Κύπρος Νικολαΐδης: Ο γιατρός των αγέννητων παιδιών

Ο Κύπρος Νικολαΐδης γεννήθηκε το 1953 στην Πάφο της Κύπρου, σε μια εποχή που η ιστορία έπλαθε χαρακτήρες με σίδερο και φωτιά. Οι Ελληνοκύπριοι διεκδικούσαν την ελευθερία τους από τη βρετανική κυριαρχία. Το αίτημα για ένωση με την Ελλάδα αντηχούσε σε κάθε γωνιά του νησιού. Μέσα σε αυτό το σκηνικό, δεν γεννήθηκε μόνο ένας λαός που ήθελε να ανασάνει. Γεννήθηκε και ένα παιδί που, χωρίς ακόμη να το ξέρει, θα μάθαινε κάποτε να ακούει τους πιο αθόρυβους χτύπους του κόσμου.

Δεν ήθελε να γίνει γιατρός. Δεν το είχε ονειρευτεί. Αλλά μεγάλωσε με την υποχρέωση του προορισμού. Ο πατέρας του, Ηρόδοτος, ήταν γιατρός και, σε εκείνα τα χρόνια, το οικογενειακό αποτύπωμα είχε τη βαρύτητα μοίρας. Έτσι, έφυγε για την Αγγλία, όπως τόσοι νέοι της Κύπρου, για να σπουδάσει Ιατρική. Πρώτα όμως σπούδασε Βιοχημεία, ίσως μια τελευταία πράξη αντίστασης. Ήταν φοιτητής του King’s College τη δεκαετία του ’70, μιας εποχής πυρακτωμένης.

Στην Ελλάδα υπήρχε δικτατορία. Στην Κύπρο, τουρκική εισβολή. Στη Χιλή, ο Αλιέντε είχε ανατραπεί. Στη Νότια Αφρική, η Θάτσερ αποκαλούσε τον Μαντέλα «τρομοκράτη». Η πολιτική δεν ήταν μακριά από τον Νικολαΐδη, ήταν μέσα του. Διοργάνωνε πορείες, ήταν πρόεδρος των Ελλήνων φοιτητών του Λονδίνου. Ένας νέος με ευαισθησία, θυμό και σκοπό.

Όλα όμως άλλαξαν ένα απόγευμα, στο τελευταίο έτος των σπουδών του. Στο αμφιθέατρο μπήκε ένας νεαρός καθηγητής Μαιευτικής, ο Στιούαρτ Κάμπελ, μαθητής του θρυλικού Ίαν Ντόναλντ, του ανθρώπου που μετέφερε την τεχνολογία των υπερήχων από τα υποβρύχια στη μήτρα. Μίλησε για κάτι ριζοσπαστικό, μπορούμε πια να «δούμε» το έμβρυο πριν γεννηθεί. Εκείνη τη στιγμή, ο Νικολαΐδης ένιωσε το μέλλον να τον καλεί.

Δεν πήγε διακοπές εκείνο το καλοκαίρι. Έμεινε και δούλεψε δίπλα στον Κάμπελ. Και όταν είδε για πρώτη φορά ένα έμβρυο να κινείται μέσα στη μήτρα, όχι απλώς μαγεύτηκε, μεταμορφώθηκε. Αντίκρισε όχι μια εικόνα, αλλά μια νέα αντίληψη της ζωής. Μέχρι τότε, το παιδί «υπήρχε» μόνο τη στιγμή της γέννησης. Τώρα, υπήρχε πριν. Και κάποιος έπρεπε να το φροντίσει. Έτσι, έγινε γιατρός των εμβρύων. Η κατεύθυνση ήταν πια αδιαπραγμάτευτη.

Στο King's College, πρωτοστάτησε σε επιστημονικά άλματα: πρώιμη διάγνωση συνδρόμου Down, ανίχνευση προεκλαμψίας, ενδομήτριες επεμβάσεις. Αλλά δεν τον ενδιέφερε μόνο η πρόοδος. Τον ενδιέφερε η πρόσβαση. Δεν ήθελε μια ελίτ γνώση, ήθελε μια παγκόσμια δικαιοσύνη στη φροντίδα.

Έτσι ίδρυσε το Fetal Medicine Foundation, έναν οργανισμό-φάρο όχι μόνο για την έρευνα αλλά για την εκπαίδευση και τη μεταφορά τεχνογνωσίας σε χώρες όπου τα μαιευτήρια ήταν φτωχά και οι μητέρες ξεχασμένες. Γιατροί από δεκάδες χώρες εκπαιδεύτηκαν και εκπαιδεύονται κοντά του. Στη συνέχεια επέστρεψαν στις πατρίδες τους και δημιούργησαν δικές τους μονάδες. Αιθιοπία, Αλβανία, Αρμενία, Βόρεια Μακεδονία, Μολδαβία, Κόσοβο. Οι χώρες αυτές απέκτησαν πρόσβαση σε αυτό που κάποτε φαινόταν αδιανόητο. Μέσα από τη συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας, η Ιατρική του Εμβρύου έγινε και εργαλείο διπλωματίας ζωής. Μια γέφυρα μεταξύ κρατών, αλλά πάνω απ’ όλα, μια γέφυρα ανάμεσα στο άγνωστο και το δυνατό.

Ο Κύπρος Νικολαΐδης δεν κυνήγησε τη δόξα. Κι όμως, τον τίμησαν με δεκάδες βραβεία. Ούτε τα φώτα αναζήτησε. Κι όμως, εκατομμύρια ζωντανές υπάρξεις τον κουβαλούν μέσα τους, χωρίς να το ξέρουν. Ένα έμβρυο που σώθηκε. Μια μητέρα που ανακουφίστηκε. Ένας γιατρός που εμπνεύστηκε. Και εκείνος, ο άνθρωπος που δεν ήθελε να γίνει γιατρός, κατάφερε κάτι που ξεπερνά τους τίτλους και τις έδρες: Έγινε σύμβολο του σεβασμού προς τη ζωή πριν τη ζωή.

Κάποιοι επιλέγουν να σταθούν εκεί που τελειώνει η ζωή, για να παλέψουν με τον θάνατο. Ο Κύπρος Νικολαΐδης διάλεξε να σταθεί εκεί που η ζωή δεν έχει ακόμη αρχίσει, εκεί που είναι αόρατη για τους πολλούς, ασήμαντη για την εξουσία, σιωπηλή για την επιστήμη. Και να της δώσει φωνή. Γιατί η καρδιά του δεν χτυπούσε απλώς για την πρόληψη ή την καινοτομία. Χτυπούσε για κάτι πιο ριζικό. Την αξιοπρέπεια της αρχής. Το δικαίωμα ενός πλάσματος, που δεν έχει ακόμα γεννηθεί, να έχει φροντίδα. Να έχει βλέμμα. Να έχει ελπίδα.

Στην εποχή του θορύβου, των συνθημάτων, της ταχύτητας, ο Κύπρος Νικολαΐδης ύψωσε την επιστήμη της ενσυναίσθησης. Έφτιαξε μια παγκόσμια κοινότητα γιατρών που δεν αγγίζουν απλώς το σώμα. Διαβάζουν το ανείπωτο. Και έδειξε σε γενιές ολόκληρες πως η αληθινή επανάσταση στην ιατρική δεν γίνεται στα εργαστήρια ούτε στα βραβεία, αλλά στην ταπεινή πράξη φροντίδας πριν ακόμα υπάρξει το «παιδί».

Δεν έγινε διάσημος για να εξυψώσει τον εαυτό του. Έγινε διάσημος επειδή έσκυψε χαμηλά. Εκεί όπου κανείς δεν κοιτά. Εκεί όπου το φως είναι ακόμη αβέβαιο. Και εκεί, σε εκείνο το σκοτεινό σημείο όπου αρχίζει η ζωή, άναψε ένα φως. Γιατί τελικά, όπως θα έλεγε κι ο ίδιος: «Η μεγαλύτερη πρόοδος στην ιατρική δεν είναι να κάνεις τον άνθρωπο να ζει περισσότερο. Είναι να του δίνεις την ευκαιρία να γεννηθεί».

Η Ελλάδα επενδύει στη ζωή και την ιατρική διπλωματία

Σκόπια, 19 Μαΐου 2025. Σε κλίμα συγκίνησης και επιστημονικής αναγνώρισης, πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα στα Σκόπια ένα διπλό γεγονός υψηλού συμβολισμού για την υγεία της μητέρας και του παιδιού: τα εγκαίνια της Μονάδας Εμβρυϊκής Ιατρικής της Πανεπιστημιακής Κλινικής Μαιευτικής και Γυναικολογίας, καθώς και η απονομή του τίτλου του επίτιμου καθηγητή από το Πανεπιστήμιο Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου (UKIM) στον Καθηγητή Κύπρο Νικολαΐδη, ιδρυτή του Fetal Medicine Foundation του Λονδίνου.

Η εκδήλωση διοργανώθηκε από την Κλινική Μαιευτικής-Γυναικολογίας των Σκοπίων σε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου UKIM, ως αναγνώριση της πολύχρονης επιστημονικής προσφοράς του Καθηγητή Κύπρου Νικολαΐδη, αλλά και της προσωπικής του συμβολής στη δημιουργία της Μονάδας Εμβρυϊκής Ιατρικής στην πρωτεύουσα της Βόρειας Μακεδονίας. Στην τελετή παρευρέθηκαν η πρόξενος της Ελλάδας στα Σκόπια, κ. Σοφία Φιλιππίδου, ο Καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας, Γεώργιος Μακρυδήμας (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), ο Αναπληρωτής Καθηγητής Θεμιστοκλής Δαγκλής (ΑΠΘ), καθώς και πλήθος καθηγητών του Πανεπιστημίου των Σκοπίων Ana Daneva, Goran Dimitrov, Irena Aleksioska, Igor Smardziski, Elena Dzikova, Ivo Kjaev, Goran Kocoski και εκπρόσωποι των τοπικών αρχών και της ιατρικής κοινότητας.

Παρούσα στην εκδήλωση η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Σόφιας, κ. Petia Chaveeva, η οποία εκπαιδεύει αδιάλειπτα τους νέους γιατρούς της Νέας Μονάδας Εμβρυϊκής Ιατρικής και η οποία έχει εκπαιδευτεί με τη σειρά της από τον καθηγητή Κύπρο Νικολαΐδη στο Λονδίνο. 

Η Μονάδα που εγκαινιάστηκε αποτελεί μέρος του Προγράμματος Ιατρικής του Εμβρύου/Προγεννητικού Ελέγχου 2022–2025, το οποίο υλοποιείται από το Fetal Medicine Foundation σε συνεργασία με το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας, σε έξι χώρες (Αιθιοπία, Αλβανία, Αρμενία, Βόρεια Μακεδονία, Μολδαβία, Κόσοβο), με στόχο τη μείωση της περιγεννητικής θνησιμότητας και την προώθηση της εμβρυϊκής ιατρικής.

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, ο καθηγητής Κύπρος Νικολαΐδης συναντήθηκε με πολυάριθμους γυναικολόγους και προσωπικό της κλινικής, συνοδευόμενος από τους Έλληνες και ξένους καθηγητές, ενώ συζητήθηκαν και οι δυνατότητες περαιτέρω εκπαίδευσης ιατρών στο Λονδίνο και στην Ελλάδα. Η διευθύντρια της κλινικής, Irena Aleksioska Papestiev, πρώην μαθήτρια του καθηγητή Νικολαΐδη, επεσήμανε τη διαχρονική αξία της συνεργασίας και τη σημασία των δωρεών του στην αναβάθμιση του εξοπλισμού της μονάδας.

Σε επίσημη ανακοίνωση της κλινικής αναφέρεται: «Η επίσκεψη αυτή αποτελεί και ανακοίνωση για τη συνέχιση της άριστης επαγγελματικής συνεργασίας με τον καθηγητή και τα επόμενα χρόνια. Η καθοδήγησή του, οι δωρεές του, αποτελούν συμβολή στην υγεία του μελλοντικού νεαρού πληθυσμού μας».

Ο καθηγητής Νικολαΐδης έχει δωρίσει υπερσύγχρονο ιατρικό εξοπλισμό και λογισμικό, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην παρακολούθηση βασικών παραμέτρων της μαιευτικής και γυναικολογικής φροντίδας. Η Μονάδα Εμβρυϊκής Ιατρικής των Σκοπίων, υπό την αιγίδα του, αναμένεται να αποτελέσει σημείο αναφοράς στην περιοχή για τον προγεννητικό έλεγχο και την εξειδικευμένη φροντίδα της κύησης.

Η παρουσία της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας στην εκδήλωση ανέδειξε το ισχυρό πλέγμα ιατρικής συνεργασίας και διπλωματίας υγείας, που ενώνει την Ελλάδα με τις χώρες της ευρύτερης περιοχής σε ένα κοινό όραμα: την εξασφάλιση ίσης και ποιοτικής φροντίδας για κάθε μητέρα και κάθε έμβρυο.

Η Ελλάδα επενδύει στη ζωή πριν τη γέννηση: Πρόγραμμα Ιατρικής του Εμβρύου σε έξι χώρες

Με όραμα τη βελτίωση της υγείας μητέρας και εμβρύου σε περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση σε προηγμένες ιατρικές υπηρεσίες, το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας, σε συνεργασία με το διεθνούς φήμης Fetal Medicine Foundation του Λονδίνου, υλοποιεί από το 2022 ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα εγκατάστασης Μονάδων Ιατρικής του Εμβρύου και προγεννητικού ελέγχου σε έξι χώρες: Αιθιοπία, Αλβανία, Αρμενία, Βόρεια Μακεδονία, Μολδαβία και Κόσοβο.

Ένα πρόγραμμα ζωής, για τη ζωή. Το πρόγραμμα, που εκτείνεται μέχρι το τέλος του 2025, συνδυάζει την παροχή εξοπλισμού αιχμής, τη συστηματική εκπαίδευση ιατρών και τη δημιουργία μόνιμων μονάδων ιατρικής του εμβρύου στο πλαίσιο των εθνικών συστημάτων υγείας των χωρών υποδοχής.

Συγκεκριμένα, σε κάθε χώρα: Ιδρύεται μια Fetal Medicine Unit σε δημόσιο νοσοκομείο της πρωτεύουσας. Χορηγείται εξοπλισμός (υπερηχογράφοι, Η/Υ, λογισμικό, έπιπλα) από το Fetal Medicine Foundation. Εκπαιδεύονται τοπικοί ιατροί σε σύγχρονες τεχνικές προγεννητικού ελέγχου, τόσο επιτόπου όσο και μέσω διετών υποτροφιών (fellowships) στο King's College Hospital του Λονδίνου. Οι υποψήφιοι δεσμεύονται με Μνημόνια Συνεργασίας να επιστρέψουν στη χώρα τους μετά την εκπαίδευση, ώστε να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και αναπαραγωγή της γνώσης.

Πράξεις ουσίας το 2024

Κατά το 2024, το πρόγραμμα σημείωσε εντυπωσιακή πρόοδο

Αιθιοπία
Στο νοσοκομείο Tikur Anbessa, το Ίδρυμα προμήθευσε βελόνες, σύριγγες και Η/Υ, ενώ δύο Αιθίοπες ιατροί έλαβαν υποτροφία διετούς διάρκειας. Επιπλέον, πέντε ιατροί συμμετείχαν στο 21ο Παγκόσμιο Συνέδριο Εμβρυϊκής Ιατρικής στη Λισαβώνα με πλήρη κάλυψη από το Ίδρυμα.

Αλβανία & Αρμενία
Από δύο διετείς υποτροφίες παραχωρήθηκαν σε νέους ιατρούς από τα νοσοκομεία “Mbretëresha Geraldinë” (Τίρανα) και “Surb Grigor Lusavorich” (Ερεβάν) αντίστοιχα.

Βόρεια Μακεδονία
Τον Δεκέμβριο 2024, πραγματοποιήθηκε το τρίτο σεμινάριο στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Μητέρα Τερέζα», με συμμετοχή 30 γυναικολόγων. Η πρακτική εκπαίδευση έγινε από ιατρούς του Ιδρύματος Νικολαΐδη.

Μολδαβία
Η συνεργασία με το Ινστιτούτο Μητέρας και Παιδιού του Κισινάου συνεχίστηκε δυναμικά: τον Ιανουάριο, Ρουμάνοι εκπαιδευμένοι στο Fetal Medicine Foundation εκπαίδευσαν Μολδαβούς ιατρούς, ενώ διοργανώθηκαν δύο σεμινάρια (Μάρτιος και Δεκέμβριος) με θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση.

Κόσοβο
Στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας (2024–2025), πέντε γυναικολόγοι εκπαιδεύτηκαν στη Μαιευτική Κλινική του Ιπποκράτειου Θεσσαλονίκης, με την πρώτη φάση να ολοκληρώνεται τον Νοέμβριο 2024.

Το πρόγραμμα υλοποιείται με επιστημονικό συντονισμό από τον Καθηγητή Κύπρο Νικολαΐδη, ιδρυτή του Fetal Medicine Foundation και πρωτοπόρο στην παγκόσμια ιατρική του εμβρύου. Το Ίδρυμα του Λονδίνου αποτελεί μη κερδοσκοπικό οργανισμό, με αποστολή την έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία παθήσεων του εμβρύου, την ενίσχυση των ιατρικών δεξιοτήτων παγκοσμίως και τη μείωση της νεογνικής θνησιμότητας. Η συνεργασία με την Ελλάδα, μέσω του ΥΠΕΞ, εντάσσεται σε μια νέα, ουσιαστική μορφή ιατρικής διπλωματίας που συνδέει την τεχνογνωσία με την αλληλεγγύη και τη φροντίδα με τη στρατηγική ανάπτυξης.