Κανείς δεν θα μπορούσε να το περιμένει –ή τουλάχιστον όχι εγώ– πως αυτό το ταξίδι-αστραπή, μετά από πρόσκληση του ευρωβουλευτή του Ποταμιού κ. Γιώργου Γραμματικάκη, θα κατέληγε σ’ ενα μάθημα πάθους. Ενός πάθους που ενώνει την πολιτική, την επιστήμη και την τέχνη. Και όλα αυτά στις Βρυξέλλες, μια πόλη που αν και μοιάζει με «τη Θεσσαλονίκη στους ρυθμούς λόγω της χαλαρότητάς της», όπως διευκρύνισε ένας φίλος Έλληνας για χρόνια κάτοικός της, είναι λίγο άγευστη. Όπως η βάφλα –το εθνικό τους street food–, που όμως αν την περιχύσεις με σοκολάτα ή άλλο υλικό εκτινάσσει τα... νετρόνια του ουρανίσκου.
Η λέξη «νετρόνια» χρησιμοποιήθηκε επίτηδες. Η πρόσκληση ήρθε με αφορμή το ανέβασμα της παράστασης «QED» ή «Τι απέδειξε ο κύριος Φάυνμαν» –θεατρική επιτυχία της χρονιάς και προσωπική του πρωταγωνιστή της Γιώργου Κοτανίδη που ανέβηκε σε συνεργασία με την ένωση Φυσικών–, αλλά και της παρουσίασης στην Ευρωβουλή του Μηχανισμού των Αντικυθήρων από τον καθηγητή Αστροφυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και μέλος της ερευνητικής ομάδας του Μηχανισμού, Γιάννη Σειραδάκη. Και όχι η ομιλία δεν είχε να κάνει μ’ αυτό που λέει ο Φάυνμαν στο έργο «Απ’ όλους εκείνους που τρέχουν ν’ ακούσουν έναν Φυσικό, οι περισσότεροι ξέρουν καλά ότι δεν πρόκειται να καταλάβουν τίποτα – αλλά πάλι... ο ομιλητής μπορεί να φοράει καμιά ωραία εμπριμέ γραβάτα, οπότε θα ’χουν κάτι να χαζεύουν». Απεναντίας, προκάλεσε μια σειρά ερωτήσεων από ακροατές πολλών εθνικοτήτων ειδικά όταν ο ομιλητής αποκάλυψε και «μυστικά», που είχαν να κάνουν με το νεοανακαλυφθέν θραύσμα D, ένα γρανάζι που έχει να κάνει με την εξίσωση του χρόνου.
Στην παρουσίαση slides έδειχναν την πορεία ανακάλυψης των μυστικών του Μηχανισμού μέσα από τον διάλογο του Μηχανικού και του Αστροφυσικού της ομάδας, διάλογος που δεν απέχει από αυτό που ο Φάυνμαν λέει στο έργο: «Όταν έχεις να λύσεις ένα πρόβλημα στην επιστήμη και στη ζωή... Όταν πρέπει ν’ αφεθείς και ν’ αρχίσεις να σκέφτεσαι λίγο σαν Αρειανός... πρέπει να εξετάσεις τα πάντα λογικά, απ’ την αρχή ώς το τέλος, ακόμη κι αν διαφωνείς συναισθηματικά με το αποτέλεσμα. Κι αν η διαίσθησή σου αρνείται να δεχτεί τα συμπεράσματα της λογικής, δε χάλασε κι ο κόσμος – είναι δικαίωμά σου να νιώθεις όπως νιώθεις. Τουλάχιστον όμως μπόρεσες να το σκεφτείς!».
Αυτοί οι δυο παθιασμένοι δεν... συναντήθηκαν μόνο με το λόγο του Φάυνμαν αλλά και με το πάθος του οικοδεσπότη μας Γραμματικάκη. Γιατί αν ο έρωτας του τελευταίου για την επιστήμη του ήταν εμφανής κάθε λεπτό (είτε όταν μας αποκάλυπτε πως χρησιμοποίσε την κβαντομηχανική για να πείσει ένα ακροατήριο πως μπορεί να διαβάσει, όπως ένας αστρολόγος, τα άστρα – και φυσικά το έπεισε ώστε να του ζητούν μετά κι άλλες προβλέψεις–, είτε κάνοντας την εισαγωγή στην παράσταση [δείτε το βίντεο]) ήρθε ένας ακόμη έρωτας να αποκαλυφθεί. Στο πάθος του επιστήμονα προστέθηκε το πάθος του Ευρωπαϊστή. «Κάτι που μπορείς να το πάθεις μόνο αν βρεθείς εδώ στους διαδρόμους του Ευρωκοινοβουλίου» θα πει. «Πάντα πίστευα στην ιδέα της Ευρώπης, αλλά εδώ ήταν που η ιδέα μου έγινε πάθος». Κι αν στην Ελλάδα συμβαίνει αυτό που λέει ο Φάυνμαν – επηρεασμένος από τις πολιτικές συζητήσεις «διάβασα» και με πολιτικό τρόπο το έργο–, «Μήπως ο φόβος μάς κάνει να μην κοιτάμε την πραγματικότητα που έχουμε μπροστά μας; Μήπως αυτός ο φόβος μάς κάνει να πλάθουμε μύθους, και να τους πιστεύουμε; Να φτιάχνουμε έναν παράδεισο, ας πούμε, αντί να παραδεχόμαστε ήσυχα ήσυχα πως... vς εδώ ήταν....», ο Γραμματικάκης αρνείται να υποκύψει σ’ αυτόν το φόβο και την έλλειψη ορίζοντα και συνεχίζει να παλεύει μέσα από τις επιτροπές που εργάζεται για το καλό ενός (κοινού) ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Τι απέδειξε ο κύριος Γραμματικάκης με αυτές τις δύο εκδηλώσεις; Ήθελε να δείξει στην Ευρώπη πως η Ελλάδα δεν παράγει μόνο γκρίνια, αλλά και έργο-αποτέλεσμα παθιασμένων ανθρώπων. Μάλιστα μαζί με τους λίγους δημοσιογράφους ήταν προσκαλεσμένοι και μέλη του Δ.Σ. Συλλόγου Φυσικών Κρήτης, μια ομάδα μαθητών που κληρώθηκε με ανοιχτή διαδικασία από όλα τα σχολεία της Κρήτης, καθώς και μια επίλεκτη ομάδα φοιτητών του Πολυτεχνείου Κρήτης. Η κουβέντα οποιωνδήποτε φανατισμένων ωχριά μπροστά στη συζήτηση που κάνουν αυτοί οι παθιασμένοι με την επιστήμη τους, άνθρωποι.
Ο νομπελίστας φυσικός Ρίτσαρντ Φάυνμαν ήταν μ’ ένα τρόπο το τιμώμενο πρόσωπο. (Διαβάστε εδώ περισσότερα στοιχεία γι’ αυτόν και την παράσταση). Διά μέσου αυτού ήταν και ο Γιώργος Κοτανίδης, αφού σε μια αλά Φλομπέρ μεταφορά, ο Κοτανίδης είναι, πλέον, ο Φάυνμαν. Ειδικά στο δεύτερο μέρος της παράστασης η ερμηνεία δεν ήταν «μίμησις πράξεως» αλλά πράξη. (Η σκηνοθεσία είναι του Ιωσήφ Βαρδάκη και στο πλευρό του έπαιζε η Δώρα Σαμψώνα). Εκεί στο κατάμεστο θέατρο Poème (μέχρι και στο φουαγιέ υπήρχε κόσμος να παρακολουθεί την παράσταση από οθόνη) παρακολουθώντας τον μονόλογο του Φάυνμαν καταλάβαινες πως τελικά δεν είναι καθόλου απίθανο οι επιστήμονες όλου του κόσμου να κάνουν την προσευχή τους λέγοντας «Πιστεύω εις έναν Φάυνμαν, Πατέρα Παντοκράτορα της Φυσικής». Εξάλλου το «σύνθημα» του Φάυνμαν στο μαυροπίνακα της παράστασης δείχνει τον δρόμο που πρέπει να ακολουθεί ο επιστήμονας «Αν Δεν Μπορώ Να Το Δημιουργήσω, Δεν Μπορώ Να Το Καταλάβω». Ή έστω οι οδηγίες του: «Να ξεκινάς από τις απλές ερωτήσεις. Αυτές που φαίνονται απλές. Τι κρατάει τα σύννεφα εκεί ψηλά; Γιατί δεν μπορώ να δω τ’ αστέρια την ημέρα; Να κοιτάς τα αμέτρητα μικροπράγματα που είναι γύρω σου. Και να θυμάσαι πως το καθετί, αν το κοιτάξεις σε βάθος, έχει κάποιο Ένδια-Φέρον. Κι έτσι θα πας μπροστά».
