Εικαστικά, φθινόπωρο 2020: Όσα φέρνει ο άνεμος

Εκθέσεις που τρέχουν, εκθέσεις που έρχονται: η φθινοπωρινή εικαστική Αθήνα δεν το βάζει κάτω· άνοιξε και σε περιμένει. Τα μουσεία και οι γκαλερί ας μην ξεχνάμε πως βιώνουν τις ίδιες δυσκολίες όπως και κάθε εργαζόμενος: οι καλλιτέχνες και οι χώροι τους υπηρετούν και προσφέρουν ένα «προϊόν» το ίδιο αναγκαίο όπως ο καφές, το ποτό και το φαγητό – η τέχνη είναι είδος πρώτης ανάγκης!

Και η περίεργη και αμήχανη επιστροφή στην πόλη –υπό άλλες συνθήκες θα πανηγυρίζαμε για την εικαστική πανσπερμία που περιμένει τους φιλότεχνους να την τσεκάρουν και να την βολτάρουν– πλέον αντιμετωπίζεται με ένα… κι ο Θεός βοηθός! 

Όμως παρ’ όλα αυτά και υπό τις φοβίες του Covid 19, ας αρχίσουμε την περιπλάνησή μας στους χώρους και τα έργα που μας καλούν να τα επισκεφτούμε κάνοντας μια γενναία παραδοχή: οι ψηφιακές πλατφόρμες κράτησαν την τέχνη ζωντανή αυτούς τους δύσκολους εικαστικά καιρούς, μα τίποτα δε συγκρίνεται με τις φόρμες, απτές, βιωματικές, αγγίξιμες, που μας περιμένουν για φέις του φέις συναπαντήματα στη φλανερί. Άφοβα! Τα απαραίτητα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης έχουν ληφθεί σε κάθε χώρο και οι art workers σε περιμένουν – τίποτα πιο ανθρώπινο από την επαφή κοινού και καλλιτέχνη, εγγυημένα και… enjoy the ride! 

▶ Πρώτη στάση στην a.antonopoulou.art και την ατομική έκθεση «Δύναμη vs Βία» του Μιχάλη Καλλιμόπουλου (από το Σάββατο 3/10), όπου παρουσιάζει το αποτέλεσμα μιας έρευνάς του για τη βία. Στην τέταρτη ατομική του έκθεση περιλαμβάνονται γλυπτά και σχέδια που σε προσκαλούν να βγάλεις τα δικά σου συμπεράσματα για τη δύναμη μιας άμεσης πολιτικής τέχνης, σήμερα.

«Αν και είναι πολλοί αυτοί που ταυτίζουν τη δύναμη και τη βία», μας λέει η Hanna Arendt στο «Περί βίας», «οι δύο έννοιες είναι στην ουσία αντίθετες μεταξύ τους. Όταν η μία επικρατεί απόλυτα, η άλλη κινδυνεύει. Η δύναμη έχει πάντοτε την ανάγκη μεγάλων αριθμών (ανθρώπων), ενώ η βία μέχρι ενός σημείου μπορεί να τα καταφέρει χωρίς αυτούς επειδή στηρίζεται σε εργαλεία». 

Τα γλυπτά της έκθεσης είναι σαν να έχουν τραφεί από τη βία και σαν να γιγαντώνονται από αυτήν. Να την ξερνούν πάνω μας κάθε φορά που τους δίνουμε σημασία, κάθε φορά που στρέφουμε το βλέμμα μας πάνω τους. Τα ονόματα των δύο γλυπτών, Ξίπα και Μπιμπίνοθ, είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος να εξουδετερώνουμε το αρνητικό φορτίο. Άλλωστε, πώς μπορούμε να προσεγγίζουμε τη βία αν δεν την υπονομεύει η περιφρόνηση και το χιούμορ; (Αριστοφάνους 20, Ψυρρή)

▶ Διακτινισμός στη Rodeo του Πειραιά, αλλά –γιατί όχι;– και στο Λονδίνο, αφού η Sidsel Meineche Hansen και το «home vs owner» από τις 16 Σεπτεμβρίου θα συνοδευτεί από την παράλληλη έκθεση της καλλιτέχνιδος στην αδελφή γκαλερί Rodeo της Βρετανίας – εκεί θα εγκαινιαστεί στις 3/10.

Η Meineche Hansen εξερευνά ένα μετα-ανθρώπινο τοπίο που αποκαλύπτεται με την εκτεταμένη χρήση και παρουσία της τεχνολογίας: η έκρηξη των φαρμακευτικών ουσιών για γενετικές απαιτήσεις και ψυχοτρόπες ανάγκες, η πορνογραφική μεταμόρφωση του σώματος κυρίως μέσω σεξουαλικών μηχανορραφιών που χρησιμοποιούν την τεχνολογική πρόοδο, αλλά και βιομηχανικών μεθοδολογιών, ώστε να αποφευχθεί η ηδονή μέσω ερωτικών απεικονίσεων του σώματος, για παράδειγμα, η κατασκευή και διανομή τεχνητών σωμάτων, όπως τα άβαταρ, οι κούκλες σεξ και τα ρομπότ.

Χρησιμοποιεί από πολύ αρχαϊκά υλικά, όπως το ξύλο, ο πηλός και το σίδερο –από τα οποία δημιουργούνται χειροποίητα και μοναδικά αντικείμενα– μέχρι επεξεργασμένα με CGI animation και βίντεο, καθώς και άλλα μέσα αναπαραγωγής.

Το «home vs owner» είναι ένα νέο έργο από ασήμι, σφυρηλατημένο από την καλλιτέχνιδα σε χυτήριο της Αθήνας, μία παραλλαγή του οποίου θα είναι διαθέσιμη ως πολλαπλό που θα συνοδεύει την έκθεση. (Πολυδεύκους 41, Πειραιάς)

▶ Μια ανάσα δίπλα, στη Γλυφάδα, αφού πιάσαμε τις θάλασσες, φόκους στον Μανώλη Αναστασάκο και τις The Blender & Varvara Roza Galleries, που στις 3/10 παρουσιάζουν τον δικό του «Μύθο». Ο Αναστασάκος προσεγγίζοντας τους μύθους όλου του κόσμου προσεγγίζει έτσι και τις αρχέγονες δυνάμεις της εικόνας με ένα επίπεδο αφαίρεσης, έναν πνευματικό λυρισμό κι έναν διευρυμένο πλουραλισμό.

Δημιουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο μια γενική εικόνα του κόσμου πλασμένη από ιστορίες πανανθρώπινες μέσα στον χρόνο, όσο και μια ειδική εικόνα του εαυτού του αλλά και δικιά μας: είμαστε πλασμένοι από ιστορίες και εμπειρίες μέσα στον χρόνο, η ζωή μας είναι εικονοπλαστικές λαβυρινθώδεις ευθείες, που πότε με γραμμές μίνιμαλ και πότε μπαρόκ ο Αναστασάκος συνθέτει τα «μυθικά» (του και μας!) βάθη. (Ζησιμοπούλου 4, Γλυφάδα)

▶ Θάλασσα όμως πλην Πειραιά και Γλυφάδας, μπορείτε να δείτε και στη… στεριά! Στο Κολωνάκι για την ακρίβεια και στην Γκαλερί 7, όπου η Έλλη Οικονομίδη πραγματοποιεί την πρώτη της ατομική έκθεση φωτογραφίας με τον τίτλο «Seascapes». 30 φωτογραφίες, στην πλειοψηφία τους ασπρόμαυρες, επιχειρούν να μεταφέρουν το βλέμμα πάνω σε θαλασσινά τοπία μεταμορφωμένα μέσα από τον φακό της. Σε αφρισμένες πλαγιές, ομιχλώδη νερά και θαλασσινά οροπέδια, η Οικονομίδη δεν επιθυμεί να συμπεριλάβει τον κόσμο που αντικρίζει, αλλά να απομονώσει εκείνα τα θραύσματά του που το βλέμμα της ανασύρει από την πραγματικότητα. (Σόλωνος 20 & Βουκουρεστίου)

▶ Επόμενη άφιξη, Charles Sandison κι ένας κήπο που θα ανθίσει στο Θησείο: The Garden of Light! Είναι η τρίτη φορά που ο Σκωτσέζος καλλιτέχνης που, όμως, ζει και εργάζεται στη Φινλανδία, εκθέτει στην Bernier Eliades. 

Η νέα του έκθεση «The Garden of Light» περιλαμβάνει συνυφασμένες προβολές βίντεο και μεγάλες οθόνες που σε προσκαλούν να βυθιστείς στην ψηφιακή λάμψη ενός εναλλακτικού σύμπαντος που στήνει, αποτελούμενο από μορφές ζωής και τεχνητής νοημοσύνης. Λέξεις, αριθμοί, σημεία και σύμβολα περιφέρονται ελεύθερα στους τοίχους, ενώ μερικές φορές συγχωνεύονται εν συντομία σχηματίζοντας ανθρώπινες φιγούρες, που στη συνέχεια εκρήγνυνται σε καταιγίδα γραμμάτων που μεταμορφώνονται σαν λήμματα λεξικού το ένα με το άλλο. Ο Sandison συνδυάζει την ικανότητά του να γράφει σύνθετα προγράμματα υπολογιστών με μια σοφή ​χωρική επιδεξιότητα που απεικονίζει τον κρυφό κόσμο των δεδομένων που μας περιβάλλει. Ο υπολογιστής για τον Sandison λειτουργεί σαν μαντείο, όπως αναφέρει ο ίδιος: «Στο επίκεντρο των έργων μου βρίσκεται η “προσομοίωση”, ειδικά η επιστημονική μοντελοποίηση φυσικών συστημάτων ή ανθρώπινων συστημάτων για να αποκτήσω βαθύτερη εικόνα της λειτουργίας τους». 

Κεντρικός άξονας αυτής της έκθεσης είναι τα αλληλένδετα θέματα περιβάλλοντος, ταυτότητας, ηθικής και μνήμης.

Η πολυκαναλική εγκατάσταση βίντεο «Et in Arcadia ego, 2020» είναι ένα βιολογικό κολάζ που χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη για τη δημιουργία ενός φανταστικού οικοσυστήματος που συνεχώς εναλλάσσεται μεταξύ χάους και εντροπίας. Το έργο τέχνης είναι μια αυτόνομη πραγματικότητα που διερευνά τις δυνατότητες ενός ουτοπικού κόσμου, όπου η ανθρωπότητα υπάρχει αρμονικά μέσα στη φύση.

Στα έργα «Nude I» και «Nude 2» (2020) ο υπολογιστής αναλύει ένα σύνολο δεδομένων ιστορικών 2D και 3D εικόνων για ιδανικά της εικονιστικής αρμονίας στην ανθρώπινη μορφή. Χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη, τα δεδομένα που προκύπτουν επαναδιαμορφώνονται για τη δημιουργία οπτικοποιήσεων, μια σειρά από επαναλαμβανόμενες υβριδικές αυθεντίες.

Οι λέξεις στο έργο «Good and Evil And Yes and No» (2018) υποδηλώνουν μια αντίθεση τύπου, που αντικατοπτρίζεται στη διαχρονική ιδέα του αγώνα μεταξύ ακραίων αντιθέσεων. Οι λέξεις κινούνται χρησιμοποιώντας γενετικούς κώδικες παρόμοιους με αυτούς σε μικροοργανισμούς, όπως βακτήρια ή καρκινικά κύτταρα.

Έργα όπως το «The Maker» και το «Metsänpeitto» (2020) βασίζονται στους καλλιτέχνες που υιοθέτησαν τη φινλανδική πατρίδα και την οικογενειακή ζωή. Από τις ιδέες της απώλειας και της θλίψης που υφαίνονται σε ένα ύφασμα ως πράξη μνήμης έως τη μεταμόσχευση του χώρου των έργων του, βαθιά μέσα στο δάσος μακριά από το κοινό και την παρατήρηση.

Σε όλα τα έργα ο καλλιτέχνης επιδιώκει να ανοίξει διάλογο μεταξύ του θεατή και της εξαιρετικά περίπλοκης ψηφιακής κοινωνίας στην οποία ζούμε.

«Για κάποιο λόγο γεννήθηκα με έμφυτη ικανότητα να μιλάω με τους υπολογιστές στη δική τους γλώσσα. Για μένα, ο κώδικας του υπολογιστή μοιάζει με ποίηση», λέει ο καλλιτέχνης. (Επταχάλκου 11, Θησείο)

▶ Στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) στη συνέχεια, που από τις 19 Σεπτεμβρίου παρουσιάζονται, στον ισόγειο χώρο του, δύο περιοδικές εκθέσεις, η UBUNTU και η έκθεση / θεσμός της AICA Hellas «Θεωρήματα 2: Περί Ιστορίας», σε επιμέλεια των Osei Bonsu, Rashid Johnson, Elvira Dyangani Ose, Emily Tsingou, Burkhard Vanholt. Ένα ένα, επομένως.

Έργα αντιπροσωπευτικών δημιουργών της σύγχρονης αφρικανικής τέχνης, Αφρικανών καλλιτεχνών και καλλιτεχνών της αφρικανικής διασποράς, επιλεγμένα από τη Συλλογή Χάρη Δαυίδ, παρουσιάζονται στα πέντε ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια, σχεδιασμένα από το αρχιτεκτονικό γραφείο Kallos Turin και τους αρχιτέκτονες Stephania Kallos και Abby Turin. Ο κάθε επιμελητής αναλαμβάνει ένα δωμάτιο, δημιουργώντας διαφορετικές συνομιλίες και προσεγγίσεις του… UBUNTU. Ο όρος προέρχεται από τη Νότια Αφρική, μεταφράζεται είτε ως «ανθρωπότητα» είτε ως «ανθρωπιά», όπως αυτή καθορίζεται μέσα από τη σχέση του ατόμου με τους άλλους και με το κοινωνικό σύνολο, με την ανθρώπινη φύση, και την αίσθηση της κοινής μοίρας του ανθρώπου πέρα από σύνορα και διακρίσεις. Ως σημείο αναφοράς για την έκθεση αυτή, η λέξη υπογραμμίζει την έννοια της συλλογικότητας και το κοινό πνεύμα ανταλλαγής και ενότητας. Σε μια στιγμή όπου το θέμα των φυλετικών και άλλων διακρίσεων είναι επίκαιρο όσο ποτέ και η τέχνη των χωρών της Αφρικής και της διασποράς της καταξιώνεται διεθνώς στον πολυπολιτισμικό χώρο της σύγχρονης τέχνης, η έκθεση φιλοδοξεί να φέρει κοντά το κοινό με τη σύγχρονη αφρικανική τέχνη και τις διαφορετικές εκφράσεις της: η πολιτική, ιστορική και πολιτιστική πολυφωνία που χαρακτηρίζει τη μετά-αποικιοκρατική Αφρική και εκφράζει τις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της αφρικανικής ηπείρου. Αυτός είναι ο πυρήνας των έργων της έκθεσης, με διαφορετικές θεματικές, έννοιες και ιδέες, όπως η ιστορία της δουλείας, ο ρατσισμός και η εκμετάλλευση, οι φυλετικοί διαχωρισμοί, ο πόλεμος, η πείνα, ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός, η έννοια της φυλής και του φύλου, η οικολογική εκμετάλλευση της Αφρικής, οι αφρικανικές ιεροτελεστίες και παραδόσεις, το μαύρο σώμα και η απεικόνισή του, το χρώμα του δέρματος και η κοινωνικό-πολιτική δόμησή του, η διασπορά και η μετακίνηση πληθυσμών, η εμπειρία του μετανάστη, η αφρικανική ιστορία και μνήμη, η προσωπική αφήγηση και η προσωπογραφία. Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Ifeoma Anyaeji, Lyle Ashton Harris, Κader Attia, Sanford Biggers, Virginia Chihota, Godfried Donkor, Ibrahim El-Salahi, Andrew Esiebo, Mary Evans, Ellen Gallagher, Theaster Gates, Lauren Halsey, Romuald Hazoumè, Lubaina Himid, Kudzanai-Violet Hwami, Taiye Idahor, Rashid Johnson, Moshekwa Langa, Kemang Wa Lehulere, Senzeni Marasela, Mohau Modisakeng, Meleko Mokgosi, Zanele Muholi, Wangechi Mutu, Kori Newkirk,Toyin Ojih Odutola, Chris Ofili, Pamela Phatsimo Sunstrum,Tschabalala Self, Yinka Shonibare, Shinique Smith, Hank Willis Thomas, Kara Walker, Lynette Yiadom-Boakye.

Σχετικά τώρα με τη Συλλογή Χάρη Δαυίδ. Είναι μια συλλογή έργων μετα-εννοιολογικής σύγχρονης τέχνης. Δημιουργήθηκε πριν από 20 χρόνια και αποτελεί μια εκτεταμένη αλλά ειδικευμένη συλλογή, η οποία περιλαμβάνει σημαντικό αριθμό έργων από κορυφαίους καλλιτέχνες που δραστηριοποιούνται στην Αφρική και στη διασπορά, όπως και αφροαμερικανούς καλλιτέχνες. Η φιλοσοφία της συλλογής βασίζεται στην επιθυμία να εκπροσωπηθούν η πολυφωνία και οι διαφορετικοί επιστημονικοί κλάδοι που ορίζουν τα πολιτιστικά, πολιτικά και ιστορικά θεμέλια της μετα-αποικιακής Αφρικής και αντικατοπτρίζουν μια ήπειρο που σήμερα αλλάζει. Οι καλλιτέχνες που εκπροσωπούνται στη συλλογή εκτείνονται από καθιερωμένους και διεθνώς αναγνωρισμένους μέχρι νέους και ανερχόμενους δημιουργούς. Ανάμεσά τους οι Wangechi Mutu, Pascale Marthine Tayou, Ibrahim Mahama, William Kentridge, Abdoulaye Konate, Romuald Hazoumè, Meschac Gaba, Kendell Geers έργα των οποίων συνυπάρχουν, μεταξύ άλλων, με εκείνα των Michael Armitage, Lisa Brice, Lebohang Kganye, Lynette Yiadom-Boakye. Η συλλογή Χάρη Δαυίδ περιλαμβάνει επίσης έργα αφροαμερικανών καλλιτεχνών όπως οι Rashid Johnson, Ellen Gallagher, Mickalene Thomas, Sanford Biggers, Theaster Gates και Toyin Ojih Odutola. 

Αυτά με το UBUNTU και ας περάσουμε στα «Θεωρήματα 2: Περί Ιστορίας» που ξεκινούν στις 26 Σεπτεμβρίου: μια έκθεση / θεσμός της Ένωσης Ελλήνων Τεχνοκριτών AICA Hellas, μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Τέχνης AICA International, όπου επιμελητές, θεωρητικοί και κριτικοί της τέχνης, μέλη του ελληνικού τμήματος της AICA, προτείνουν 56 καλλιτέχνες που με άξονα την Ιστορία, προβάλλουν τη λειτουργία της τέχνης ως εναλλακτικού εκπαιδευτικού εργαλείου με δυνατότητες δυναμικής παρέμβασης στον κοινωνικό ιστό.

Η ιδέα ότι η γνώση του παρελθόντος είναι αρωγός στην ερμηνεία του παρόντος και οδηγός για το μέλλον, που αναφέρει ο Θουκυδίδης στο πρώτο βιβλίο του για την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, διατρέχει την έκθεση, στην οποία παρουσιάζονται εγκαταστάσεις, κατασκευές, γλυπτά, φωτογραφίες, πίνακες, σχέδια, artists’ books, βίντεο και δράσεις, με μια εκατοστή σχεδόν Ελλήνων –κρεμ ντε λα κρεμ– εικαστικών και επιμελητών να φτιάχνουν ένα αξιόμαχο πανόραμα θεωρίας και πράξης. (Λεωφ. Καλλιρόης & Αμβρ. Φραντζή)

Επιστροφή στο Κολωνάκι

Μια νέα ενότητα έργων στο αγαπημένο του θέμα των καφενείων, παρουσιάζει ο Παύλος Σάμιος στην γκαλερί Σκουφά, με τίτλο«Καφέ Παράδεισος», με διπλή σημασία: σε μια περίοδο κοινωνικής αποστασιοποίησης, ο καταξιωμένος ζωγράφος επιστρέφει με νέο πνεύμα και ανανεωμένη διάθεση στο θέμα των καφενείων, που τον απασχόλησε για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’80 στο Παρίσι.

Σήμερα που η ανθρώπινη επαφή ακολουθεί κανόνες συμβίωσης και η ανάγκη συνύπαρξης γίνεται πιο έντονη, ο Παύλος Σάμιος μας καλεί σε έναν χώρο συναναστροφής, ξεγνοιασιάς και οικειότητας. Εκεί που συναντώνται τα βλέμματα, γεννιέται η σπίθα του έρωτα, οι άνθρωποι γίνονται παρέα, ακόμα και όταν δεν κάθονται στο ίδιο τραπέζι και μια άλλη πολύχρωμη κοινωνία γεννιέται. Εκεί που οι κουβέντες συζήτησης εναλλάσσονται σε ανύποπτο χρόνο, η πολιτική και το γήπεδο γίνονται ένα, τα λόγια μπερδεύονται με τον ήχο από τα ζάρια, για να δώσουν ανάσα στην καθημερινότητα και ελπίδα στο όνειρο. 

Ο χώρος του παραδοσιακού καφενείου έχει ιαματική επίδραση στους θαμώνες του, όπως ένας «ναός»: είναι «καταφύγιο» ή «καθαρτήριο» παράλληλα, ένας χαμένος «παράδεισος», που πλέον ανήκει στη μνήμη και που ο Παύλος Σάμιος ήθελε να του προσδώσει ένα άλλο μέλλον μέσω της τέχνης και της ζωγραφικής του.

Η έκθεση περιλαμβάνει δύο ενότητες έργων με παριζιάνικα και αθηναϊκά καφενεία, μέσα από το βλέμμα του ζωγράφου που έχει γνωρίσει και τα δύο. Για να δημιουργήσει τα νέα έργα του ο Παύλος Σάμιος άντλησε έμπνευση από το καφέ «ο Παράδεισος», που ως πριν από μια δεκαετία περίπου λειτουργούσε κοντά στο ατελιέ του στην πλατεία Αττικής: «Ήταν το στέκι μιας γειτονιάς όπου μαζεύονταν οι πάντες, μεροκαματιάρηδες, γεροντάκια, νταβατζήδες. Ένας κόσμος που έξω μπορεί να μην είχε κοινά, αλλά εκεί ερχόμασταν όλοι σε “κοινωνία”. Ο παππούς που το κρατούσε πέθανε και στη θέση του σήμερα βρίσκεται ένα φαρμακείο», λέει ο δημιουργός και συνεχίζει: «Το ελληνικό καφέ “ο Παράδεισος” έκλεινε όλη την ομορφιά της μετανεοκλασικής παράδοσης, τη χαρά και την κακομοιριά μαζί όλης της Ελλάδας. Στιγμές ερωτισμού, χαράς, ένα φως που έβγαινε από τα πρόσωπα των ίδιων των ανθρώπων ∙ και το απόγευμα με τα γερόντια που πίνανε καφέ χωρίς να λένε τίποτα, ένα πέρασμα. Έχω πάρει πολλά από τα καφενεία και ήθελα να τους εξασφαλίσω την αιωνιότητα» εξομολογείται ο Σάμιος, που, αν και δηλώνει ότι δεν είναι «καφενόβιος», ανήκει σε μια γενιά που γαλουχήθηκε μέσα στις «παρέες» των καφέ. Κορυφαίοι καλλιτέχνες, αλλά και δάσκαλοί του ήταν θαμώνες στα παριζιάνικα καφενεία το ’80 και αργότερα στα αθηναϊκά. «Όταν, πάλι, πρωτοπήγα στο Παρίσι (1978) και γνώρισα τα καφέ, επηρεάστηκα τόσο που ζωγράφισα μία μεγάλη σειρά. “Τα Γαλλικά Καφενεία” παρουσιάστηκαν στην γκαλερί Samy Kinge το 1982, αλλά όλη αυτή η δουλειά κάηκε μετά από μια καταστροφική πυρκαγιά στο εργαστήριο (1985). Τώρα, ξαναγυρνώ στις πρώτες μου αγάπες με όλη την αίσθηση του καφέ», σημειώνει ο ίδιος. (Σκουφά 4)

Λίγο παραπάνω, στην γκαλερί ΑΛΜΑ, ο Κώστας Λάβδας αναρωτιέται: Where’s your crown, King Nothing? Oh, you’re just nothing. Absolutely nothing. Off to never, never land. Φωνές, δηλαδή! 
Η πόρτα του δωματίου κλείνει εκκωφαντικά, μπαίνουμε στο δωμάτιο μιας πυρακτωμένης εφηβείας που δε λέει να καταλαγιάσει, καθώς η ζωγραφική του Κώστα Λάβδα επιχειρεί να μας βάλει στο κάδρο μιας άλλης εποχής. Όχι με διάθεση νοσταλγική, αλλά περισσότερο γιατί θέλει να μιλήσει για τα χαρακτηριστικά μιας κρίσης που δεν έχει σαφή χαρακτηριστικά, δεν σηκώνει εύκολες ερμηνείες και δεν αναζητά λύσεις. Αμοντάριστα πλάνα από σοκάκια της απόγνωσης όπου συναντιούνται απίθανες μούρες και σαλταριμένα θύματα ενός ξέφρενου ρομαντισμού παρελαύνουν στην γκαλερί, μιας και αυτό είναι το νόημα της έκθεσης ATH: Γκροτέσκες φιγούρες που παραπέμπουν στην αισθητική των κόμιξ, ξεσηκώνουν στίχους από τη δεκαετία του ’90, τα χρόνια της εφηβείας του Λάβδα, με τραγούδια των Nirvana, των Sonic Youth και των Metallica, ενώ επιχειρούν έξοδο από την πραγματικότητα κρατώντας τα κινητά τους τηλέφωνα. Πλαισιώνονται από κορνίζες βαριές, κλασικές, που κοντραστάρουν στην pop αισθητική των έργων, λες και προσπαθούν να ξεγελάσουν το συντηρητικό μάτι και να κάνουν κατάληψη στο σαλόνι των παιδικών χρόνων. (Υψηλάντου 24)

Πόσο μακριά είναι η Ύδρα από το κέντρο; 

Μια έκθεση απόσταση είναι η απάντηση. Το διατηρητέο μοντερνιστικό μεν, αλλά και με στοιχεία νεοκλασικισμού, τριώροφο κτίριο της γκαλερί Gagosian στη γωνία Αναπήρων Πολέμου και Δεινοκράτους στο Κολωνάκι συνδυάζει εκλεκτικισμό με αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου και αναμφισβήτητα τα εγκαίνια της προγραμματισμένης για τις 24 Σεπτεμβρίου έκθεσης του Brice Mardenμόνο συγκίνηση και μεγάλες προσδοκίες μπορούν να γεννήσουν. 

Γεννημένος το 1938, ο μινιμαλιστής ζωγράφος και γλύπτης είναι πολύ δύσκολο να ταξινομηθεί, καθώς το «ανεξέλεγκτο» του έργου του, όπως και οι τόποι όπου κατοικεί και «παράγει», προξενούν ίλιγγο στους γεωγράφους και τους φιλότεχνους – από τη Νέα Υόρκη στην Πενσιλβάνια και από το Τίβολι στη δικιά μας Ύδρα, ο Marden ακόμα και σήμερα, στα ογδόντα δύο του χρόνια, παραμένει περιπλανώμενος αλλά και σταθερά συντονισμένος ταυτόχρονα με τον πυρήνα του έργου του. Ο μινιμαλισμός και οι προεκτάσεις του, όπως τις καλλιέργησε μέσω του συγκλονιστικά πολυδιάστατου αφηρημένου εξπρεσιονισμού (αναφορά στον Πόλοκ) και των χρωματικών κοιλάδων αλά Ρόθκο, ήταν αναπόφευκτο να τον βάλουν στο Πάνθεο των τρισμέγιστων.

Επιστροφή στην Ύδρα της δεκαετίας του ’80. Προμηθευόμενος τα μάρμαρα των νέων γλυπτών και των καμβάδων του από μικρά τοπικά λατομεία-οικοτεχνίες του νησιού, ο Marden είναι σαν να ανακαλύπτει το υλικό που επιταχύνει το transmission του από την ορθογωνιότητα των καμβάδων και των τελάρων σε κάτι πιο άναρχο. Οι πόροι και οι ανεπεξέργαστες επιφάνειες των μαρμάρων στην ουσία μοιάζουν σαν συμμέτοχοι-δημιουργοί. Βλέπετε, ασχέτως της δεινής και μετρονομημένης πινελιάς του, η «τρύπα» στην επιφάνεια του μαρμάρου-καμβά θα διαχύσει το όποιο χρώμα στην κατεύθυνση που αυτή επιθυμεί, κι όχι μόνο η θέληση-κατεύθυνση που δίνει ο καλλιτέχνης (εξού και το συνεταιρικά). Μεγαλειώδες.

Οι γραμμές και οι απολήξεις που προκαλούνται από αυτού του είδους τον ιδιότυπο «συνεταιρισμό» ευθυγραμμίζουν την όρεξη της φύσης με τη διάθεση του καλλιτέχνη αλλά και αντίστροφα. Όπως δηλώνει ο Marden, αυτό το ανεξέλεγκτο των καμβάδων από μάρμαρο και ο τρόπος που «κατεύθυνε» τα χρώματά του ήταν που τον ώθησαν να ανακαλύψει τη δυναμική και την ένταση του διαγώνιου άξονα. Η συντριπτική του δύναμη, καθώς καταργεί την ορθογωνιότητα μοιράζοντάς την κυριολεκτικά στους τέσσερις ανέμους, προοδευτικά τον οδήγησε στην παραγωγή ενός σύμπαντος καλλιγραφικών πλεγμάτων. Τα «ατυχήματα» άρχισαν να αποκτούν μορφή, τα μοτίβα να γαληνεύουν, τα πράσινα και τα κόκκινα χρώματα κάτω από το μπλε του αρχαιοελληνικής θεματολογίας υδραίικου ουρανού είναι σαν να συνομιλούν με ασιατικές φόρμες και κινέζικα ιδεογράμματα. 

Η ροή της κίνησης μοιάζει να μεταφέρει ένα κοσμικά συμπαντικό μήνυμα, σαν γλυφικά τα σύμβολα στις μαρμάρινες φλέβες της ενότητας «Marbles and Drawnings» εκπέμπουν αρμονία με τη φύση και τον χρόνο. Το παραδέχεται ο Marden: «Τα έργα μου πάντα ασχολούνται με τη φύση, ακόμα και τα πιο αφηρημένα. Κάποιες φορές επικεντρώνομαι στη μορφή, χωρίς να αφορούν άμεσα τον πραγματικό κόσμο, όμως, πάντα υπάρχει η ενασχόληση με τη φύση, ασυζητητί». Δικαιολογημένος ο ενθουσιασμός της φιλότεχνης Αθήνας, επομένως, μιας και η νέα εικαστική σεζόν με το άνοιγμα της Gagosian ξεκινά με μια έκθεση ειδικού βάρους δέκα στα δέκα. (Αναπήρων Πολέμου και Δεινοκράτους) 

Περισσότερη Αφρική ακόμα!

Από τις 3 Σεπτεμβρίου, η γκαλερί The Breeder (Ιάσονος 45, Μεταξουργείο) παρουσιάζει το «Leave the thorns and take the roses». Μια ταλαντούχα ζωγράφος από τη Νιγηρία, η Chioma Ebinama πέρασε όλη την καραντίνα δημιουργώντας ένα στούντιο μέσα στην γκαλερί, ανοιχτό κατόπιν ραντεβού. Οι επισκέπτες μπορούσαν να τη γνωρίσουν από κοντά αλλά και να τη δουν να δουλεύει on progress τους πίνακές της, που πλέον παρουσιάζονται ελεύθερα για όλους. Μέρος της οικογένειας του The Breeder Open Studio, ένα ρέζιντενσι τράβελ κόνσεπτ που καλεί καλλιτέχνες να ζήσουν, να μείνουν και να δημιουργήσουν στην Αθήνα, η Chioma Ebinama οικειοποιήθηκε την Αθήνα και ζώντας σχεδόν λόγω του εγκλεισμού της σε μια γυάλα, παρακολουθούσε τον κόσμο όπως τον άλλαζε αλλά και συνεχίζει να τον μεταλλάσσει ο Covid 19. Ο εγκλεισμός βέβαια για την Chioma μοιάζει με αυτοεκπληρούμενη προφητεία, καθώς η Νιγηριανή μετανάστρια στις Ηνωμένες Πολιτείες εκλιπαρούσε τον κόσμο να κάνει στοπ! Τα σχέδιά της με τίτλο The Godess of doin' nothing ήταν μια προσευχή για αδράνεια, έλλειψη κατεύθυνσης, απελευθέρωση από την εμμονή με τις προσωπικές φιλοδοξίες και επίκληση σε ένα σύμπαν χωρίς προσδοκίες μεγαλομανίας και στοχοπροσήλωσης. Done!

Περνώντας δύσκολα όμως στην Αθήνα, ανεξαρτήτως της φιλόξενης Breeder, ο εγκλεισμός έκανε την Ebinama να μη νιώθει τόσο… απελευθερωτικά, όπως περίμενε να συμβεί. Αυτή η αδράνεια είναι εμφανής στους πίνακές της· τελικά δείχνει εξίσου σαν σεισμός. Το έδαφος και οι παλιές «ασφάλειες-δεδομένα» κατέρρευσαν, τα κύματα και οι αναταραχές στη θάλασσα των «νέων συναισθημάτων» προσκρούουν σε κοφτερά απόκρημνους κι επικίνδυνους βράχους. Τα μηνύματα, οι βιντεοκλήσεις και τα αγχώδη συναπαντήματα σε ψηφιακές πλατφόρμες, μπορεί να κρατούν κάπως ατόφια τη «σφαιρικότητα» του πλανήτη, όμως κάθε αίσθηση «σπιτιού» που είχαμε μοιάζει να καταργείται ως προς το φυσικό της ύπαρξης. Μεγαλωμένη στην Αμερική από Νιγηριανούς Χριστιανούς μετανάστες γονείς, η Chioma φανερά επηρεασμένη από τη θρησκεία, ζωγραφίζει σε ακουαρέλες και παραστατικά σχέδια, όπου η διαλογιστική πρακτική και η τυποποιημένη θρησκεία εντός των θρησκευτικών πινάκων και συμβόλων, εμφανώς και κατευθύνει τις γραμμές της. Η διασπορά, η κοσμολογία της Δυτικής Αφρικής αλλά και η λαϊκή τέχνη της Νότιας συνδυάζονται με την οπτική γλώσσα των Δυτικών και Ανατολικών θρησκειών του πλανήτη, παράλληλα με τις διαφορετικές ταυτότητες του φύλου: οι queer και LGBTI κατευθύνσεις της ζωγραφικής της φλερτάρουν με τον νομαδισμό, τον σουρεαλισμό και τον διαρκή επαναπροσδιορισμό του τόπου, του χρόνου και της αίσθησης. Τα τελευταία χρόνια η Ebinana κινείται και ζει μεταξύ Μεξικού, Νότιας Κορέας, Ινδίας, Μαλαισίας και πλέον Αθήνα. Στην έκθεση «Leave the thorns and take the roses», τίτλος παρμένος από την άρια της Τζέσι Νόρμαν, η Chioma στην ουσία αναζητεί αυτό που πάντα την καθόριζε ως καλλιτέχνη-άτομο: έναν κόσμο αγάπης, μουσικής, λέξεων και τρυφερότητας πάνω από φύλα, φυλές, θρησκείες και παγκόσμια ή τοπική τοξική βία.

Το «The Elephant in the Room» ξεκινά στην The Breeder στις 24 Σεπτεμβρίου. Η Joy Labinjo (εξώφυλλο του τεύχους μας) δείχνει στην Αθήνα τη σειρά έργων που προέκυψε μετά το πέρας της συμμετοχής της στο The Breeder Open Studio. Η Labinjo ξεκίνησε αυτό το νέο σώμα δουλειάς κατά τη διάρκεια πανδημίας στο Ηνωμένο Βασίλειο την ώρα που οι μαζικές διαμαρτυρίες για το Black Lives Matter αναζωπυρώνονταν ανά τον κόσμο. Η έκθεση αποτελείται από καινούργιους πίνακες και έργα σε χαρτί όπου η Joy εξερευνά περαιτέρω θεματικές του έργου της που πάντα αφορούν τον διάλογο και την αφήγηση γύρω από το blackness, τον πολιτικό λόγο, τη φυλή, την κοινότητα και την οικογένεια. 

Οι μεγάλης κλίμακας πίνακές της συχνά απεικονίζουν οικείες σκηνές ιστορικής και σύγχρονης ζωής —πραγματικές και φανταστικές, οικιακές και καθημερινές— όλες βασισμένες σε φιγούρες που εμφανίζονται σε προσωπικές εικόνες που περιλαμβάνουν την καθημερινότητά της και τους ανθρώπους γύρω της. Πρώτη ύλη οι οικογενειακές φωτογραφίες, οι τυχαίες εικόνες και κάποιο αρχειακό υλικό. Η δουλειά της παρουσιάζει φρέσκες και εντυπωσιακές συνθέσεις χρώματος, σχεδίων και μοτίβων – βασικά χαρακτηριστικά του έργου της Labinjo. 

Στην καρδιά της πρακτικής της Labinjo βρίσκεται ένα έντονο ενδιαφέρον για την αφήγηση και εν τέλει τη ζωή των ανθρώπων. Οι πολλαπλοί τρόποι αναπαράστασής της, συµπεριλαμβανοµένων της αφαιρετικότητας, του νατουραλισμού, της επιπεδότητας και των γραφικών μοτίβων, καταλήγουν σε µια ιδιαίτερη αισθητική κολάζ, αλλά και σε ένα εκλεκτικό οπτικό λεξιλόγιο, σε µία ποικιλία παραστατικών τεχνικών που απηχεί τις πολλαπλές ταυτότητες που κατέχει, μεγαλώνοντας ως Μαύρη, Βρετανή και Νιγηριανή τη δεκαετία του ’90 και στις αρχές των 00s. 

Δημιουργώντας στην Αθήνα τον καιρό της πανδημίας, η Labinjo συμμετείχε στο The Breeder Open Studio, μια ιδέα - ένα στούντιο μέσα στην γκαλερί που ήταν ανοιχτό κατόπιν ραντεβού, έτσι ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να τη συναντήσουν από κοντά, να συζητήσουν µαζί της την πρακτική της και να παρακολουθήσουν ζωντανά τη διαδικασία παραγωγής των έργων της. Έχοντας την πολυτέλεια του χρόνου, καθώς επίσης και τη μοναδική ευκαιρία να περάσει χρόνο στην Αθήνα και να εμπνευστεί από τη μοναδική αρχαία κληρονομιά αλλά και να γνωρίσει τη ζωντανή, σύγχρονη, καλλιτεχνική σκηνή της πόλης, η Joy οικειοποιήθηκε τον χώρο αποκτώντας μια βαθύτερη σύνδεση με την πόλη. «Πηγαίνοντας στις εκθέσεις ένιωθα απελπισία: άσπρες απαράλλαχτες φιγούρες διηγούνταν την ίδια ιστορία, ω, στο Νιουκάστλ όπου σπούδαζα ένιωθα να με ζώνουν η απομόνωση και η περιχαράκωση. Μέχρι που ξεφυλλίζοντας ένα άλμπουμ με οικογενειακές φωτογραφίες από τη Νιγηρία απέκτησα σύνδεση και πρόσβαση με τη φυλή που ανήκω κι από κάπου εδώ το σύνολο των έργων μου απέκτησαν σχήμα, φόρμα, χρώματα κι έντονα αληθινές ματιές για το πού μεταξύ της πραγματικότητας και του εικονικού μπορώ να κινούμαι». Όντως! Παρατηρώντας καλύτερα τις «ζώνες» της Joy Labinjo είναι ευδιάκριτοι οι κόσμοι και οι πολλαπλές τους ταυτότητες. (Ιάσονος 45, Μεταξουργείο) 

Αυτά σαν «προθέρμανση». Επιστροφή στην πόλη, επιστροφή στην Αθήνα, επιστροφή σε μια εικαστική σκηνή που πάλλεται και βοά, όπως έγραψαν πρόσφατα και οι Financial Times, που ανακάλυψαν κάτι που εδώ και χρόνια αποτελεί μια μόνιμη συνθήκη: η εικαστική Αθήνα είναι ανεξάντλητη και αναβράζουσα...