Στο εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο Acropol και την εξαφανισμένη Ομόνοια του Fast Forward Festival
Το ριζοσπαστικό φεστιβάλ της Στέγης επιστρέφει για 4η χρονιά με παγκόσμιες πρεμιέρες μεγάλων δημιουργών από όλο τον κόσμο και ελεύθερη είσοδο στα περισσότερα projects
Σύνταγμα, Ομόνοια και Πειραιάς, τρία εμβληματικά σημεία της πόλης ανακαλύπτουν ξανά την υπόστασή τους, ενώ διαπλέκονται με τη Φουκουσίμα, το Τσερνόμπιλ, την προσφυγιά, τη μετανάστευση και την Ευρώπη της κρίσης. Σπουδαίοι καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό αναδεικνύουν στο τέταρτο Fast Forward Festival περιθωριοποιημένους χώρους, που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα μπορούσαν να συνυπάρξουν. Είναι οι λεγόμενες «ετεροτοπίες», ο «άλλος» τόπος, ο άγνωστος, αλλά οικείος. Για παράδειγμα τα σπίτια στη ζώνη που έπληξε η πυρηνική έκρηξη της Φουκουσίμα κι εγκαταλείφθηκαν ατάκτως, ξαφνικά αποκτούν κοινά με κτίρια της δικής μας Ομόνοιας.
Στο εγκαταλελειμμένο -από το 2010- ξενοδοχείο Acropol στην Ομόνοια τα κλινοσκεπάσματα είναι ακόμα διπλωμένα, τα σερβίτσια και τα έπιπλα τοποθετημένα ως είχαν, σαν ο κόσμος να έφυγε χθες. Μια ομάδα καλλιτεχνών μπόρεσε να κάνει τον συσχετισμό με την έρημη, αλλά πλήρως ζωντανή εικόνα των σπιτιών της Φουκουσίμα και να δημιουργήσει με αφετηρία την κοινή κατάσταση του εκτοπισμού.
Στο ίδιο πλαίσιο πληθυσμιακής μετακίνησης οι καλλιτέχνες μιλούν για τον «χώρο» και παρουσιάζουν τα έργα τους εκεί που η Αθήνα οριοθετεί το αστικό της περιβάλλον και το διανέμει στους διάφορους πληθυσμούς της με μία αμήχανη φυσικότητα. Ο Πειραιάς ως σημείο εισόδου και εξόδου πληθυσμών, η Ομόνοια ως χώρος διαμονής μεταναστών, οι πλατείες ως στέγη προσφύγων φιλοξενούν βιαίως εκτοπισθέντες πληθυσμούς, που έχασαν το ανήκειν και το φεστιβάλ με αφετηρία την έννοια του οικείου χώρου κάνει την ανατομία των παγκοσμιοποιημένων μηχανισμών επισφάλειας. Καταπιάνεται με κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα και θέματα όπως ο λαϊκισμός, ο νεοφιλελευθερισμός, η πολιτική του φόβου και άλλα ακραία κοινωνικά φαινόμενα που απασχολούν την Ελλάδα και την Ευρώπη.
Εμείς, ως θεατές καλούμαστε να κατοικήσουμε στους οικείους χώρους του φεστιβάλ, όσο εκείνο ωριμάζει, μαθαίνει και εμβαθύνει τη σχέση του με την Αθήνα. Για δύο εβδομάδες, από 2 έως 14 Μαΐου, 11 projects επιδραστικών καλλιτεχνών μεταμορφώνουν την πόλη, ενώ η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, οι πλατείες Ομονοίας και Συντάγματος, το λιμάνι του Πειραιά και η Δραπετσώνα υποδέχονται τις ισχυρές τους παρεμβάσεις.
Προσφυγικό, ξενοφοβία, κρίση, νέες και παλιές πατρίδες εκτός οθόνης, όπως είναι
O Νοτιοαφρικανός σκηνοθέτης και εικαστικός Brett Bailey επιστρέφει στο φεστιβάλ και το έργο του είναι μάλλον αυτό που θα λέγαμε «πολυαναμενόμενο». Όχι επειδή κάνει στην Αθήνα παγκόσμια πρεμιέρα, ούτε αποκλειστικά χάρη της σουρεαλιστικής του περιήγησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση της κρίσης, αλλά επειδή φέρει την υπογραφή του μεγάλου δημιουργού που πέρυσι καθήλωσε κυριολεκτικά το κοινό με το «Exhibit B». Όλοι λοιπόν περιμένουν να δουν τι συμβαίνει σε αυτό το «θυσιαστήριο», την περφόρμανς που παρουσιάζει φέτος o Brett Bailey σε μία λαβυρινθώδη εγκατάσταση εμπνευσμένη από τον μύθο του Μινώταυρου.
Όπως είπε ο ίδιος στη συνέντευξη τύπου του FFF 4, δυσκολεύτηκε πολύ να ολοκληρώσει αυτό το project και κάποια στιγμή σχεδόν εγκατέλειψε. Για να αποδώσει νοήματα των χαμένων, απειλούμενων ή ποθητών οικιών του σήμερα, έπρεπε να έρθει σε επαφή με πρόσφυγες, μετανάστες και ανθρώπους που βίωναν αυτή την απώλεια και αναζήτηση. Ήταν δύσκολο να έρχεται σε επαφή με αυτούς τους ανθρώπους, βλέποντας το πρόβλημά τους απ’ έξω και αυτή η αποστασιοποίηση ήταν που τον δυσκόλεψε τόσο όταν επισκέφτηκε camps στη Λέσβο, την Αθήνα, το Παλέρμο, το Καλέ και το Αμβούργο.
«Ήθελα οι άνθρωποι αυτοί να μου μιλήσουν, να μου πουν τόσα πράγματα και δεν είχα τίποτα που να μπορώ να προσφέρω ως αντάλλαγμα», λέει χαρακτηριστικά. Θέλησε να μελετήσει τα ζητήματα που ανακύπτουν από αυτή τη μετακίνηση πληθυσμών, των ανθρώπων με τις χαμένες πατρίδες που αναζητούν στην Ευρώπη μια νέα πατρίδα, ένα καταφύγιο. Κατανοεί τα κοινωνικά ζητήματα που προκύπτουν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και προσπαθεί να θέσει ερωτήματα, όπως «μπορεί κάποιος που θα φοβηθεί τους ξένους να θεωρηθεί ρατσιστής;». Ο ίδιος κατανοεί τέτοιους φόβους, σαν αυτούς που παραδέχτηκε πως εκφράζει η μητέρα του και προσπάθησε να να αποδώσει την παρούσα κατάσταση, σκιαγραφώντας ζωντανά ταμπλό από όλο το κοινωνικό φάσμα. Επέλεξε οκτώ ανθρώπους, μη επαγγελματίες ηθοποιούς, που υποδύονται πλασματικούς χαρακτήρες σε σκηνές που δημιουργήθηκαν για τη νέα του περφόρμανς-εγκατάσταση.
Εφόσον θέματα όπως η ξενοφοβία και η μετανάστευση συζητιούνται στα media με έναν επιφανειακό τρόπο, υπό τον βομβαρδισμό εικόνων που παραλύουν το βάθος του ανθρώπινου δράματος, εκβιάζοντας στιγμιαία συναισθήματα συγκίνησης ή εντυπωσιασμού, αληθινοί πρόσφυγες, μετανάστες και Ευρωπαίοι πολίτες αλλάζουν ρόλους και μπαίνουν στην ουσία. Μία Γαλλίδα συνταξιούχος, ένας 20άρης ακτιβιστής εναντίον του καπιταλισμού που στην περφόρμανς υποδύεται έναν νεαρό ακροδεξιό, ένας Σύρος που ζει στην Ελλάδα και εργάζεται ως διερμηνέας σε ΜΚΟ και πέντε ακόμη άτομα αποδίδουν τάσεις και ρεύματα, αλλά και υποκριτικές δομές από την Αθήνα, τη Μασσαλία και το Αμβούργο, τα επόμενα δύο λιμάνια της μεγάλης μετακίνησης όπου θα παρουσιαστεί το έργο μετά τον Πειραιά.
Η προσφυγική και μεταναστευτική ιστορία του Πειραιά μέχρι να φτάσεις από την Ομόνοια στο λιμάνι με τα πόδια
Ο Ιάπωνας Akira Takayama και το πολυσυζητημένο project του δίνει την ευκαιρία στο κοινό να περπατήσει από την Ομόνοια μέχρι τον Πειραιά και το αντίστροφο, με στόχο την εκ νέου ανακάλυψη του επινείου της Αθήνας και της μακραίωνης προσφυγικής και μεταναστευτικής ιστορίας του. Αυτό γίνεται έμπρακτα και βιωματικά, μέσω ενός audio-walk φορτισμένου με ιστορικές μνήμες και πρωτόγνωρες εμπειρίες, μύθους και μυθοπλασίες. Ένας περίπατος με τη χρήση νέων μέσων, όπου άλλοτε αφετηρία και άλλοτε προορισμός είναι ο Πειραιάς, ως σημείο εξόδου, που επιλέχθηκε από τον καλλιτέχνη ως ιδιαίτερη πόλη που βρίσκεται σε μεταβατική κατάσταση. Η σχέση αλληλεξάρτησής του με την Αθήνα μοιάζει να έχει αποκοπεί, αλλά μέσα από αυτόν και την ιστορία του η Αθήνα γίνεται πιο κατανοητή.
Μετά από οκτάμηνη έρευνα για τοποθεσίες σε όλο το πεδίο της Αττικής, το project που ξεκίνησε ως ένα radio-tour στις γειτονιές του Τόκυο, το 2013, εξελίχθηκε σε μια ειδικά σχεδιασμένη εφαρμογή για smartphone, η οποία μέχρι τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020 θα συμπεριλαμβάνει περίπου 100 διαφορετικά τοπόσημα. Σε διάφορες παραλλαγές, έχει ήδη παρουσιαστεί σε πολλές ασιατικές πόλεις, αλλά το Piraeus/Heterotopia είναι η πρώτη ευρωπαϊκή εκδοχή του πρότζεκτ και προέκυψε ύστερα από ανάθεση της Στέγης.
Μιλώντας με ανθρώπους που ζουν στην περιοχή της κεντρικής σιταποθήκης του Πειραιά
Στα δύο σημεία εκκίνησης των διαδρομών του προηγούμενου project Piraeus/ Heterotopia (το καφέ Janeiro στην Πλατεία Ομονοίας της Αθήνας και το Πλωτό Μουσείο «Hellas Liberty», στο Λιμάνι του Πειραιά) προβάλλεται ένα έργο video art με τέσσερις διαλόγους με τους ανθρώπους που ζουν στην περιοχή γύρω από τον πύργο με το ρολόι του Σιλό, δηλαδή της κεντρικής σιταποθήκης στο λιμάνι του Πειραιά. Το έργο προσκαλεί τους θεατές να ταξιδέψουν, αισθανόμενοι όλους τους διαφορετικούς χρόνους –το χρόνο της ετερότητας, το χρόνο των ίδιων των θεατών και τον πραγματικό χρόνο που περνάει– να διασταυρώνονται.
Η σιωπή που άφησε η Φουκουσίμα μέσα στο εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο Acropol
Στη μακρινή Φουκουσίμα στήθηκαν έργα σε αγροκτήματα, σπίτια και εγκαταλελειμμένους χώρους αναψυχής, μόνο που κανείς δεν ξέρει πότε θα επιτραπεί η πρόσβαση των ανθρώπων στην περιοχή ώστε η έκθεση να γίνει ορατή. Κανείς δεν έχει δει την έκθεση από το 2015, τα έργα όμως περιμένουν τους ανθρώπους να γυρίσουν.
Στη συνέντευξη τύπου μάθαμε ότι η ζώνη της Φουκουσίμα, μετά τον σεισμό και το τσουνάμι που προκάλεσαν το ραδιενεργό ατύχημα τον Μάρτιο του 2011, έχει βυθιστεί στη σιωπή. Η περιοχή αποκλείστηκε λόγω των μεγάλων ποσών ραδιενέργειας που εκκλήθηκαν εκεί, 24.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν και οι καλλιτέχνες θέλοντας να προσεγγίσουν με κάποιον τρόπο την άυλη ραδιενέργεια, , αντί να της εναντιωθούν, δημιούργησαν έργα τέχνης στην αποκλεισμένη ζώνη, αγκαλιάζοντας αυτή την αόρατη πηγή.
Η επιμελητική ομάδα των Chim↑Pom, Kenji Kubota, Eva & Franco Mattes και Jason Waite (μεταξύ των οποίων συμμετείχε στο project στη Φουκουσίμα και ο AiWeiWei) μεταφέρει στην Αθήνα το σκοτεινό είδωλο της Φουκουσίμα και δημιουργεί στην καρδιά της πόλης ένα νέο τόπο, μια αποκαλυπτική δράση για τους βιαίως εκτοπισθέντες. Οι καλλιτέχνες εντόπισαν στο ατάκτως εγκαταλελειμμένο λόγω κρίσης ξενοδοχείο Classical Acropol, έναν τρόπο σύνδεσης της Αθήνας με τη Φουκουσίμα όσον αφορά την απομάκρυνση των ανθρώπων. Όπως το νοικοκυριό των κατοίκων της περιοχής που επλήγη από το ατύχημα στη Φουκουσίμα παραμένει άθικτο, υποδηλώνοντας την άτακτη φυγή, το ξενοδοχείο που έκλεισε το 2010 παρουσιάζει μία αντίστοιχη αίσθηση εγκατάλειψης σαν να άδειασε μόλις χθες, γεγονός που επίσης υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι έφυγαν από αυτό ξαφνικά.
Αφιερωμένο στουςβιαίως εκτοπισθέντες πληθυσμούς του πλανήτη, διοργανώνεται εντός του ξενοδοχείου ένα forum διαλόγου μεταξύ πρώην κατοίκων της Φουκοσίμα, προσφύγων και Ελλήνων της κρίσης. Οι επισκέπτες μπορούν να αφήσουν μηνύματα στη σκόνη των τραπεζιών στου Acropol, ώστε να το δουν οι άνθρωποι που κάποτε θα επιστρέψουν εκεί, σε αναλογία με τα έργα της έκθεσης που περιμένουν την επιστροφή των ανθρώπων στη Ζώνη Αποκλεισμού της Φουκοσίμα.
O καλλιτέχνης που σβήνει την Ομόνοια από το Google maps
Η πλατεία Ομονοίας μεταμορφώνεται από τον κορυφαίο Γερμανό εικαστικό Γκρέγκορ Σνάιντερ σε πολεμικό καταφύγιο και ουδέτερη ζώνη, αόρατη από κάθε εισβολέα και από το άγρυπνο μάτι του Google maps. Αξιοποιώντας την τεχνική του καμουφλάζ και συνδέοντάς την με την αορατότητα της ιστορικής πλατείας από ψηλά, ο δημιουργός με το Invisible City παρεμβαίνει στο αστικό τοπίο, μετατοπίζοντας το κέντρο του, τον ομφαλό της Αθήνας, στο λεπτό σημείο συνάντησης του ορατού με το αόρατο και της τέχνης με την οντολογία.
H περιπέτεια των ασυνόδευτων παιδιών-μεταναστών με σημείο αναφοράς τον John Cage
Έξι ανήλικοι πρόσφυγες από το Ιράκ, το Αφγανιστάν και τη Συρία, που πρωτοσυναντήθηκαν με τον Ντάνιελ Βέτσελ στην Αθήνα το 2015, γίνονται μαέστροι έχοντας φτάσει πια στους νέους προορισμούς τους ανά την Ευρώπη. Παράλληλα γίνονται και οι άτυποι εισηγητές των θεατών σε έναν ουσιαστικό διάλογο για τα όρια της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης σε μια οπτικοακουστική περφόρμανς-εγκατάσταση που διηγείται με διαφορετικό τρόπο και διαφορετικές αφηγήσεις τις σύγχρονες κοινωνίες που βρίσκονται σε μετάβαση. Η μουσική ήταν το όπλο της κορυφαίας θεατρικής ομάδας να επικοινωνήσει με τα ασυνόδευτα παιδιά που συνάντησε, ώστε να συνθέσει τελικά ένα θεατρικό εργαστήρι όπου η σχέση μεταξύ συνθέτη, μουσικού και θεατή αλλάζει, δίνοντας την ευκαιρία σε όλους να έρθουν σε επαφή με το χιούμορ και την ελευθερία που διέπει τη δουλειά του Τζον Κέιτζ.
Για περίπου μία ώρα, οι θεατές γίνονται ταυτόχρονα ακροατές και μουσικοί. Αντί για μουσικά όργανα, έχουν στη διάθεσή τους μια σωσίβια λέμβο, ένα πλαστικό όπλο, μια μινιατούρα Ferrari και ένα κουπί. Έξι νεαροί πρόσφυγες είναι οι μακρόθεν μαέστροι. Μέσω ακουστικών, δίνουν οδηγίες στους θεατές-μουσικούς και μοιράζονται τις ιστορίες τους, δημιουργώντας μια διασκεδαστική εμπειρία συνεργασίας, συνακρόασης και συνάντησης.
Ένα βαν, με τα τζάμια σφαλιστά. Το Peregrinus ξεκινά με τους περφόρμερ και τους θεατές συνεπιβάτες σε ένα ταξίδι που καταλήγει σε μια λαβυρινθώδη εγκατάσταση. Η γλώσσα της διεθνώς διακεκριμένης χορογράφου Ζωής Δημητρίου, είναι ανέκαθεν η κίνηση, την οποία σε μία περίοδο μετακίνησης μετέτρεψε σε βίωση ενός ταξιδιού που βιώνεται από κοινού. Peregrinus θα πει «προσκυνητής» αλλά και «περιηγητής», «ξένος» αλλά και «ταξιδιώτης», «αυτός που έρχεται από κάπου αλλού» αλλά και «προσωρινός κάτοικος». Με τη σειρά του, ο όρος peregrinatio περιγράφει τη συνθήκη του «να είσαι ή να ζεις μακριά από τον τόπο σου», να «μένεις εκτός», «εκτός οικείου περιβάλλοντος» ή «σε ένα μέρος που γίνεται ξένο». Κανείς από τους θεατές δεν γνωρίζει τον προορισμό του βαν στην πρώτη της site-specific δουλειά, όπου μας ζητά να επιβιβαστούμε και να γίνουμε συνοδοιπόροι της στο άγνωστο. Με μινιμαλιστική καλλιτεχνική γλώσσα και κοινωνικά-πολιτικά καίρια αφηγηματικότητα γύρω από αρχετυπικές έννοιες, όπως η δοκιμασία.
Στα «δεν πρέπει να χάσετε» είναι επίσης το Phobiarama, το στοιχειωμένο σπίτι που στήνει στην πλατεία Συντάγματος ο φημισμένος Ολλανδός δημιουργός Dries Verhoeven, για να ξορκίσουμε τη σύγχρονη κουλτούρα του φόβου σε μια κοινωνία εμμονική με την ασφάλεια και την τελειότητα.
Δείτε επίσης την κινηματογραφική εγκατάσταση των Berlin «Zvizdal [Chernobyl – so far so close]», ένα κινηματογραφικό πορτραίτο για δύο ανθρώπους που ζουν επί 27 χρόνια σε ένα χωριό-φάντασμα, στην περιοχή γύρω από τον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ. Μια ιστορία για τη μοναξιά, την επιβίωση και τα αποτελέσματα ενός καταστροφικού ατομικού πειράματος.
Το φεστιβάλ κλείνει με το διεθνές συμπόσιο Για τις Πατρίδες και τους Απάτριδες καθώς ο Κόσμος κλίνει προς τα Δεξιά, που συνδιοργανώνεται από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και τον οργανισμό Creative Time της Νέας Υόρκης, στο πλαίσιο του Fast Forward Festival, θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα στις 13 και 14 Μαΐου. Το συμπόσιο θα λειτουργήσει ως μια πλατφόρμα διαλόγου, προσφέροντας εκφράσεις αλληλεγγύης, αλληλεξάρτησης και αντίστασης σε αυτή την κρίσιμη στιγμή. Συγκεντρώνει διεθνείς και ελληνικές αποστολές καλλιτεχνών, επιμελητών, πολιτιστικών διαχειριστών, ερευνητών και ακτιβιστών, απαντώντας στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι καλλιτέχνες και οι κοινότητες ακτιβιστών υπό τις επικρατούσες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες.
13°
