Ο Γούντι Άλλεν σε δηλώσεις του για την κρίση είχε πει ότι βρισκόμαστε μπροστά σ’ ένα πολύ σημαντικό σταυροδρόμι. Ο ένας δρόμος οδηγεί στην εξαφάνιση του είδους, ο άλλος στην απόλυτη απελπισία. Και καταλήγοντας εξέφρασε την ελπίδα ότι η ανθρωπότητα θα κάνει τη σωστή επιλογή.
Ο πρώτος δρόμος είναι αυτός που ακολουθούμε εδώ και δύο αιώνες και εντονότερα τα τελευταία 50 χρόνια μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2008 που ξέσπασε η κρίση. Πρόκειται για τον δρόμο της οικονομίας της οικονομικής μεγέθυνσης με οικονομική μεγέθυνση. Αυτός ο δρόμος σύμφωνα με έκθεση ομάδας ειδικών για την κλιματική αλλαγή μας οδηγεί στην καταστροφή σε αυτό που οι οικολόγοι μας προειδοποιούν και οι επιστήμονες το έχουν ονομάσει 6η εξαφάνιση των ειδών.
Ο άλλος δρόμος είναι ο δρόμος της οικονομικής μεγέθυνσης χωρίς οικονομική μεγέθυνση, ο δρόμος δηλαδή που ακολουθούμε σήμερα λόγω οικονομικής κρίσης. Εκ πρώτης όψεως ο δρόμος αυτός έχει ένα περιβαλλοντικό πλεονέκτημα. Καθώς μειώνεται η κατανάλωση επιβραδύνεται και η αύξηση των εκπομπών ρύπων που σημαίνει ότι αντί να πηγαίνουμε γκαζωμένοι προς την καταστροφή έχουμε κόψει ταχύτητα. Πέρα απ’ αυτό όμως δεν λύνει κανένα άλλο πρόβλημα, αντιθέτως δημιουργεί προβλήματα αφού σε μια οικονομία οικονομικής μεγέθυνσης χωρίς οικονομική μεγέθυνση υπάρχουν όλα αυτά που βιώνουμε ανεργία, δημοσιονομικοί περιορισμοί και περικοπές σε σημαντικούς τομείς όπως η υγεία, η παιδεία, το περιβάλλον και ο πολιτισμός. Πρόκειται για μια οικονομία που οδηγεί την κοινωνία στην απελπισία. Ο πρόεδρος Ομπάμα είχε ταχθεί υπέρ της ανάκαμψης της οικονομίας ρίχνοντας κάποια δις δολάρια στην Αμερικάνικη οικονομία. Αντίθετα η Μέρκελ επέμενε στη λιτότητα έτσι ώστε να εξυγιανθούν τα οικονομικά και να μειωθούν τα χρέη. Τελικά κατέληξαν σ’ ένα συμβιβασμό ανάκαμψης και λιτότητας. Η ανάκαμψη θα είναι για το χρηματοπιστωτικό σύστημα ενώ η λιτότητα θα είναι για το λαό. Υπάρχει όμως και ένας τρίτος δρόμος αυτός της αποανάπτυξης ή απομεγέθυνσης.
Για τους οπαδούς της αποανάπτυξης η κρίση αποτελεί ένα καλό νέο αφού μας βγάζει από το δίλλημα να επιλέξουμε ανάμεσα σε μια κοινωνία οικονομικής μεγέθυνσης με οικονομική μεγέθυνση που καταστρέφει τον πλανήτη και σε μια κοινωνία οικονομικής μεγέθυνσης χωρίς οικονομική μεγέθυνση που καταστρέφει την κοινωνία. Για να φτιάξουμε την κοινωνία της αποανάπτυξης της μείωσης δηλαδή της οικονομικής μεγέθυνσης θα πρέπει να επιχειρήσουμε πραγματικά μια πολιτιστική επανάσταση. Μια επανάσταση στον τρόπο με τον οποίο ζούμε, παράγουμε και καταναλώνουμε. Το πρώτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση των εξαρτήσεων μας. Μας έχει περάσει η λογική ότι ό,τι είναι επιθυμητό είναι και αναγκαίο με αποτέλεσμα να είμαστε δυστυχείς όταν δεν μπορούμε να το αποκτήσουμε. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να αλλάξουμε τις αξίες μας. Αυτή τη στιγμή υπάρχει η λογική του ανταγωνισμού. Όλοι εναντίον όλων και όλοι μαζί εναντίον της φύσης. Ο εγωισμός πρέπει να αντικατασταθεί από τον αλτρουισμό και τις συνεργασίες και αυτό δεν γίνεται μέσω της ψήφου αλλά μέσω των αξιών μας. Αν αλλάξουμε τις αξίες μας θα διαπιστώσουμε ότι ταυτόχρονα θα πρέπει να αλλάξουμε και τα εννοιολογικά εργαλεία με τα οποία συλλαμβάνουμε και κατανοούμε την πραγματικότητα.
Για παράδειγμα να αντιλαμβανόμαστε την λιτότητα με την έννοια του να ζούμε λιτά και όχι με την έννοια της λιτότητας που μας επιβάλλεται από τις κυβερνήσεις. Θα πρέπει επίσης να επανατοποθετηθούμε και στη σχέση μας με τον χώρο. Βρισκόμαστε σε συνεχή κίνηση. Δεν είμαστε ικανοποιημένοι πουθενά. Είμαστε στην πόλη θέλουμε να φύγουμε για την ύπαιθρο, είμαστε στο βουνό θέλουμε να πάμε στη θάλασσα. Όλο αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την αυξημένη ρύπανση και κατανάλωση ενέργειας. Όσο και αν φαίνεται περίεργο το οικολογικό αποτύπωμα του Έλληνα είναι πολύ μεγαλύτερο από χώρες με αντίστοιχο βιοτικό επίπεδο. Εάν όμως μάθουμε να ενεργούμε σαν πραγματικοί πολίτες στον τόπο που ζούμε να αναμιχθούμε στις τοπικές υποθέσεις και να δραστηριοποιηθούμε στα τοπικά ζητήματα τότε δεν θα αποτελεί η φυγή λύση στη βαρεμάρα μας. Επιπλέον θα πρέπει να μειώσουμε δραστικά τα ωράρια εργασίας μας αφ’ ενός μεν για να έχουμε όλοι δουλειά αφ’ εταίρου για να μπορέσουμε να επωφεληθούμε από τις διαστάσεις της ζωής τις οποίες αρνηθήκαμε. Μια άλλη διάσταση είναι η επαναχρησιμοποίηση. Σήμερα όλα τα πράγματα είναι σχεδιασμένα για ένα χρονικό διάστημα ζωής. Κάποτε αγόραζες ένα καλό ρολόι και το είχες για όλη σου τη ζωή. Σήμερα το συνδυάζεις με το ρούχο που φοράς και μετά το πετάς. Οι αγορές μας θα πρέπει να γίνονται με γνώμονα την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση έτσι ώστε να αποδίδονται στην φύση ως φυσικοί πόροι.
Οι οπαδοί της αποανάπτυξης αγωνίζονται για ένα τρόπο ζωής απλούστερο και με νόημα. Είναι απλά πράγματα που όλοι γνωρίζουμε αλλά δυσκολευόμαστε να εφαρμόσουμε στην καθημερινότητα μας γιατί είμαστε εξαρτημένοι σαν τοξικομανείς από ένα λάθος τρόπο ζωής που συνηθίσαμε. Όμως για να υπάρξει κοινωνία αποανάπτυξης πέρα από την προσωπική φιλοτιμία του καθένα από μας απαιτείται και η σύνταξη ενός συγκεκριμένου πολιτικού προγράμματος το οποίο θα πρέπει να λάβει σε κάθε χώρα διαφορετική μορφή. Για παράδειγμα στην Ελλάδα θα μπορούσαμε να επαναφέρουμε την παραγωγική διαδικασία που έφυγε για να πάει σε χώρες με μικρότερο παραγωγικό κόστος. Η επιστροφή της παραγωγικής δραστηριότητας κοντά στον τόπο που καταναλώνονται τα προϊόντα θα έχει σημαντική μείωση του οικολογικού αποτυπώματος καθώς θα μειωθούν οι μετακινήσεις. Επιπλέον θα πρέπει να αλλάξει όχι μόνο ο τρόπος που παράγουμε αλλά και τι παράγουμε όπως για παράδειγμα λιγότερα πυρηνικά και περισσότερες ανεμογεννήτριες.
Είναι σίγουρο πάντως ότι το υπάρχον πολιτικό σύστημα παγκοσμίως δεν έχει απολύτως καμία διάθεση να προχωρήσει σε πολιτικές που ευνοούν το κοινωνικό σύνολο, όπως δεν μπορεί να πείσει ότι θα μπορέσει να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή. Ο ρόλος του περιορίζεται στη διάσωση των τραπεζών και στην διαφύλαξη των συμφερόντων των πανίσχυρων λόμπι. Παρ’ όλα αυτά όμως καθώς οι τεχνολογίες αναπτύσσονται από την απλούστερη το κινητό τηλέφωνο και τα social media η δύναμη μετακινείται με απρόβλεπτους τρόπους.
18°
