1969, Αμερική. Ο θείος Σαμ είναι ανήσυχος, ο θείος Σαμ σχεδόν δεν το πιστεύει: ρατσισμός, κοινωνική αδικία, φαντάσου την ένταση, και τη φλόγα, και τον παλμό, ακόμα και το Χάρβαρντ φλέγεται. Οι γόνοι της αμερικάνικης αστικής τάξης, που μετά την αποφοίτησή τους θα επανδρώσουν τις υψηλότερες θέσεις της χώρας σε κρατικό και ιδιωτικό τομέα, λένε πως είναι πολύ νωρίς ακόμα για να ονειρεύονται εξουσία, καριέρα και τραπεζικές καταθέσεις. Και την επανάσταση θέλουν να την κάνουν αμέσως, θυμήσου τον Τζιμ Μόρισον και τους Doors, «we want the world and we want It now».
Την άνοιξη του 1969, το Χάρβαρντ προσομοιάζει περισσότερο με την παριζιάνικη Κομμούνα, παρά με αριστοκρατικό φυτώριο εκκόλαψης συστημικών μελλοντικών φρουρών της τάξης και της ασφάλειας. «The love of Richard Nixon», πόσο εύστοχα οι Manic Street Preachers, πολλά χρόνια αργότερα, έκαναν τραγούδι τις αναμνήσεις εκείνης της εποχής! Το 1969 οι φοιτητές του Χάρβαρντ διεκδικούν ειρήνη στο Βιετνάμ αλλά και εντός Αμερικής, όπου οι φυλετικές και ταξικές διακρίσεις σπαράζουν τη χώρα, εν είδει ενός επίσημα κηρυγμένου εμφύλιου πολέμου. Στους δρόμους των μεγάλων μητροπόλεων, στα πεζοδρόμια, οι φοιτητές κινητοποιούνται, κάθε μέρα συμβαίνει και μια διαδήλωση που αντιμετωπίζεται με σκληρή καταστολή και βία, εκ μέρους των αντιμαχόμενων πλευρών. Αστυνομία, Μαύροι Πάνθηρες, παλαβοί ιεροκήρυκες στον δρόμο, φεμινιστικό κίνημα, μιας κι εκτός από τον αγώνα υπάρχει κι ο έρωτας, όπως τον διεκδικεί το παράλληλο κίνημα της σεξουαλικής επανάστασης. Το κίνημα των χίπις, οι μουσικές της αντικουλτούρας, επόμενο τραγούδι το «Fells like I'm fixing to die» από τον Country Joe and the Fish.
Φράουλες και αίμα, σε απανωτά σίκουελ, παντού. Αμέρικα, Αμέρικα: το 1969, ημερομηνία ορόσημο, η χώρα της «ευκαιρίας» είναι καζάνι που βράζει, άπειρες ταινίες, μουσικές και βιβλία, γράφτηκαν αλλά και συνεχίζουν να φωτίζουν και να καταγράφουν τις στιγμές εκείνες. Στην κοινότητα του Χάρβαρντ η διοίκηση του πανεπιστημίου προβαίνει σε απανωτές απαγορεύσεις, προκειμένου οι φοιτητές να καθίσουν φρόνιμα. Μόνο που το αποτέλεσμά της δεν είναι το επιθυμητό, τουναντίον: η απεργία των φοιτητών το 1969 παραλύει και την εκπαιδευτική διαδικασία μα και κατατρομάζει την Αμερική, μιας και στο Κολούμπια συμβαίνουν εξίσου απίστευτα συμβάντα αυθάδικα ριζοσπαστικής δράσης. Ο ανθός των αμερικανικών πανεπιστημίων, σηκώνει το μεσαίο δάχτυλο.
Και στη σχολή ντιζάιν του Χάρβαρντ η επανάσταση αποκτά μήνυμα και επικοινωνία. Δεκάδες αφίσες, σχεδόν καθημερινά, σχεδιάζονται, εκτυπώνονται και μετά τοιχοκολλούνται στα πεζοδρόμια ή θυροκολλούνται μέσα στο πανεπιστήμιο, ή έξω σε ντου που γίνονται σε μεγάλους δημόσιους οργανισμούς ή κατευθείαν στις γειτονιές των «to whom they concern». Γίνονται πλακάτ ή σημαία για πικετοφορίες. Μεταξύ 1967 και 1981, ένας Έλληνας, ο Αλέξανδρος Τζώνης διδάσκει εκεί. Λίγο πιο νωρίς, χρημάτισε καλλιτεχνικός διευθυντής της ταινίας «Ποτέ την Κυριακή», λίγο αργότερα συνεργάζεται με τον εκδοτικό οίκο Penguin books. Όμως εκείνες τις μέρες του 1969 όχι απλά δεν μένει ουδέτερος αλλά και συμμετέχει στο κίνημα και όλα τα γεγονότα εκείνης της απεργίας.
Που ως μνήμη, γίνεται έκθεση στο Κρατικό Μουσείο της Μονής Λαζαριστών στη Θεσσαλονίκη: «Ανοιξιάτικοι Χείμαρροι - αφίσες από την απεργία στο Χάρβαρντ, άνοιξη 1969». Το μέσο είναι και το μήνυμα, η φωτογραφία, το lay out και η γρήγορη εκτύπωση, συντείνουν και συγκλίνουν με την αγωνία, τον ρυθμό και τη βάση της εξέγερσης: ενάντια στον εθνικισμό και τη θρησκευτική ή φυλετική μισαλλοδοξία, μεταρρυθμίσεις, ανατροπή, χαρτιά, υφάσματα, και φυσικά το περίφημο σύμβολο της «Γροθιάς». Τυπωθήτω! Και εκτυπωθήτω σε χιλιάδες φέιγ βολάν. Ο Harvey Hacker, σχεδιαστής του «έργου», που αποτελεί το εμβληματικό σύμβολο της εξέγερσης, θα βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, καλεσμένος του Τζώνη αλλά και της Liane Lefaivre. Η τελευταία, σήμερα, είναι Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης. Η έκθεση παρουσιάζει για πρώτη φορά στην Ελλάδα 54 αφίσες φτιαγμένες στο χέρι και τυπωμένες στο τυπογραφείο της Σχολής. Μαζί εκτίθεται και σπάνιο αρχειακό υλικό από τον «αναμνηστικό» θησαυρό της σχολής, που εκείνες τις μέρες έμοιαζε με εμπόλεμη ζώνη.
50 χρόνια κλείνουν φέτος από «τα γεγονότα». Τι έχει μείνει απ' τη φωτιά είναι το ερώτημα προς απάντηση, αλλά ευτυχώς η απάντηση έρχεται πάλι από ένα τραγούδι: Gil Scott Heron, «The revolution will not be televised»... Και προσοχή, προσοχή. Η έκθεση αυτή συνομιλεί, συνδιαλέγεται και συμπράττει ως ενότητα με την ομότιτλη έκθεση «Ανοιξιάτικοι Χείμαρροι - Ρωσική Πρωτοπορία, συλλογή Κωστάκη» σε ένα ενδιαφέρον εικαστικό δίπολο που ενώνει το Χάρβαρντ του 1969 με τη Ρωσία του 1920. Τότε που οι κονστρουκτιβιστές καλλιτέχνες και ακτιβιστές, μέσω φυσικής, γεωμετρίας, αλλά και οράματος για την «κατασκευή του νέου Σοβιετικού ανθρώπου», προβαίνουν στην περίφημη πλέον επικοινωνία προς και για τις μάζες: Ρότσενκο και Κλούτσις, ενδεικτικά, περνούν μια καθημερινή οπτική αντίληψη μέσω εικόνων που γίνονται ακόμα και επιγραφές σε καταστήματα ή χαρτί περιτυλίγματος προϊόντων, διαφήμιση και αρχιτεκτονική, ισχυροποιώντας τον πόθο και αισθητικοποιώντας την αξία και την ουσία της επανάστασης. Βέβαια, το ερώτημα σήμερα παραμένει εξίσου δυνατό με την ίδια ερώτηση τότε: αρκεί μια περιγραφή της ουτοπίας και μια στράτευση, για να ανατραπεί το «κτήνος»; Που παραμένει ανίκητο και αδιαίρετο, άρα μάλλον κάνει ή υπόσχεται κάτι καλύτερο από τους απέναντι.
Εντελώς προσωπική θέση η τελευταία παράγραφος, αλλά οφείλουμε να την έχουμε υπόψη μας, πολύ περισσότερο στην Ελλάδα του σήμερα, που η συνεχής παλινδρόμηση σε παρελθοντικές ουτοπίες του 20ου αιώνα, αδυνατεί να μας κάνει να προσεγγίσουμε και να αναπτύξουμε την σκέψη και την δράση στο σήμερα. Εδώ που η μόνη γνήσια επανάσταση που συμβαίνει είναι η τεχνολογική.
«Ανοιξιάτικοι Χείμαρροι. Αφίσες από την απεργία στο Χάρβαρντ. Άνοιξη 1969. Συλλογή Αλέξανδρου Τζώνη και Liane Lefaivre» και «Ανοιξιάτικοι Χείμαρροι. Ρωσική Πρωτοπορία – συλλογή Κωστάκη», έως 24 Φεβρουαρίου 2019 στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Μονή Λαζαριστών.
9°
