Λίμνη Κάρλα: θυσία ή αναγέννηση;

Μέσα στον Αύγουστο του 2024 βρεθήκαμε και πάλι στη δίνη περιβαλλοντικών καταστροφών που –σε μεγάλο βαθμό– θα μπορούσαμε να είχαμε προβλέψει και αποφύγει. Μετά τις πυρκαγιές του καλοκαιριού που πλήττουν ολοένα περισσότερα δασικά οικοσυστήματα, τη ζωή και ευημερία χιλιάδων συμπολιτών μας, ήρθε η οικολογική καταστροφή της λίμνης Κάρλα, με τον θάνατο εκατομμυρίων ψαριών και τις επιπτώσεις τόσο στο οικοσύστημα της Κάρλας όσο και στο οικοσύστημα του Παγασητικού, όπου και κατέληξαν τα νεκρά ψάρια.

Η περιβαλλοντική καταστροφή στη λίμνη Κάρλα

Αποκαρδιωτικές εικόνες από τον Παγασητικό και τον ποταμό Ξηριά μάς γέμισαν θλίψη. Ωστόσο, η μεγάλη αυτή καταστροφή, την οποία κάλυψαν εκτενώς τα διεθνή μέσα, υπήρξε το προτελευταίο θέμα των ειδήσεων στην τηλεόραση της ΕΡΤ – πρώτο θέμα ήταν η μείωση των διοδίων της Αττικής οδού κατά τριάντα λεπτά, μια φοβερή επιτυχία για την κυβέρνηση Μητσοτάκη.

Η Κάρλα, ή αλλιώς Βοιβηίδα, ήταν κάποτε μια ζωντανή, υγιής και παραγωγική λίμνη που έδινε ζωή και τροφή σε αναρίθμητους οργανισμούς, χιλιάδες πουλιά και, φυσικά, στον άνθρωπο. Η λίμνη ήταν τότε η μεγαλύτερη στην Ελλάδα, καλύπτοντας –κατά το μέγιστο– 180 τετραγωνικά χλμ.

Οι κάτοικοι της περιοχής, κυρίως ψαράδες, αναφέρονται στη σχέση τους με τη λίμνη μέσα από πλήθος διηγήσεων και τοπικών θρύλων. Ζούσαν σε καλύβες μέσα στη λίμνη για εννέα μήνες τον χρόνο, από 15 Αυγούστου έως την Κυριακή των Βαΐων. Οι καλύβες, φτιαγμένες από καλάμια, ήταν μπαζωμένες στον πυθμένα της λίμνης. Στο κέντρο κάθε καλύβας υπήρχε μια εστία (η λεγόμενη φωτοκαγιά) όπου άναβαν κάθε βράδυ φωτιά για να προετοιμάσουν τη νόστιμη κακαβιά, ενώ συγχρόνως τραγουδούσαν ή βεγγέριζαν διηγούμενοι ιστορίες της λίμνης.

Το 1962 η λίμνη αποξηράνθηκε, σε μια εποχή που προτεραιότητα είχε η γεωργική ανάπτυξη, ενώ ελάχιστα γνώριζαν για τις σπουδαίες οικοσυστημικές υπηρεσίες της και για την οικολογική της σημασία.

Οι κύριοι λόγοι αποξήρανσής της ήταν η επιδίωξη επέκτασης της γεωργικής γης και η στήριξη της αναπτυσσόμενης γεωργικής οικονομίας, καθώς και ο έλεγχος της ελονοσίας.

Tα αποτελέσματα έδειξαν ότι η αποξήρανση ήταν τεράστιο λάθος! Η απώλεια του οικοσυστήματος οδήγησε στη ραγδαία μείωση της βιοποικιλότητας.

Ωστόσο, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η αποξήρανση ήταν τεράστιο λάθος! Η απώλεια του οικοσυστήματος οδήγησε στη ραγδαία μείωση της βιοποικιλότητας. Χάθηκε η άγρια ζωή που έβρισκε τροφή στη λίμνη, άλλαξε το μικροκλίμα, σταμάτησε ο εμπλουτισμός του υπόγειου νερού και το θαλασσινό νερό εισχώρησε στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα προκαλώντας υφαλμύρωση. Το έδαφος υποβαθμίστηκε λόγω αύξησης της αλατότητας μετά την αποξήρανση. Εξαιτίας αυτής της υποβάθμισης, η γεωργική παραγωγή στο νοτιότερο τμήμα της περιοχής ήταν ασήμαντη.

Επιπλέον η περιοχή υπέφερε από συχνά πλημμυρικά φαινόμενα (όπως ήταν αναμενόμενο), ενώ επηρεάστηκε σημαντικά η οικολογική ποιότητα του Παγασητικού λόγω του ρυπασμένου νερού που έφερνε τις γεωργικές απορροές από τον Πηνειό στον Παγασητικό κόλπο μέσω της σήραγγας αποστράγγισης. Αντί να τονωθεί η τοπική οικονομία, είχαμε το αντίθετο αποτέλεσμα. Παρατηρήθηκε μείωση της παραγωγικότητας της γης και πλήθος άλλων τοπικών προβλημάτων.

Στη δεκαετία του 2000 αποφασίστηκε και ξεκίνησε το έργο της μερικής ανασύστασης της λίμνης, σε έκταση 38 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ενώ έκλεισε το θυρόφραγμα που οδηγούσε τα νερά της Κάρλας στον Παγασητικό, με πολύ θετικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα του Παγασητικού. Το οικοσύστημα της Κάρλας δεν ανέκαμψε πλήρως –στην πραγματικότητα ο βαθύς ταμιευτήρας δεν είχε τα υγροτοπικά χαρακτηριστικά της ρηχής, αυξομειούμενης σε έκταση και πολύ παραγωγικής Κάρλας–, αλλά ήταν ένα θετικό βήμα για την αναβάθμισή του.

Μετά τις πλημμύρες του Ντάνιελ, τον Σεπτέμβριο του 2023, η λίμνη κυριολεκτικά αναστήθηκε στην πρότερη της μορφή. Τριπλασιάστηκε σε μέγεθος και (ανα)κατέλαβε τα εδάφη που καλλιεργούσαν αγρότες της περιοχής – στην πλειοψηφία τους υποβαθμισμένα από την εντατική γεωργική καλλιέργεια.

Συγχρόνως παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση των υδρόβιων πουλιών και ανάκαμψη της βιοκοινότητας της λίμνης. Όπως αναφέρει ο Κώστας Παπακωνσταντίνου (πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας), οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί πουλιών παρατηρήθηκαν όχι στον κεντρικό ταμιευτήρα της Κάρλας, αλλά στις πλημμυρισμένες εκτάσεις, βόρεια του ταμιευτήρα. Αυτό συνέβη, όπως εξηγεί ο Κώστας, επειδή τα πουλιά βρίσκουν άφθονη τροφή στα ρηχά νερά των πλημμυρισμένων εδαφών, που συγκέντρωναν πλήθος ψαριών, θυμίζοντας την παλιά παραγωγική λίμνη.

H περιφέρεια Θεσσαλίας έθεσε εκ νέου την πρόταση για την κατασκευή νέας σήραγγας που θα οδηγούσε τα νερά στο Αιγαίο για να «αποδοθεί» η πλημμυρισμένη γη στους αγρότες

Μετά τις πλημμύρες του Ντάνιελ, οι κρατικοί φορείς, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, το ΥΠΕΝ, η περιφέρεια Θεσσαλίας και οι παρακάρλιοι Δήμοι έθεσαν σαφή προτεραιότητα στην εκ νέου αποστράγγιση της πλημμυρισμένης περιοχής μέσω της σήραγγας που οδηγεί στον Παγασητικό. Μάλιστα, η περιφέρεια Θεσσαλίας έθεσε εκ νέου την πρόταση για την κατασκευή νέας σήραγγας που θα οδηγούσε τα νερά στο Αιγαίο, «πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά», για να «αποδοθεί» η πλημμυρισμένη γη στους αγρότες. Ωστόσο, δεν προέβλεψαν ότι η βίαιη αποστράγγιση των νερών θα οδηγούσε στη θανάτωση εκατομμυρίων ψαριών από την δραματική μείωση του νερού και έλλειψη οξυγόνου, και στην βαριά επακόλουθη ρύπανση του Παγασητικού κόλπου.

Παρά το ότι το ΕΛΚΕΘΕ, ο αρμόδιος επιστημονικός φορέας παρακολούθησης της ποιότητας υδάτων, από τον Οκτώβριο του 2023 είχε επισημάνει τους πιθανούς κινδύνους και είχε συστήσει τη συνεχή παρακολούθηση της ποιότητας των νερών, δυστυχώς δεν ίδρωσε το αυτί κανενός.

Yπήρχε έστω η στοιχειώδης παρακολούθηση του υδατικού οικοσυστήματος της Κάρλας, έγιναν έστω οι στοιχειώδεις μετρήσεις ποιότητας του νερού για να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις της αποστράγγισης στο ζωντανό οικοσύστημα;

Αναρωτιέται κανείς αν υπήρχε έστω και στοιχειώδης παρακολούθηση του υδατικού οικοσυστήματος της Κάρλας, αν έγιναν έστω και στοιχειώδεις μετρήσεις ποιότητας του νερού (διαλυμένο οξυγόνο, οργανικό φορτίο κ.λπ.) για να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις της αποστράγγισης στο ζωντανό οικοσύστημα. Πολύ φοβάμαι ότι η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι αρνητική. Ο ΟΦΥΠΕΚΑ δεν έβγαλε καμία επίσημη ανακοίνωση για το θέμα – καμία επίσημη απάντηση στα παραπάνω.

Η φύση μάς έστειλε ένα μήνυμα που οι παλιοί ψαράδες της λίμνης θα καταλάβαιναν καλύτερα από μας! Όχι άλλος πόλεμος με τη φύση – δεν το αντέχουμε.

Το σύνθετο οικοσύστημα της Κάρλας, που περιλαμβάνει μεγάλο μέρος των πλημμυρισμένων εκτάσεων, (εκτάσεις υποβαθμισμένες και ακατάλληλες για καλλιέργεια), πρέπει να διασωθεί ώστε να ανακτήσουμε την πολύτιμη ισορροπία μεταξύ της ανθρώπινης παρουσίας και της επιβίωσης του ζωντανού οικοσυστήματος.