταν χρειάζεται να ακούσεις τη δική σου φωνή. Πώς αλλιώς θα την ακούσεις, αν δεν σιωπήσουν οι φωνές γύρω σου;