Ιστορίες γιατρών: Ιαματικές αναγνώσεις σε καιρούς ασθενείας

Ήταν το 1794 όταν ένα μικρό αγόρι επρόκειτο να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση για να του αφαιρεθεί ένας όγκος. Μου είναι πολύ δύσκολο να φανταστώ μια χειρουργική επέμβαση σε ένα παιδί 9 χρόνων περισσότερο από 200 χρόνια πριν. Χωρίς ακόμα τον Louis Pasteur και την διαδικασία της αντισηψίας για την αντιμετώπιση των θανατηφόρων λοιμώξεων μετά το χειρουργείο, χωρίς τα χημικά αναισθητικά για την ανακούφιση από τον πόνο. Το αγόρι τα έβγαλε πέρα μια χαρά και η επέμβαση πέτυχε με τη βοήθεια μόνο ενός πράγματος: ένας παραμυθάς διηγήθηκε, με ιδιαίτερο απ’ότι φαίνεται τρόπο, στο αγόρι αυτό μιά ιστορία που ήταν τόσο ξεχωριστή ώστε τράβηξε τη προσοχή του παιδιού και έτσι ξέχασε τον πόνο του χειρουργείου.  Μπορούσε λοιπόν μια ιστορία, ένα παραμύθι δηλαδή, να έχει τέτοια δύναμη έτσι ώστε να υποκαταστήσει τα φάρμακα για τον πόνο που σήμερα θεωρούμε όλοι αυτονόητα για οποιονδήποτε άνθρωπο πρόκειται να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση; Για το συγκεκριμένο αυτό αγόρι το παραμύθι δούλεψε απόλυτα σαν αναισθητικό. Δέκα οχτώ χρόνια μετά από το περιστατικό αυτό το αγόρι αυτό έδινε σε έναν εκδότη μιά από τις ιστορίες που είχε γράψει. Το όνομα του αγοριού ήταν Jacob Grimm. Και η ιστορία του ποια ήταν; Ήταν η Χιονάτη. Το αγόρι επρόκειτο να γίνει ένας από τους ποιό ξακουστούς παραμυθάδες και οι ιστορίες του, όπως αυτή της Χιονάτης, θα ταξίδευαν από στόμα σε στόμα για 200 χρόνια, θα γίνονταν αθάνατα βιβλία, ταινίες, θεατρικά έργα.

Αυτή ήταν η εμπειρία του Jacob Grimm μια εμπειρία που όμως θα μπορούσαν πολλά άλλα παιδιά και μεγάλοι να καταθέσουν επίσης έτσι όπως το ένοιωσε ο Grimm. Όλοι έχουμε ακούσει παραμύθια και ιστορίες στο κρεβάτι μας από μιά μαμά, έναν μπαμπά, έναν παππού, μιά γιαγιά έτσι ώστε να ανοίξουμε μια φανταστική πόρτα και να χαθούμε πετώντας πρός το γαλάζιο ουρανό της χώρας του Ποτέ-Ποτέ (The Neverland). Ίσως όλοι έχουμε παρασυρθεί τόσο από την ιστορία ενός χαρισματικού παραμυθά ώστε να μην νοιώθουμε πια τον πρωινό πονοκέφαλο, τον στομαχόπονο, το στρές του γραφείου, τον τσακωμό με τον προιστάμενο μας. Τι κάνει όμως έναν παραμυθά τόσο χαρισματικό ώστε να γίνεται γιατρός του νου και της καρδιάς; Ο ρυθμός της αφήγησης, η χροιά της φωνής του, η ικανότητα του να «υπνωτίζει» και έτσι να βγάζει από μέσα μας το άγχος και τις φοβίες; Το μυστικό βρίσκεται στην πλοκή της ιστορίας, στο ύφος του παραμυθά η και στα δυό μαζί; Θά έλεγε κανείς σίγουρα και στα δυό μαζί.

Η αρρώστια αλλάζει καθοριστικά τη ζωή μας και εφόσον θέλουμε να συνεχίσουμε να ζούμε θα πρέπει να αποδεχθούμε ότι η ιστορία της ζωής μας αρχίζει, μετά την εμφάνιση μιάς αρρώστιας, να ξετυλίγεται σε ένα νέο επίπεδο. Όπως και στα παραμύθια η ιστορία μας παίρνει νέα πλοκή μετά από μια αρνητική ενέργεια, μετά από ένα μαγικό ξόρκι, μετά την εμφάνιση ενός δράκου η μιας κακιάς μητριάς που φυλακίζει τους ήρωες μας στο σκοτεινό της κάστρο. Πολλές και διαφορετικές ιστορίες και σενάρια για την αρρώστια του φτιάχνει και ο κάθε ασθενής που μας επισκέπτεται. Όπως το ότι αρρώστησα γιατί «εκτέθηκα στο ρεύμα του αέρα», γιατί «έπαθα ψύξη», γιατί «ήμουν ελαφρά ντυμένος ενώ έξω είχε υγρασία» και άλλα πολλά που για τον συμβατικό γιατρό της εποχής μας, ο οποίος αποδίδει την αιτία της λοίμωξης μόνο σε ένα συγκεκριμένο μικρόβιο, είναι σαχλαμάρες.

Ένας όμως γιατρός με την ευρύτερη έννοια του «θεραπευτή» μπορεί μέσα από τις υποκειμενικές αντιλήψεις για την αρρώστια να καταλάβει πολλά πράγματα για τον τρόπο ζωής του αρρώστου, για την κληρονομικότητα, για τις βλαβερές συνήθειες, για τις σχέσεις με την οικογένεια του και το άγχος ή την κατάθλιψη που του προκαλούν οι σχέσεις του γενικότερα, για το επαγγελματικό στρες και τις αρρώστιες που σχετίζονται με την εργασία του. Κάθε άρρωστος είναι και ο ίδιος μια διαφορετική ιστορία, κάθε άρρωστος που έρχεται στο γιατρό λέει ένα παραμύθι για την αρρώστια του που είναι τόσο κοινό αλλά και τόσο διαφορετικό από τα παραμύθια άλλων ασθενών. Και ο γιατρός πρέπει να ακούσει την ιστορία του καθενός με ανοιχτά αυτιά, σαν καλός ακροατής, για να μπορέσει να θεραπεύσει τον άρρωστο και όχι την αρρώστια. Υπάρχουν ασθενείς και όχι ασθένειες.

Θα σας διηγηθώ μια πραγματική ιστορία των πονεμένων ημερών μας που άκουσα από έναν άνθρωπο o οποίος προ τριών μηνών πέρασε, ευτυχώς ήπια, τη νόσο Covid-19. Πρόκειται για έναν μεσήλικα άνδρα ο οποίος ασκεί κάποιου ψηλής δεξιότητας τεχνικό επάγγελμα. Όπως μου δήλωσε του μετέδωσε (πιθανά) τη νόσο κάποιο από τα παιδιά του και μάλιστα μου είπε ότι κόλλησε τον ιό και η σύζυγος του η οποία όμως ασθένησε βαρύτερα και είχε μακρά περίοδο δύσκολης ανάρρωσης.

Μου μετέφερε το αίσθημα πανικού, άγχους και ενοχικότητας που τον πλημμύρισε όταν έμαθε ότι το μοριακό τέστ (PCR) ήταν θετικό σχεδόν ταυτόγχρονα με την εκδήλωση ήπιων συμπτωμάτων και πυρετού. Πέραν της αγωνίας για την έκβαση, την οποία όπως μου είπε πολλαπλασίαζε καθημερινά το τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων και η τρομολαγνεία των ΜΜΕ, τον κυρίευσε η απόλυτη ενοχικότητα (υπέβαλλε τον εαυτό του σε δύσκολες ερωτήσεις του τύπου: μήπως κόλλησα εγώ τη συζυγό μου; μήπως έχω κολλήσει κάποιον άλλον και δεν το ξέρω; ποιον πρέπει να ειδοποιήσω τώρα ότι πάσχω από covid-19;).

Η καραντίνα και η απομόνωση σχεδόν τριών εβδομάδων του προκάλεσε πανικό, καταθλιπτικά συναισθήματα και του διατάραξε απόλυτα τον ύπνο. Μου δήλωσε ακριβώς τα εξής: «Γιατρέ, κάθε βράδυ προσευχόμουν να ξημερώσει καλά η επόμενη ημέρα. Ευχόμουν να είμαστε ζωντανοί, εγώ και η γυναίκα μου, την επόμενη ημέρα. Δεν σκεφτόμουν τις επόμενες ημέρες, έλεγα μέσα μου ας ξημερώσει η αυριανή μέρα. Ακόμη μιαν ημέρα ζωντανοί να μείνουμε και μετά βλέπουμε». Πολύ παραστατικά μου περιέγραψε την δυσκολία του, λόγω φόβου της μετάδοσης και απομόνωσης, «να βρεί τρόπους να πετάξει ακόμη και τα σκουπίδια πολλών ημερών που είχαν συσσωρευτεί στο σπίτι τους.....». Το καταπληκτικό όμως που μου αποκάλυψε στη συνέχεια έχει να κάνει με την προαναφερθείσα θεραπευτική δύναμη των παραμυθιών, της ανάγνωσης και της αφήγησης ιστοριών.

Μου εξομολογήθηκε με πολύ παραστατικό τρόπο ότι άρχισε να νοιώθει καλύτερα, να κοιμάται καλύτερα, να διώχνει το άγχος και τον πανικό του όταν μέσα στην απομόνωση, καθώς αναζητούσε έναν τρόπο να δραπετεύσει από την μαυρίλα των σκέψεων του, ανακάλυψε στη βιβλιοθήκη του δύο τόμους με την έκδοση των «Ελληνικών Παραμυθιών» του Γ. Α. Μέγα με εικονογράφηση των Φώτη Κόντογλου και Ράλλη Κοψίδη. Μου είπε ότι εντελώς τυχαία έπεσε πάνω σε αυτή την έκδοση και ότι κάτι «καρμικό» ή «συμπαντικό» τον έριξε πάνω στα παραμύθια του Μέγα.

«Γιατρέ μου, αυτά τα ελληνικά παραδοσιακά παραμύθια θυμάμαι ότι τα είχα αγοράσει (πριν από πάρα πολλά χρόνια) για τα παιδιά μου. Δεν είχα ποτέ μπεί στον κόπο να ανοίξω αυτά τα υπέροχα παραμύθια. Υποτιμούσα γενικά τα παραμύθια, θεωρούσα ότι προορίζονται για να διαβάζουν οι μαμάδες στα παιδάκια τους πριν κοιμηθούν. Και όμως η ανάγνωση αυτών των ιστοριών με ταξίδεψε γιατρέ μου, έγιναν τα φάρμακα μου για το άγχος, έγιναν τα υπνωτικά μου. Διάβασα όλες τις ιστορίες, τις έχω μάθει σχεδόν απέξω. Γιατρέ μου, έτσι νίκησα τον κορωνοϊό και βουτούσα μέσα στα παραμύθια προκειμένου να με γλυτώσουν επίσης...από τον μεγάλο πειρασμό των δελτίων ειδήσεων!!!».

Ήταν απόλυτα βέβαιος ότι με τα «Ελληνικά Παραμύθια» του Γ.Α. Μέγα είχε σωθεί από την αρνητική ψυχολογία, την ενοχικότητα και την κατάθλιψη που προκαλεί ή διάγνωση της νόσου Covid-19 στις μέρες μας, ανεξάρτητα από την έκβαση. Μου τόνισε ότι ο φόβος και η ενοχή της πιθανής μετάδοσης Covid-19 σε αγαπημένα πρόσωπα όπως φαίνεται δημιουργεί τεράστια προβλήματα στην ψυχολογία ακόμη και σε εκείνους που τελικά θα περάσουν την ασθένεια πολύ ελαφρά. Μου πρότεινε μάλιστα το εξής εκπληκτικό μέτρο αντιμετώπισης της νόσου Covid 19: « Γιατρέ, σε όλους τους απομονωμένους ασθενείς με Covid-19 μέσα στα νοσοκομεία να βρούνε κάποιον τρόπο να τους διαβάζουν....παραμύθια. Να τους βάλουν ακουστικά και να ακούνε ηχογραφημένα παραμύθια ίσως μαζί με μουσική! Σε σκοτώνει η αρρώστια γιατρέ αλλά επίσης σε σκοτώνει η μαύρη ψυχολογία πιο πριν από την ίδια την αρρώστια. Εμένα μου άρεσαν τα Ελληνικά Παραμύθια γιατρέ, σε άλλους μπορεί να δουλέψουν άλλα παραμύθια».  Μου τόνισε επίσης το γεγονός ότι «αν δεν είχαμε την τηλεόραση μπορεί ο κόσμος να μην είχε τόσο αρνητική ψυχολογία και τόσο φόβο ακόμη και αν έχει αρρωστήσει από κορωνοιό». Και επίσης με εντυπωσίασε η βεβαιότητα του ότι: «τα παραμύθια δεν είναι μόνο για παιδιά γιατρέ, κάνουν πολύ καλό και στους μεγάλους!»

Με γοήτευσε σε απίστευτο βαθμό η ειλικρινής μαρτυρία του ανθρώπου αυτού και τελικά η «πρωτοποριακή» του πρόταση για θεραπευτική χρήση ενός αποτελεσματικού όπλου εναντίον του κορωνοϊού το οποίο είναι η ανάγνωση-αφήγηση παραμυθιών!!! Τον ρώτησα κάποια στιγμή αν έχει ξεχωρίσει κάποιο παραμύθι το οποίο θα μπορούσα να....συνταγογραφήσω και εγώ σε ασθενείς (π.χ. με καρδιολογικά προβλήματα) και πέραν του κορωνοϊού. Μου υποσχέθηκε μάλιστα ότι θα φροντίσει σύντομα να μου κάνει δώρο όλους τους τόμους των «Ελληνικών Παραμυθιών» του Μέγα έτσι ώστε εγώ να επιλέξω ποια παραμύθια θέλω να χρησιμοποιήσω για τους δικούς μου ασθενείς.

Βιβλιογραφική παραπομπή: Ελληνικά Παραμύθια. Εκλογή ΓΑ Μέγα. Εικόνες Φωτίου Κόντογλου και Ράλλη Κοψίδη. Βιβλιοπωλείο της Εστίας. Εκδότες: ΙΔ Κολλάρος & Σία. Δωδεκάτη έκδοση, Αθήνα, 2000 (πρώτη έκδοση 1927).