Μαρία Ξανθουδάκη: Στην κορυφή της Ευρώπης με το βραβείο "Beacon of the Year"

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν βλέπουν τα μουσεία ως κτήρια με αντικείμενα, αλλά ως χώρους εμπειρίας. Που πιστεύουν ότι η εκπαίδευση δεν είναι μετάδοση γνώσης, αλλά πρόσκληση σε διάλογο. Που μετατρέπουν τη μάθηση σε περιπέτειa, και την επιστήμη σε κάτι που ανήκει σε όλους.

Μια από αυτούς είναι η Μαρία Ξανθουδάκη.

Διευθύντρια Εκπαίδευσης στο Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας Leonardo da Vinci στο Μιλάνο και ιδρύτρια του Κέντρου Έρευνας για την Άτυπη Εκπαίδευση (CREI), η Μαρία Ξανθουδάκη συνδέει εδώ και δεκαετίες την επιστήμη με τη φαντασία, το συναίσθημα με την τεκμηρίωση, την κοινωνία με τα μουσεία.

Φέτος, τιμήθηκε με το βραβείο "Beacon of the Year" από το δίκτυο Ecsite, έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς στην Ευρώπη για τη δημόσια επικοινωνία της επιστήμης. Το βραβείο αυτό απονέμεται σε ανθρώπους-φάρους, σε εκείνους που με το έργο τους φωτίζουν νέους δρόμους και εμπνέουν μια ολόκληρη κοινότητα να φανταστεί αλλιώς τη σχέση ανάμεσα στον πολίτη και τη γνώση.

Τη συνάντησα στον κήπο του Μουσείου στο Μιλάνο, έναν ήσυχο, φωτεινό χώρο όπου το παλιό μοναστήρι συνυπάρχει αρμονικά με την καινοτομία, λίγο μετά την απονομή, για να μιλήσουμε όχι μόνο για το βραβείο, αλλά και για τα πρώτα της βήματα στα μουσεία, για το τι σημαίνει ένταξη, για την άτυπη εκπαίδευση σε μια εποχή κρίσης εμπιστοσύνης, για κουκουβάγιες που ξεπροβάλλουν μέσα σε πίνακες και για εκείνη τη σπάνια στιγμή όπου ένα παιδί διατυπώνει την πιο σοφή ερώτηση απ’ όλους.

-Το περιμένατε αυτό το βραβείο ή σας αιφνιδίασε;

Όχι, ειλικρινά δεν το περίμενα! Η ανακοίνωση από την πρόεδρο της κριτικής επιτροπής, την κυρία Helen Jones – Διευθύντρια Διεθνών Σχέσεων του Science Museum του Λονδίνου – έφτασε τον περασμένο Απρίλιο. Θυμάμαι ήθελα να πηδήξω από τη χαρά μου και να το πω σε όλους, αλλά μου είχαν ζητήσει να το κρατήσω μυστικό μέχρι την τελετή απονομής στις αρχές Ιουνίου!

Είμαι πολύ περήφανη για αυτή την αναγνώριση. Με έκανε να σκεφτώ ποια είμαι και τι έχω κάνει όλα αυτά τα χρόνια.

-Μιλήστε μας γι αυτό το βραβείο. Σε ποιους απονέμεται;

Τα βραβεία Mariano Gago απονέμονται από το Ecsite, το μεγαλύτερο δίκτυο επιστημονικών μουσείων και κέντρων επιστήμης στην Ευρώπη, με πάνω από 400 οργανισμούς σε 50 χώρες. Στόχος τους είναι η προώθηση της δημόσιας συμμετοχής στην επιστήμη. Το βραβείο πήρε το όνομά του από τον Πορτογάλο φυσικό και υπουργό José Mariano Gago, που συνέβαλε καταλυτικά στη σύνδεση της επιστήμης με την κοινωνία. Το "Beacon of the Year Award" που έλαβα εγώ τιμά άτομα που αποτελούν φάρους έμπνευσης για την κοινότητα των επιστημονικών μουσείων. Αναγνωρίζει εκείνους που έχουν συμβάλει ουσιαστικά στην καλλιέργεια θετικής σχέσης του πολίτη με την επιστήμη.

-Πώς το υποδέχτηκε το Μουσείο και οι συνάδελφοί σας;

Με πλημμύρισαν με όμορφα λόγια, άνθρωποι από όλο τον κόσμο με τους οποίους μοιράζομαι το πάθος για αυτή τη δουλειά. Η απονομή έγινε στο συνέδριο του Ecsite, στο μουσείο επιστήμης Copernicus στη Βαρσοβία, μπροστά σε 1.000 συμμετέχοντες. Ήταν μια αξέχαστη στιγμή.

Όταν επέστρεψα, ο Γενικός Διευθυντής του Μουσείου – ο μόνος που γνώριζε – είχε οργανώσει μια μικρή γιορτή με την υπόλοιπη διοίκηση για να μοιραστούμε αυτή την εμπειρία, από το βίντεο της ομιλίας μέχρι και τις πιο αστείες λεπτομέρειες!

-Θέλω να εξαιρέσω το δικο σας Μουσείο από την ερώτηση και να σας ρωτήσω ποιο είναι το δικό σας αγαπημένο.

Είναι δύσκολο να απαντήσω! Πλέον δεν επισκέπτομαι μουσεία «σαν κανονικός άνθρωπος». Παρατηρώ πώς στήνονται οι εμπειρίες, μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια. Έτσι, τα αγαπημένα μου είναι πολλά:

• National Gallery στο Λονδίνο, λόγω του διδακτορικού μου – πάντα «χαιρετώ» το ζεύγος Arnolfini.
• Deutsches Museum στο Μόναχο, όπου έζησα… μέσα του, για μια εβδομάδα κάθε χρόνο επί δέκα χρόνια.
• Young V&A, που μας ενέπνευσε για το Playlab στο Μιλάνο.

Και φυσικά, το Exploratorium στο Σαν Φρανσίσκο, απ’ όπου έμαθα τα περισσότερα για τη μάθηση στα μουσεία επιστήμης.

-Ξέρω οτι κατάγεστε απο την Κρήτη και οτι ολοκληρώσατε τις σπουδές σας στο νησί σας στην Παιδαγωγική εκπαίδευση. Ποια ήταν η διαδρομή σας απο εκεί ως εδώ;

Δεν ήθελα να είμαι εκπαιδευτικός με τον παραδοσιακό τρόπο. Στο Ρέθυμνο, τα μαθήματα της κ. Παπαγεωργίου, της κ. Νόβακ, οι παραστάσεις του Marionetteatern, με έφεραν πιο κοντά στην εκπαίδευση μέσω τέχνης και βιώματος. Στο Sussex, στη Βρετανία, εμβάθυνα στην παιδαγωγική μέσα από τα μουσεία.

Ήθελα να κατανοήσω όχι τι να διδάξω, αλλά πώς να δημιουργώ συνθήκες ώστε οι επισκέπτες να φτιάχνουν τη δική τους, μοναδική σχέση με το μουσειακό αντικείμενο.

-Θα ξεχωρίζατε μια εμπειρία που σας έδωσε ένα μάθημα από τα πρώτα σας βήματα;

Η θέση μου στο Sainsbury Centre for Visual Arts στην Αγγλία, ως ερευνήτρια, μου έδωσε τη δυνατότητα να σχεδιάζω εκπαιδευτικά σεμινάρια και να συνεργάζομαι με ιδρύματα από όλο τον κόσμο. Όταν αργότερα πήγα στην Ιταλία και μπήκα σε μουσείο επιστημών, κατάλαβα κάτι βασικό:

Η παιδαγωγική σε μουσείο δεν αλλάζει ανάλογα με το θέμα – τέχνη ή επιστήμη – αλλά πρέπει να υπηρετεί τον επισκέπτη.

-Ως παιδαγωγός αφοσιωθήκατε στην άτυπη εκπαίδευση. Αλήθεια, πώς ορίζεται και ποιος είναι ο ρόλος άτυπης εκπαίδευσης σήμερα;

Η άτυπη εκπαίδευση είναι αυτή που επιλέγουμε ελεύθερα – όταν επισκεπτόμαστε ένα μουσείο, μια βιβλιοθήκη, ένα science center. Είναι χώρος εμπλουτισμού και ανάπτυξης. Το σχολείο και το μουσείο δεν είναι αντίπαλοι – αντιθέτως, μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον και συμβάλλουν στη δημιουργία συνειδητοποιημένων πολιτών.

Τα μουσεία σήμερα καλούνται να δώσουν έμφαση στην αξιοπιστία αντί της εξουσίας. Να γίνουν τόποι διαλόγου και εμπιστοσύνης.

-Ακούμε διαρκώς την λέξη «ένταξη». Τι σημαίνει «ένταξη» σε ένα μουσείο επιστήμης;

Σημαίνει να είσαι ανοιχτός σε όλους. Να συνεργάζεσαι με οργανισμούς, όπως ο Εθνικός Οργανισμός Κωφών ή το Ινστιτούτο Τυφλών, και να συνδημιουργείς εργαλεία και εμπειρίες.

Μας αρέσει η έννοια του «επιστημονικού κεφαλαίου»: κάθε άνθρωπος έχει ένα δικό του απόθεμα γνώσης, εμπειρίας και σχέσης με την επιστήμη – και δεν χρειάζεται να είναι επιστήμονας για να έχει λόγο. Το στοίχημα είναι να το αναγνωρίσουμε, να το καλλιεργήσουμε και να το ενθαρρύνουμε.

-Ποια είναι η πιο ελπιδοφόρα εικόνα που έχετε δει ποτέ στο μουσείο;

Αξέχαστη για μένα είναι η σκηνή που μου αφηγήθηκε μουσικοπαιδαγωγός της Tate Britain: παιδιά μπροστά στον πίνακα Hannibal in the Alps του Turner βλέπουν… κουκουβάγια! «Το φως είναι το ένα μάτι», λέει το ένα. «Ή μήπως ένα τεράστιο στόμα;» λέει το άλλο. Από τότε, ούτε εγώ μπορώ να κοιτάξω τον πίνακα χωρίς να βλέπω την κουκουβάγια.

Αυτός είναι ο στόχος: να μετατοπίζουμε το βάρος από το τι πιστεύουμε εμείς στο τι βιώνουν οι επισκέπτες.

Κάθε μία από τις 600.000 επισκέψεις που δεχτήκαμε το 2024 είναι μια ξεχωριστή εμπειρία. Το στοίχημα για εμάς είναι να σχεδιάζουμε με τρόπο που να ενθαρρύνει αυτή τη μοναδικότητα.

-Πριν σας αποχαιρετήσω και έχοντας κατακτήσει και το κορυφαίο βραβείο στο επιστημονικό σας πεδίο να ρωτήσω ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας;

Να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε! Στις 10-11 Οκτωβρίου οργανώνουμε το Διεθνές Φεστιβάλ Δημιουργικής Μάθησης στο Μιλάνο. Θα συμμετέχουν εκπαιδευτικοί και ερευνητές από όλο τον κόσμο: από το Exploratorium του Σαν Φρανσίσκο μέχρι το MIT Media Lab. Θα συζητήσουμε πώς η δημιουργικότητα εμπλουτίζει τη μάθηση – και τι σημαίνει να μαθαίνεις με χαρά, παιχνίδι, συναίσθημα και φαντασία.

Σας περιμένουμε!