Τότε που η οδός Βενιζέλου έμοιαζε πολύ με την Παριζιάνα Rue de la Paix

«Βγήκαμε έξω, ο Γκιγιέ κι εγώ, και περπατήσαμε στην πόλη. Στη μέση της Εγνατίας, μας εντυπωσίασε ένα φαρδύ σκεπασμένο πέρασμα με γυάλινη οροφή: αυτή είναι η οδός Βενιζέλου που ενώνει την τούρκικη συνοικία με την ευρωπαϊκή. Είναι σαν την rue de la Paix στο Παρίσι. Γαλλικά καταστήματα μόδας, βιβλιοπωλεία, μαγαζιά με πούρα σαν παλάτια, πωλητές τροφίμων, τεράστια παντοπωλεία, πολυτελή παζάρια και σε μια μικρή πλατεία ένας οίκος μόδας, ολόκληρος φτιαγμένος με λευκό μάρμαρο. Φτάσαμε στη Λεωφόρο Νίκης, που εκτείνεται κατά μήκος της παραλίας. Φαρδύς δρόμος με κανονική πλακόστρωση και τσιμεντωμένα πεζοδρόμια, είναι σαν μια γωνία του Παρισιού με μοντέρνα ξενοδοχεία, σύγχρονα εστιατόρια, κινηματογράφους όπου παίζονται φιλμ σαν το The Mysteries of New York, Rigaton aux Balcans, καμπαρέ σαν της Μονμάρτης, αίθουσες μουσικής, μπρασερί και καφέ με βεράντες καλυμένες από τέντες και πλαισιωμένες με φοίνικες. Όλες οι φυλές, όλοι οι στρατοί και το ναυτικό των συμμάχων συνωστίζονται εκεί.

«Ημέρες της Ανατολής» (εκδόσει Baudiniere, Παρίσι 1931) του στρατιωτικού Ανρί Φραπιέ

»Φέσια, τραγιάσκες, καπέλα, ρεπούμπλικες, κράνη, τουρμπάνια, είναι όλα μαζί ανακατεμένα. Σακάκια και ζακέτες βρίσκονται πλάι με κελεμπίες και παλτά από χοντρά ή τριχωτά υφάσματα. Φτερωτά καπέλα γειτονεύουν με τοπικές φορεσιές, τοπάζια και ρουμπίνια. Στον δρόμο ηλεκτρικά τραμ, αυτοκίνητα κουπέ με μαυρισμένους οδηγούς και φέσι στο κεφάλι, παλιομοδίτικες καρότσες που τρέμουν πάνω σε ξεχαρβαλωμένους τροχούς, άμαξες με άλογα και αμαξάδες ντυμένους σε ευρωπαϊκό στυλ περιφέρουν πάνω σε μαξιλάρια γυναίκες βαμμένες και πουδραρισμένες με ανοιχτόχρωμες τουαλέτες. Φορτηγά, ασθενοφόρα, άμαξες με ζωοτροφές, ακολουθούν το ένα το άλλο, προσπερνούν το ένα το άλλο, χοροπηδάν και καπάζουν μέσα σε εκκωφαντικό θόρυβο. Στο τέλος της Λεωφόρου Νίκης, ο Λευκός Πύργος, στρογγυλός, ογκώδης και βαρύς, με δυο ορόφους με τεράστιες επάλξεις στην κορυφή, και περιτριγυρισμένος από μια σκονισμένη πλατεία γεμάτη φασαρία. Η σκούρα μπλε, ελαφρώς ταραγμένη θάλασσα ακουμπάει στις πέτρινες αποβάθρες. Κανό και βαρκούλες χορεύουν πάνω στις άγκυρές τους, τα ψαροκάικα, ολόλευκα, κουνιούνται δίπλα-δίπλα με τα πανιά διπλωμένα. Δυο κατάμαυρα φαρδιά καΐκια κουνιούνται βαριά. Παρακάτω ένα συνοθύλευμα από κατάρτια και σχοινιά. Ανάμεσά τους διακρίνεται ο ήλιος, μια εκθαμβωτική αντανάκλαση όπου η φουσκοθαλασσιά ιριδίζει με εκτυφλωτικές ανταύγειες».

«Στη Θεσσαλονίκη υπό το βλέμμα των Θεών» (Εστία), του συγγραφέα και δημοσιογράφου Ζαν Ζοζέ Φραππά

Στις «Ημέρες της Ανατολής» (εκδόσεις Baudiniere, Παρίσι 1931), ο στρατιωτικός Ανρί Φραπιέ, εν είδει ημερολογίου, παραθέτει τις αναμνήσεις του από τη συμμετοχή του στο μέτωπο της Μακεδονίας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο. Η έκδοση περιλαμβάνει περιγραφές από την καθημερινότητα των μαχών, την παραμονή του στο στρατόπεδο του Ζέιτενλικ, εντυπώσεις από τη Θεσσαλονίκη και την πυρκαγιά του Αυγούστου. Το βιβλίο δεν κυκλοφόρησε στα ελληνικά, το απόσπασμα που παρέθεσα περιέχεται στο εξαιρετικό επίμετρο «Η λογοτεχνία για την εκστρατεία Θεσσαλονίκης», που επιμελήθηκε ο μεταφραστής Σάκος Οικονομίδης για το μυθιστόρημα «Στη Θεσσαλονίκη υπό το βλέμμα των Θεών» (Εστία), του συγγραφέα και δημοσιογράφου Ζαν Ζοζέ Φραππά, που επίσης ακολούθησε τη γαλλική στρατιά της Ανατολής, φτάνοντας εδώ στρατιώτης το 1916.