Δείτε όλες τις εκπομπές της Κατερίνας Ζαχαροπούλου στην ΑΣΚΤ

484 δημιουργοί, 157 επιμελητές και ιστορικοί τέχνης, 70 διευθυντές μουσείων, ιδρυμάτων και θεσμών, 50 γκαλερίστες και αίθουσες τέχνης, 124 μεγάλες εκθέσεις, 32 μπιενάλε, 65 μουσεία-ιδρύματα και 10 φουάρ που παρουσιάστηκαν μέσα από περίπου 620 εκπομπές για την σύγχρονη τέχνη στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο θα είναι προσβάσιμες σε όλους στη σύγχρονη βιβλιοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών μέσα από το οπτικοακουστικό αρχείο «Save the dates» –μετά την παρουσίασή του στις 3 Φεβρουαρίου.

Καθώς σερφάρω στον κατάλογο των εκπομπών που έχει δημιουργήσει η εικαστικός Κατερίνα Ζαχαροπούλου τα τελευταία 26 χρόνια (στο Seven X το διάστημα 1995-99 και κατόπιν από το 2000 μέχρι σήμερα μέσα από τη συχνότητα της ΕΡΤ),
μια πλούσια παρακαταθήκη σκέψεων, έργων και φωνών ξυπνά αναμνήσεις από ανθρώπους του πολιτισμού που έχουμε παρακολουθήσει με ενδιαφέρον, από εκθέσεις που είδαμε και συζητήσαμε κι άλλες, πιο μακρινές (στον χρόνο και το χώρο), που προσεγγίσαμε μέσα από την τηλεοπτική εικόνα του Αρτ-φιλ, της Video Gallery, της Επίδειξης Τέχνης και φυσικά της Εποχής των Εικόνων.

Ο Νίκος Αλεξίου, ο Άγγελος Δεληβορριάς, ο Βλάσης Κανιάρης, ο Γιάννης Κουνέλλης, ο Νίκος Κεσσανλής, ο Χρήστος Ιωακειμίδης, αλλά και η Σιρίν Νεσάτ, η Μόνα Χατούμ, ο Κριστιάν Μπολτάνσκι, ο Μπομπ Γουίλσον, ο Τζον Μπαλντεσάρι, ο Ουλάι, η Κιμσούτζα, ο Ρίτσαρντ Λονγκ, η Κάρα Γουόκερ· καλοκαιρινές εκθέσεις στα ελληνικά νησιά αλλά και σημαντικά ραντεβού στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου· η Ντοκουμέντα στην Αθήνα και το Κάσελ αλλά και οι Μπιενάλε στη Βενετία, την Αλεξάνδρεια, την Κωνσταντινούπολη, τη Ρίγα, τη Θεσσαλονίκη και την ελληνική πρωτεύουσα· συναντήσεις με ανθρώπους και πολιτιστικά γεγονότα όπως τα κατέγραψε η γνωστή εικαστικός μας περιμένουν σε «μια ψηφιακή πλατφόρμα εκπαιδευτικής, ερευνητικής και δημιουργικής χρήσης, υπό τη μορφή ενός σάιτ. Μια παραγωγή από ένα δημόσιο ίδρυμα (την ΕΡΤ) που παραχωρεί το δικαίωμα χρήσης ως δώρο σε ένα άλλο δημόσιο φορέα (την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών)», όπως αναφέρει.

Παραδέχεται ότι από πολύ νωρίς είχε κατά νου τη συγκρότηση ενός αρχείου και αυτό διαμόρφωσε εν πολλοίς τις επιλογές της «με κριτήρια ποικιλομορφίας και αντιπροσωπευτικότητας». Στο ισόγειο της βιβλιοθήκης της ΑΣΚΤ καθένας που ενδιαφέρεται «να ερευνήσει, να εμπνευστεί, να εκπαιδευτεί, να θυμηθεί, να ανακαλύψει και να μεταπλάσει το περιεχόμενό του δημιουργικά» μπορεί να βουτήξει σ’ αυτό το εικαστικό οδοιπορικό επικεντρώνοντας στις στιγμές που τον/την ενδιαφέρουν είτε από το πεδίο αναζήτησης είτε με βάση τους τίτλους των επεισοδίων, τις κατηγορίες περιεχομένου (καλλιτέχνες, ιστορικοί τέχνης, αρχιτέκτονες, φωτογράφοι, διευθυντές μουσείων κ.λπ.) και τις ενότητες των εκπομπών. Στο πρόγραμμα υπάρχει διαθέσιμο υλικό και από την προσωπική πορεία της Κατερίνας Ζαχαροπούλου (π.χ. την παρουσία της σε ημερίδες και εκπομπές ως ομιλήτρια και καλλιτέχνις).

Save the dates: η Κατερίνα Ζαχαροπούλου θυμάται 26 χρόνια εκπομπών για την τέχνη

Τη ρωτώ ποιες στιγμές ξεχωρίζει σ’ αυτή τη διαδρομή και στέκεται κατ’ αρχάς στις εκπομπές που έκανε πέρα από τα ελληνικά σύνορα: στις συναντήσεις της με τον πρόωρα χαμένο επιδραστικό επιμελητή Όκουι Ένβεζορ στη Μπιενάλε της Βενετίας και τον Νίκολας Σερότα στην Tate Gallery· στις παρουσιάσεις των συλλογών Δασκαλόπουλου και Ιωάννου στο Γκουγκενχάιμ του Μπιλμπάο και το New Museum στη Νέα Υόρκη, αντίστοιχα.

«Στο εξωτερικό κάναμε γυρίσματα ενώ τα μουσεία ήταν κλειστά και έτσι είχα τη δυνατότητα μιας μοναδικής ψυχικής εμπειρίας με το έργο τέχνης. Είναι σαν τα έργα να ησυχάζουν εκείνη τη στιγμή και σαν να είναι παρούσα η αύρα των δημιουργών τους».

Ανακαλεί «τη συγκλονιστική στιγμή» που η Μαρίνα Αμπράμοβιτς την δέχτηκε στο σπίτι της στο Σόχο, λίγο πριν ξεκινήσει το «The artist is present» στο MoMA, και της έδειξε τα φορέματα και τον εξοπλισμό που θα χρησιμοποιούσε σ’ αυτή τη θρυλική μακράς διάρκειας περφόρμανς – τότε που ακίνητη και αμίλητη επί οκτώ ώρες την ημέρα για περίπου τρεις μήνες συνάντησε το βλέμμα των άγνωστων επισκεπτών που κάθισαν απέναντί της. «Ένα παρασκήνιο που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και δεν έχει καταγραφεί σε άλλο ντοκιμαντέρ» επισημαίνει.

Στην κουβέντα μας έρχονται στιγμές και ατάκες από τις συναντήσεις της με διάσημους δημιουργούς και διανοητές, που τη συντροφεύουν έκτοτε στη ζωή. «Ο Ουίλιαμ Κέντριτζ μου είχε πει ότι πρέπει να δημιουργήσουμε έναν ασφαλή χώρο για αμφιβολία. Το είχε αναφέρει για τους καλλιτέχνες αλλά νομίζω ότι απευθύνεται σε όλους μας ως στάση ζωής. O μεγάλος Γάλλος ιστορικός της τέχνης Ζαν Κλερ, πάλι, με αφορμή την έκθεση “Μελαγχολία: Ιδιοφυία και τρέλα στη Δύση” το 2006 στο Γκραν Παλαί σχολίαζε πως, από την ώρα που βγήκε το Πρόζακ, άρχισε να κινδυνεύει η υπόθεση της μελαγχολίας. Πίστευε ότι δεν πρέπει να “θεραπεύουμε” τη μελαγχολία των καλλιτεχνών γιατί είναι σύμφυτη με τη δημιουργία και κάτι τέτοιο δεν ωφελεί τον καλλιτέχνη».

Κοιτάζοντας τους τίτλους και τα περιεχόμενα των εκπομπών, κάποια ονόματα επανέρχονται μέσα στα χρόνια κι έτσι έχουμε την ευκαιρία να δούμε διαφορετικές φάσεις της καλλιτεχνικής κατάθεσής τους, ενώ κάποια άλλα (καλλιτέχνες και γκαλερί) πλέον δεν υπάρχουν. Για την Κατερίνα Ζαχαροπούλου είναι κι αυτή μια σημαντική πτυχή της κληρονομιάς αυτού του αρχείου.

Βρέθηκε, αλήθεια, μπροστά σε μεγάλες δυσκολίες στα γυρίσματα; «Όταν η Ελλάδα κατέφυγε για δανεισμό στο ΔΝΤ, συνάντησα δυσκολίες –πολλές φορές και ένα βλέμμα επικριτικό–, από την πλευρά κάποιων ξένων καλλιτεχνών στο να μιλήσουν λόγω της κατάστασης και της διεθνούς εικόνας της χώρας. Θυμάμαι πόσο επιφυλακτικός ήταν ο Τόμας Σούτε όταν πήγα να τον δω στην έκθεσή του στο Μουσείο Reina Sofia. Κάποιοι μου έλεγαν “πόσο ενδιαφέρει τον κόσμο στην Ελλάδα αυτό που θα πούμε εμείς εδώ;”. Τους παραξένευε που η ελληνική δημόσια τηλεόραση ταξίδευε και προσπαθούσε να φέρει πίσω υλικό για τη σύγχρονη τέχνη. Υπήρχε, βέβαια, και η αντίθετη αντιμετώπιση· καλλιτέχνες οι οποίοι αντιλαμβάνονταν ότι η χώρα πέρναγε μια δύσκολη στιγμή και ήθελαν μέσα από το λόγο τους να προσφέρουν ακόμα και μια διάσταση παρηγορητική, μια συζήτηση που ανοίγεται σε άλλες περιοχές της ανθρώπινης δραστηριότητας – στην αλληλεγγύη, την ομορφιά, τον έρωτα. Eίχαμε, φερ’ειπείν, μια ευχάριστη και αστεία συνάντηση με τον Γάλλο καλλιτέχνη Barthélémy Toguo, ο οποίος το 2015 στην Μπιενάλε της Βενετίας είχε δημιουργήσει μια εγκατάσταση που περιλάμβανε και φράσεις της Μέρκελ που απευθύνονταν στa PIGS».

Δεν έλειψαν, πάντως, και «τεχνικής» φύσης αναποδιές. Τότε που επιστρέφοντας από την Δανία, η αεροπορική εταιρεία δεν έστειλε στην Αθήνα τις αποσκευές του συνεργείου –μαζί και όλο το υλικό από τα γυρίσματα–, αλλά ευτυχώς βρέθηκαν μετά από μια εβδομάδα. Ή όταν στην Ολλανδία έκλεψαν από το δωμάτιό της την αμοιβή του ντόπιου οπερατέρ. «Περάσαμε όλη τη νύχτα στο τμήμα δίνοντας καταθέσεις και τελικά απεδείχθη ότι στο ξενοδοχείο μας δρούσε μια σπείρα υπαλλήλων οι οποίοι έκλεβαν πελάτες. Παρόλα αυτά τα 500 ευρώ της αμοιβής τα πλήρωσα από την τσέπη μου…».

Κατερίνα Ζαχαροπούλου: από τις εκπομπές στο καλλιτεχνικό της έργο

Η παρουσία της μπροστά από την κάμερα, πάντως, κρατά πριν ξεκινήσει συνεργασία με το SevenX το 1995. Ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’90 που «έτρεξε» την εκπομπή «Καλησπέρα, κ. Πικάσο» για το παιδικό πρόγραμμα της ΕΡΤ και αντιλήφθηκε ότι είχε την ικανότητα «να ξεχνιέται μπροστά στην κάμερα και να αφηγείται ιστορίες».

«Οι εκπομπές που κάνω όλα αυτά τα χρόνια υπήρξαν για μένα ένα ζωντανό βιωματικό πεδίο, που ως καλλιτέχνη μου άνοιγε διαρκώς μπροστά μου σε πολύ υψηλή κλίμακα αξιών ένα πεδίο αναγνώρισης του τι σημαίνει καλλιτεχνικό έργο, πώς παράγεται νοηματικά, ψυχικά και εν τέλει υλικά. Η προσέγγιση της δουλειάς άλλων δημιουργών μέσα από τις εκπομπές ενδυνάμωσε το προσωπικό μου καλλιτεχνικό ενδιαφέρον προς αναζητήσεις που έχουν να κάνουν με το καταγωγικό κομμάτι. Θέλησα μέσα από το έργο μου να δω ποιοι είμαστε εμείς εδώ, ως ατομικότητες και ως χώρα, ποια είναι η ελληνική σκηνή και τα ζητήματα που την απασχολούν, πώς εντάσσομαι εγώ σε αυτά».

Μετά από 26 χρόνια εκπομπών, παράλληλα και με την προσωπική της καλλιτεχνική διαδρομή, πώς βλέπει λοιπόν να διαμορφώνονται οι αναζητήσεις στην τέχνη; «Νομίζω ότι όλο και περισσότερο η τέχνη επικεντρώνεται στον άνθρωπο και τα προβλήματα μέσα στα οποία οι οντότητες εξελίσσονται. Όσο περνούν τα χρόνια αυξάνεται η ενσυναίσθηση στα έργα των καλλιτεχνών σε ότι αφορά την ανθρώπινη συνθήκη διαβίωσης, στο περιβάλλον γύρω μας (πολιτικό, κοινωνικό), στην αντιμετώπιση του Άλλου και στα καταγωγικά ζητήματα (σχετικά με την πατρίδα, την οικογένεια, τη γλώσσα κ.λπ.). Οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν, βεβαίως, και τη γλώσσα της σύγχρονης τεχνολογίας, αλλά έχει ενδιαφέρον ότι και μέσα από αυτή μιλούν για την ανθρώπινη συνθήκη».

To πρόγραμμα «Save the dates: ένα οπτικοακουστικό αρχείο για τη σύγχρονη τέχνη» πραγματοποιήθηκε έχοντας ως κύριο χορηγό τον οργανισμό ΝΕΟΝ και ως χορηγό το Ίδρυμα Schwarz. 

Είχε, επίσης, την υποστήριξη της ΕΡΤ και τη συμβολική υποστήριξη της Τράπεζας της Ελλάδος και του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ.

Για να υλοποιηθεί εργάστηκαν ο Σέργιος Ζαλμάς (για τις μεταγραφές και ψηφιοποιήσεις του υλικού και την σταδιακή τροφοδότηση της ψηφιακής πλατφόρμας), η Φαίδρα Βασιλειάδου και η Δώρα Βασιλάκου (για την τεκμηρίωση των εκπομπών), η Μυρτώ Κακαρά (στη σύνταξη των βιογραφικών), η Γιούλικα Σαμαρά (στην φιλολογική επιμέλεια των κειμένων) και ο Γιάννης Βαλιάντζας (για τον τεχνικό σχεδιασμό του προγράμματος).