Η Ακαδημία Πλάτωνος εκπέμπει SOS

Ο Πέτερ Χάντκε γυρίζει την πλάτη στη βουή της Λένορμαν. Αναζητώντας το αρχαιολογικό πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνος χάνεται στο λαβύρινθο των βουλκανιζατέρ. Ένα σωρό μικρόκοσμοι, χαλασμένα αυτοκίνητα, συστάδες νεοκλασικών, αδιέξοδα σοκάκια, οικόπεδα βυθισμένα στα αγριόχορτα, τσιγγανόπουλα να προβάλλουν στο κατώφλι παραπηγμάτων και σεκιουριτάδες να στέκονται στις εισόδους πολυτελών γυάλινων κτιρίων, παγιδεύονται στο φακό της φωτογραφικής του μηχανής. 

Αν ο Χάντκε επέστρεφε τώρα στην Ακαδημία Πλάτωνος θα αντίκριζε νέες αντιθέσεις· μια αρχαία κατοικία να αναδύεται στο οικόπεδο της κατασκευαστικής εταιρείας του «Άκτωρα», λίγα μόλις μέτρα από τη Σχολή του Πλάτωνα, τα τείχη ενός ρωμαϊκού κτίσματος να αναμένουν τα θεμέλια ενός νομαρχιακού μεγάρου, μια έκταση 25.000 τ.μ. πρασίνου ευάλωτη σε θηριώδη ανοικοδόμηση. Και πάλι, όμως, θα συναντούσε κατοίκους. Ανθρώπους που διατηρούν τις μνήμες της Ακαδημίας Πλάτωνος ως βιομηχανικού τοπίου, που είδαν τη γειτονιά τους να απαλλοτριώνεται και να ανακτά λίγο από τον ουρανό της, που έπαιξαν κρυφτό μέσα στα αρχαία, ανθρώπους που σήμερα διαπιστώνουν πως η (πάλαι ποτέ) παιδική τους χαρά πολιορκείται από ψυχρούς τσιμεντένιους όγκους. 

Το σπίτι του Κάρολου Κουτσογιαννόπουλου βρίσκεται δυτικά του άλσους του Πλάτωνα, σε απόσταση αναπνοής από το οικόπεδο της εταιρείας Reds, θυγατρική του «Άκτωρα», όπου δρομολογείται η ανέγερση πενταώροφου κτιρίου γραφείων με τριώροφο υπόγειο πάρκινγκ. «Ένα βράδυ έκανα βόλτα με το ποδήλατο. Είδα ένα γερανό να φορτώνει αμφορείς στο φορτηγό που είχε παρκάρει απ’ έξω. Λίγες μέρες μετά επικοινώνησα με την αρμόδια Γ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων. Εν ολίγοις μου είπαν ότι θα πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι με αυτά που έχουμε. Και πως ο κ. Μπόμπολας είναι καλός και νόμιμος!»

Η υπόθεση Reds είναι το πιο πρόσφατο μέτωπο άλωσης των ελεύθερων χώρων της γειτονιάς. Η σωρεία παραβάσεων σε περίπτωση οικοδόμησης της έκτασης (ανήκει σε ζώνη αρχαιολογικής προστασίας αλλά εξαιρέθηκε με απόφαση Βουλγαράκη από το σχέδιο απαλλοτριώσεων, διατηρεί συντελεστή δόμησης υψηλότερο ακόμα και από το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης των Αθηνών, που θα χτιστεί απέναντί του, έχει λάβει οικοδομική άδεια από τον Δήμο Αθηναίων χωρίς να υπάρχει περιβαλλοντική μελέτη κι ενώ στα σχέδια του ΓΟΚ αναφέρεται ως χώρος πρασίνου) έφτασε μέχρι και το Κοινοβούλιο. 

Για την τοπική κοινωνία, η χωροθέτηση βιοτεχνικού πάρκου στα σύνορα με το αρχαιολογικό είναι σκανδαλώδης. Σχεδόν σαν να υψώνεις βιοτεχνίες στο Θησείο.

Για την τοπική κοινωνία, η χωροθέτηση βιοτεχνικού πάρκου (στο πλαίσιο του οποίου επιχειρεί να χτίσει ο «Άκτωρας») στα σύνορα με το αρχαιολογικό είναι σκανδαλώδης. Σχεδόν σαν να υψώνεις βιοτεχνίες στο Θησείο. «Η Ακαδημία είναι μια μικρή Ακρόπολη. Εδώ ιδρύθηκε το πρώτο πανεπιστήμιο του κόσμου. Αντί, λοιπόν, η πολιτεία να πουλάει ζεστό μάρμαρο στους τουρίστες χρηματοδοτώντας έτσι την πραγματική ανάπτυξη της συνοικίας, επιλέγει να θάψει αυτό τον πλούτο κάτω από γυάλινα κτίρια» διαμαρτύρεται η κάτοικος Αναστασία Παπαγεωργίου.

Ο επίσημος κρατικός σχεδιασμός εισηγείται την ανάδειξη του χώρου, την ώρα που το άλλο του μισό τον καταργεί χτίζοντάς τον

Το περίγραμμα των ευρημάτων που έρχονται στην επιφάνεια από τις ανασκαφές δείχνει ότι δεν είναι «σημαντικά και υπό ανάδειξη», απαντά η διευθύντρια της Γ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Νικολέτα Βαλάκου. «Συνεπώς, το οικόπεδο μπορεί να γίνει μόνο προέκταση του πάρκου. Καλό θα ήταν να μη χτιστεί, αν και το περιβάλλον είναι ήδη δομημένο με ψηλά κτίρια» υποστηρίζει, καθησυχάζοντας για το νόμιμο της επερχόμενης διαδικασίας οικοδόμησης! Την αντίφαση θα σαρκάσει η Ελένη Μαΐστρου, αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΕΜΠ. «Ο επίσημος κρατικός σχεδιασμός εισηγείται την ανάδειξη του χώρου, την ώρα που το άλλο του μισό τον καταργεί χτίζοντάς τον. Αναρωτιέμαι τι παράδειγμα δίνει το κράτος στους πολίτες με αυτή την κίνηση...» 

Η Ακαδημία Πλάτωνος, φυσική συνέχεια του «επίδικου» Ελαιώνα, είναι το σημείο εκείνο της Αθήνας «όπου μετατοπίζονται οι λειτουργίες της πόλης» εξηγεί η αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΕΜΠ Ελένη Πορτάλιου. Μεγάλες εκτάσεις αδόμητης γης, μπαίνουν στο στόχαστρο των εργολαβικών δραστηριοτήτων χωρίς κανενός είδους κεντρικό σχεδιασμό. «Ο Βοτανικός, άρα και η Ακαδημία Πλάτωνος που ακουμπάει πάνω του, αντιμετωπίζεται ως εμβρυουλκός ανάπτυξης της πόλης. Ακόμα και ο δήμαρχος είναι πρόθυμος να εγκαταλείψει το ιστορικό κτίριο της Κοτζιά και να βρεθεί αντάμα με το Mall του Βωβού, αποκαλύπτοντας το πώς η πολιτική αρχή βλέπει τον εαυτό της». 

Κτίρια-μετεωρίτες απειλούν να συνθλίψουν εκτός από την ιστορική κληρονομιά και τους χώρους όπου η περιοχή ανασαίνει. Τρία τετράγωνα έκτασης 25 στρεμμάτων στον περίβολο του αρχαιολογικού άλσους, χώροι πρασίνου και αθλητικών εγκαταστάσεων από το 1986, αποχαρακτηρίστηκαν, καθώς ο Δήμος Αθηναίων δεν έχει καταβάλει τα χρωστούμενα στους ιδιοκτήτες τους, οι οποίοι κατέφυγαν στο ΣτΕ και δικαιώθηκαν. «Ο δήμος συμβάλλει στην υποβάθμιση της ζωής μας με το να αδιαφορεί. Δεν θέλουμε πράσινο μόνο στα σχέδια. Γι’ αυτό και δεν θα το αφήσουμε έτσι. Ειδικά τώρα που μας θυμήθηκαν οι μεγαλοεργολάβοι» τονίζει η Γεωργία Ξάνθου. 

Η Ακαδημία Πλάτωνος είναι μια νησίδα γης πολιορκημένη από 4 λεωφόρους: Αλεξανδρείας, Κηφισού, Λένορμαν, Αθηνών. Ο Κώστας Κίτσιος –ένας από τους κατοίκους που πέρασε τα παιδικά του χρόνια αλωνίζοντας ξυπόλυτος τα στενά γύρω από το Καπνεργοστάσιο– αναγνωρίζει σε αυτές τις λεωφόρους τα σύνορα προστασίας της σύγχρονης γειτονιάς. «Προτείνουμε ένα αρχαιολογικό πάρκο ευρωπαϊκού τύπου. Ξεκινώντας από την πολυσυζητημένη ενοποίηση της Ακαδημίας με τους υπόλοιπους αρχαιολογικούς χώρους, ζητούμε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο ελεύθερων χώρων, που θα περιλαμβάνει ανοιχτό θέατρο, μουσικό σχολείο, πρότυπο κέντρο εκπαίδευσης». Το όραμαγια ένα αρραγές βουλεβάρτο έως τον Βοτανικό και το λόφο Σκουζέ, υποστηρίζει σθεναρά και η Ελένη Πορτάλιου. «Μην ξεχνάμε ότι εδώ είναι το πνευματικό κέντρο Ανατολής και Δύσης, που έως τώρα αποσιωπάται».

Από την ηλεκτρονική διεύθυνση της Επιτροπής Κατοίκων της Ακαδημίας Πλάτωνος φτάνει ένα e-mail, που εικονογραφεί την αιτία αυτής της σιωπής. Ένα δωρικό κιονόκρανο αντιπαρατίθεται με ένα κιονόκρανο φτιαγμένο από σιδερόβεργες και μπετόν, έμβλημα της Αθήνας του 2000...  

Η Ακαδημία Πλάτωνος σε τίτλους

1. Έλαβε το όνομά της από τον πρώτο οικιστή της, τον ήρωα Ακάδημο ή Εκάδημο. Αρχικά ήταν ένας τόπος χωρίς δέντρα, εκτός από 12 ιερές ελιές, που σύμφωνα με την παράδοση προέρχονταν από την ιερή ελιά της Ακρόπολης. 

2. Το 387 π.Χ. στο άλσος όπου ήδη δραστηριοποιούνταν φιλόσοφοι άρχισε να διδάσκει και ο Πλάτωνας, μέχρι που ίδρυσε τη δική του σχολή στον περίβολο της Ακαδημίας. Ο Θουκυδίδης γράφει ότι η Ακαδημία μαζί με το Δημόσιο Σήμα –τη διαδρομή που ένωνε το κέντρο της πόλης με την περιοχή– ήταν το καλύτερο προάστιο των Αθηνών. 

3. Η ακμή των σχολών και του γυμνασίου της Ακαδημίας κορυφώθηκε στα χρόνια του Ιουλιανού, αλλά επηρέασε τα πολιτικά, κοινωνικά και φιλοσοφικά πράγματα μέχρι το 529 μ.Χ. Τότε το διάταγμα του Ιουστινιανού διέκοψε τη λειτουργία όλων των φιλοσοφικών σχολών. Τα ιερά καταστράφηκαν, οι μαθητές και οι φιλόσοφοι εκδιώχθηκαν και η Ακαδημία θάφτηκε κάτω από τη λάσπη του Κηφισού. 

4. Απέραντοι αμπελώνες, απομεινάρια του περίφημου Ελαιώνα, είχαν καταλάβει τη γη της Ακαδημίας επί Τουρκοκρατίας. 

5. Περιηγητές από το εξωτερικό αναζητούν τα ίχνη της Σχολής από τα τέλη του 17ου αιώνα. Κατά τον Μεσοπόλεμο, Γερμανοί αρχαιολόγοι ανακαλύπτουν κομμάτια του Δημόσιου Σήματος και τελικά το 1929 συνεργεία που χρηματοδοτεί ο Παναγιώτης Αριστόφρωνας (Έλληνας από την Αίγυπτο) φέρουν στο φως τμήμα της Ακαδημίας. Μετά το 1950 οι έρευνες συνεχίστηκαν αποκαλύπτοντας την πρωτοελλαδική οικία και την Ιερά Οικία των Γεωμετρικών χρόνων. 

6. Βυρσοδεψία, καμίνια και βιοτεχνίες εγκαθίστανται στη συνοικία από τις αρχές του 20ού αιώνα, αντικαθιστώντας τις αγροτικές εκτάσεις. Περί τα 1950 η Ακαδημία είναι το πλησιέστερο βιομηχανικό κομμάτι στο αθηναϊκό κέντρο. Την ίδια χρονική περίοδο, με την έλευση εσωτερικών μεταναστών από την επαρχία, μπαίνουν τα θεμέλια της άναρχης δόμησης της συνοικίας.