Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας: Οι διακρίσεις μεταξύ των φύλων και τα δικαιώματα για τα οποία παλεύουν οι γυναίκες
Στις 5 Απριλίου του 1971 το γαλλικό περιοδικό Le Nouvel Observateur δημοσίευσε ένα κείμενο (συνταγμένο από τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, τη συγγραφέα μεταξύ άλλων του έργου «Το Δεύτερο Φύλο») υπογεγραμμένο από 343 γυναίκες που «ομολογούσαν» ότι είχαν κάνει έκτρωση. Εκείνη την εποχή οι εκτρώσεις στη Γαλλία ήταν απαγορευμένες και οι υπογράφουσες διακινδύνευαν την ελευθερία τους, καθώς μπορούσαν να οδηγηθούν στη φυλακή.
Λίγες ημέρες μετά, η σατιρική εφημερίδα Charlie Hebdo στο εξώφυλλό της δημοσίευσε με μεγάλα γράμματα το εξής ερώτημα: «Ποιος γκάστρωσε τις 343 πουτάνες που υπέγραψαν το μανιφέστο για την απελευθέρωση των εκτρώσεων;» («Qui a engrossé les 343 salopes du manifeste sur l'avortement ?»). Η εφημερίδα επεδίωκε να αναδείξει τα δύο μέτρα και τα δύο σταθμά με τα οποία κρίνονταν οι άνδρες και οι γυναίκες για το ίδιο ακριβώς πράγμα. Έχει ενδιαφέρον ότι το μανιφέστο των 343 έμεινε στην ιστορία ως «το μανιφέστο των 343 πουτάνων» («le manifeste des 343 salopes»), δηλαδή με έναν όρο προσβλητικό για τις γυναίκες, που γενναία είχαν βγει μπροστά για να διεκδικήσουν το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματός τους. Ο αντίκτυπος πάντως του μανιφέστου ήταν μεγάλος και διεθνής – λίγα χρόνια μετά, το 1975, ψηφίστηκε στη Γαλλία ο «Νόμος Βέιγ», από το όνομα της τότε Υπουργού Υγείας Σιμόν Βέιγ (στη δεξιά κυβέρνηση Βαλερί Ζισκάρ ντ’Εστέν) που τον εισηγήθηκε και τον υποστήριξε, με τον οποίο νομιμοποιήθηκε υπό όρους η έκτρωση στη χώρα.
Θυμήθηκα αυτή την ιστορία με αφορμή το θέμα της φετινής Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας, που είναι #ChooseToChallenge. Δηλαδή, καλούμαστε να δεσμευτούμε ότι θα αναδεικνύουμε και θα «ξεσκεπάζουμε» περιπτώσεις διάκρισης μεταξύ των φύλων όταν τις αντιλαμβανόμαστε.
Αυτή είναι μία πολύ χρήσιμη και ταυτόχρονα επικίνδυνη δέσμευση: Η απόφαση να αναδείξουμε τις αδικίες, τις προκαταλήψεις και τις ανισότητες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες ακόμα και σήμερα, με μόνο λόγο το ότι είναι γυναίκες, έχει συχνά σημαντικό προσωπικό κόστος. Ιδιαίτερα για περιστατικά που συμβαίνουν στον εργασιακό μας χώρο, είναι συχνά πολύ πιο εύκολο (και κατανοητό) να μην αντιδρούμε και να λουφάζουμε.
Γι’ αυτό αξίζει να θυμόμαστε τις εκατοντάδες ανώνυμες και επώνυμες γυναίκες παγκοσμίως, που με προσωπικό κόστος έδωσαν μάχες πριν από εμάς, ακριβώς ώστε εμείς σήμερα να μπορούμε να σπουδάζουμε, να εργαζόμαστε, να πολιτευόμαστε, να κάνουμε ή να μην κάνουμε παιδιά κατά την κρίση μας, να ερωτευόμαστε ελεύθερα, να διαθέτουμε το σώμα μας όπως επιθυμούμε, να διαχειριζόμαστε τη ζωή μας και την περιουσία μας όπως θέλουμε. Έχουμε την τάση να βλέπουμε κυρίως τα αρνητικά, αλλά η πραγματικότητα είναι ότι, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, η πρόοδος που έχει γίνει τις τελευταίες δεκαετίες όσον αφορά στην ισότητα των φύλων είναι τεράστια, σε σύγκριση με οτιδήποτε είχε επιτευχθεί τους προηγούμενους αιώνες.
Βεβαίως τα αιτήματα, ακόμα και αυτά του προηγούμενου αιώνα, παραμένουν επίκαιρα, αν και μεταλλαγμένα: μπορεί πλέον το δικαίωμα της ψήφου να είναι δεδομένο, αλλά η επί ίσοις όροις συμμετοχή στην πολιτική παραμένει ζητούμενο – η σύνθεση της ελληνικής κυβέρνησης και της Βουλής είναι γλαφυρή γι’ αυτό. Οι γυναίκες μπορούν να είναι οικονομικά ανεξάρτητες, αλλά σε καμία χώρα του κόσμου, ούτε καν στις σκανδιναβικές που διακρίνονται για τις πρωτιές τους σε ζητήματα ισότητας, δεν αμείβονται το ίδιο με τους άνδρες για την ίδια εργασία, ενώ ακόμα αντιμετωπίζουν προβλήματα στην επαγγελματική τους ανέλιξη μόνο και μόνο λόγω του φύλου τους – και αυτό παρά τις δεκάδες έρευνες που αποδεικνύουν ότι η ποικιλία στη σύνθεση (στα φύλα, στη φυλετική σύνθεση κ.α.) των ανώτατων διοικητικών ομάδων στις επιχειρήσεις συνδέεται με μεγαλύτερη οικονομική αντοχή και ανάπτυξη. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Πολωνία (όπου πρακτικά απαγορεύτηκαν πλήρως οι εκτρώσεις) αποδεικνύουν ότι και η αυτοδιάθεση του σώματος δεν είναι δεδομένη, ούτε καν στην προοδευτική Ευρώπη.
Ταυτόχρονα, η πανδημία έχει αναστείλει τη δυναμική: Για παράδειγμα, η εργασία στο σπίτι ώθησε πολλά ζευγάρια πίσω στους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων και θα είναι δύσκολο να ανακτηθεί εξίσου γρήγορα το χαμένο έδαφος. Πλέον, όμως, οι ανισότητες ακούγονται και συζητούνται έντονα: Μετράμε συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας (η Ελλάδα είναι 26η μεταξύ των 29 χωρών του ΟΟΣΑ, 2019) και προσπαθούμε να την ενισχύσουμε –π.χ. θεσμοθετώντας τη γονική άδεια και για τους πατέρες ή δημιουργώντας δομές φροντίδας για παιδιά και ηλικιωμένους–, υπάρχουν διεθνείς δείκτες για τη συμμετοχή των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια (επίσης 26η και 22η στη συνολική συμμετοχή σε διοικητικές θέσεις), γίνεται προσπάθεια να αυξηθεί η παρουσία τους ως ειδήμονες στη δημόσια σφαίρα (π.χ. συνέδρια) κ.ά. Υπάρχουν παγκοσμίως πολλές τέτοιες πρωτοβουλίες και αυτό είναι μία καλή εξέλιξη που πρέπει να αναγνωριστεί και να ενισχυθεί. Τα ζητήματα αυτά συζητούνται πολύ πιο συστηματικά και δομημένα, οι λύσεις έχουν προταθεί, αναζητούνται συνεχώς νέες αποτελεσματικότερες προσεγγίσεις και σταδιακά θεσμοθετούνται και εφαρμόζονται.
Όλοι έχουν ρόλο στην προσπάθεια για την ισότητα: οι γονείς, για τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώνουν τα παιδιά τους, οι πολιτικοί, για τις επιπτώσεις της νομοθεσίας που προωθούν, οι διοικήσεις των επιχειρήσεων για να αντιμετωπίζουν τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα στις αξιολογήσεις, στις προαγωγές και στις προσλήψεις, τα σχολεία, για τις προσλαμβάνουσες που δημιουργούν – κάθε κοινωνική ομάδα. Όλοι, κάθε μέρα, με τις πράξεις και τις λέξεις μας, μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά.
Ένας κόσμος ισότητας είναι ένας καλύτερος, πλουσιότερος και πιο ευτυχισμένος κόσμος, όπου όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα μπορούν να αξιοποιούν τα ταλέντα και να πετυχαίνουν τις επιδιώξεις τους, απαλλαγμένοι από βαρίδια με μόνη αιτιολογία το πώς γεννήθηκαν.
