Συναισθηματική πείνα: τι είναι, πως την ξεχωρίζεις, πώς να αντισταθείς

Τρως περισσότερο όταν έχεις άγχος; Τρως ενώ δεν πεινάς; Συνεχίζεις να τρως ενώ έχεις χορτάσει; Το φαγητό σε κάνει να νοιώθεις καλύτερα όταν βαριέσαι/θυμώνεις/στενοχωριέσαι; Ανταμείβεις τον εαυτό σου με φαγητό; Τρως ασταμάτητα και ασυναίσθητα; Σε κάνει το φαγητό να νοιώθεις «ασφαλής»; Δεν μπορείς να ελέγξεις τι και πόσο τρως;

Τίποτε δεν συμβαίνει τυχαία στο σώμα

Τα λαχταριστά, πλούσια σε γεύση (και θερμίδες) φαγητά, αυτά που βάζεις την πρώτη μπουκιά στο στόμα και κλείνεις τα μάτια με ένα μακρόσυρτο «μμμμμμμμ» ανακούφισης δεν  δημιουργούν τυχαία τέτοια καταπραϋντικά συναισθήματα. Εκείνη την ώρα το σώμα κατακλύζουν ουσίες που ευθύνονται για αυτό ακριβώς. Όπως:

• Η ντοπαμίνη που μεταφέρει μηνύματα ικανοποίησης στον εγκέφαλο και είναι υπεύθυνη για το αίσθημα της ανταμοιβής και της δημιουργικότητας.
• Η σεροτονίνη που λειτουργεί ως ρυθμιστής συναισθημάτων.
  Και η γνωστή και ως ορμόνη του στρες, κορτιζόλη, η οποία βοηθάει στην παραγωγή απαραίτητης ενέργειας όταν βιώνεις περιόδους έντονου στρες. Ωστόσο, όταν το στρες είναι χρόνιο, τα επίπεδα κορτιζόλης παραμένουν υψηλά επηρεάζοντας το ανοσοποιητικό, τον ύπνο, αλλά και την όρεξη (…που δεν λες να την κουμαντάρεις).

Ο (φαύλος) κύκλος της συναισθηματικής διατροφής

Δεν τρως πάντα για να γεμίσεις το άδειο σου στομάχι. Υπάρχουν φορές που το φαγητό προκύπτει ως εκτόνωση, ως παρηγοριά, ως ανακούφιση και ως επιβράβευση. Και όταν συμβαίνει αυτό, το φαγητό είναι συνήθως πλούσιο σε λιπαρά ή ζάχαρη, είναι πρόχειρο, είναι όλες εκείνες οι γεύσεις που αποφεύγεις στην κατά τα άλλα προσεκτική διατροφή σου. Η συναισθηματική κατανάλωση φαγητού είναι μια παρόρμηση που απλά θα σε κάνει να νοιώσεις καλύτερα, να καλύψεις κάποιο συναισθηματικό κενό, τη δεδομένη στιγμή.   

Το να καταφεύγεις περιστασιακά στο φαγητό ως ένα ευχάριστο «ξέσκασμα» ή για να επιβραβεύσεις τον εαυτό σου για μια επιτυχία σου, δεν είναι καθόλου κακό. Όταν όμως το φαγητό γίνεται ο πρωταρχικός μηχανισμός αντιμετώπισης μιας συναισθηματικής φάσης, όταν η πρώτη σου τυφλή αντίδραση είναι να ανοίξεις το ψυγείο κάθε φορά που νοιώθεις αγχωμένη, αναστατωμένη, θυμωμένη, θλιμμένη ή βαριέσαι, ένας καταστροφικός φαύλος κύκλος άρνησης και ενοχών δημιουργείται, την ίδια ώρα που το πραγματικό πρόβλημα - και το αντίστοιχό του συναίσθημα - παραμένουν εκεί. Απλά τα σπρώχνεις ακόμη πιο βαθιά, τα βουτάς στη σάλτσα και τα «καταπίνεις», μέχρι την επόμενη φορά που θα τα βρεις ξανά μπροστά σου.

Η συναισθηματική πείνα δεν καταλαγιάζει με το φαγητό. Το φαγητό θα σε κάνει να νοιώσεις όμορφα εκείνη τη στιγμή, αλλά τα συναισθήματα που σε οδήγησαν σε αυτό, παραμένουν και, ακόμη χειρότερα, έχουν επιφορτιστεί με έξτρα ενοχές λόγω των περιττών θερμίδων που μόλις κατανάλωσες.

Πώς θα ξεχωρίσω την πείνα μου;

Η συναισθηματική πείνα είναι το ίδιο «έντονη» με τη βιολογική ανάγκη για φαγητό, άρα και εύκολο να τις μπερδεύεις, όμως υπάρχουν σημάδια που σου δείχνουν τη διαφορά:  

• Η συναισθηματική πείνα εμφανίζεται ξαφνικά και απρόβλεπτα. Η βιολογική ανάγκη για φαγητό, από την άλλη, προχωράει σταδιακά και από το «πεινάω λίγο» μέχρι το έχω «λυσσάξει της πείνας» έχεις πάντα τον χρόνο να προγραμματίσεις ιδανικά και σωστά γεύματα.
• Στη συναισθηματική πείνα δεν θα λιγουρευτείς βραστό κουνουπίδι, ούτε φακές… αντίθετα, στη σωματική πείνα, μια πλούσια σαλάτα λαχανικών ή ακόμη και μια ριζογκοφρέτα, ένα ελαφρύ σνακ να σε «κρατήσει», θα ικανοποιήσουν το αίσθημα.  
• Η συναισθηματική πείνα συχνά οδηγεί σε άσκοπη κατανάλωση φαγητού. Πριν το καταλάβεις έχεις καταβροχθίσει μια τζάμπο σακούλα πατατάκια μπροστά στην τηλεόραση και τη μισή σχεδόν συσκευασία του οικογενειακού παγωτού, χωρίς να τα απολαμβάνεις κιόλας. Έτσι, μηχανικά και αποστασιοποιημένα. Όταν τρως επειδή πρέπει να φας γιατί πεινάς, έχεις συνήθως μεγαλύτερη επίγνωση του τι τρως και το απολαμβάνεις περισσότερο.
• Όταν τρως με βάση το «συναίσθημα», δεν χορταίνεις. Συνεχίζεις να θέλεις και κάτι ακόμα.
• Τη συναισθηματική πείνα δεν τη νοιώθεις στο στομάχι. Δεν θα γουργουρίσει η κοιλιά σου. Θα τη νοιώσεις σαν μια ιδέα που ξαφνικά καρφώθηκε στο μυαλό σου και δεν μπορείς να την απωθήσεις, μια ιδέα με συγκεκριμένη υφή, γεύση και μυρωδιά.  
• Η συναισθηματική πείνα οδηγεί συχνά σε τύψεις, ενοχές ή ντροπή, κάτι που δεν συμβαίνει όταν τρως επειδή πείνασες και ήρθε η ώρα να φας. Και όταν νοιώθεις ενοχές μετά το φαγητό, μάλλον βαθιά μέσα σου ξέρεις ότι αυτό που έφαγες δεν εξυπηρετεί τη βιολογική σου ανάγκη «συντήρησης».

Οι εναλλακτικές

-Εάν νοιώθεις θλίψη ή μοναξιά, πάρε τηλέφωνο τη φίλη που σε κάνει πάντα να νοιώθεις καλύτερα. Παίξε με τον σκύλο ή τη γάτα σου. Δες φωτογραφίες της παρέας, οι περισσότερες θα σου θυμίσουν όμορφες στιγμές που θα σε κάνουν να χαμογελάσεις και να κάνεις σχέδια για τις επόμενες.

-Εάν έχεις άγχος, βγες να περπατήσεις, βάλε μουσική και χόρεψε στο αγαπημένο σου τραγούδι.

-Εάν νοιώθεις εξαντλημένη, φτιάξε το αγαπημένο σου ζεστό ρόφημα, άναψε 1-2 αρωματικά κεριά και απόλαυσε γεύση και αρώματα στην αγαπημένη σου θέση.

-Εάν βαριέσαι, διάβασε ένα βιβλίο, δες την αγαπημένη σου σειρά στην τηλεόραση ή ξεκίνησε μια καινούργια, εξερεύνησε τη γειτονιά σου, περπατώντας από στενά που δεν έχεις περπατήσει έως τώρα, αναζήτησε ένα χόμπι, μάθε μια τέχνη.

Οι λιγούρες και πώς να τους αντισταθείς

Τις περισσότερες φορές δεν προβάλεις καμία αντίσταση, η αυτοκυριαρχία σου πάει περίπατο και ενδίδεις ασυναίσθητα σε ό,τι σου μυρίσει. Αφού το φαγητό είναι η λύση (νομίζεις), δύσκολα αποσπάται η σκέψη σου από αυτό και όσο δεν το γεύεσαι, τόσο περισσότερη η ένταση και η συναισθηματική δυσφορία.  

Κάτσε, βρε παιδί μου, να το συζητήσουμε…
Μπορείς να αναβάλλεις τον διατροφικό εκτροχιασμό για πέντε λεπτά; Αρκούν 5 λεπτά (να το σκεφτείς). Όταν τρως συναισθηματικά φορτισμένη, το κάνεις συνήθως μηχανικά. Πριν καν συνειδητοποιήσεις τι σου συμβαίνει, έχεις φάει το μισό ταψί με το παστίτσιο. Αν τη στιγμή που θα νοιώσεις τη λιγούρα κάνεις μια παύση για 5 λεπτά, δίνεις στον εαυτό σου την ευκαιρία μιας διαφορετικής «προσέγγισης». Στρέψε κάπου αλλού το βλέμμα, αναζήτησε το επόμενο ερέθισμα. Μην πεις στον εαυτό σου όμως ότι δεν πρέπει να ενδώσεις, γιατί το «απαγορευμένο» είναι εξαιρετικά δελεαστικό. Πες του να περιμένει λίγο μέχρι να τελειώσεις … αυτό. Και όσο καταπιάνεσαι με κάτι άλλο, έστω και για λίγα λεπτά, ελέγχεις πώς αισθάνεσαι. Ακόμη κι αν τελικά φας, θα έχεις καλύτερη κατανόηση τού γιατί το κάνεις. Και αυτό θα σε βοηθήσει να φτιάξεις ένα ακόμη πιο αποτελεσματικό plan b την επόμενη φορά που θα βρεθείς στο δίλημμα να φας ό,τι πέσει στα χέρια σου. Ή να μην το φας.

Οι πειρασμοί στο ντουλάπι
Ναι υπάρχουν, θα πεις, και στη λίστα του σούπερ μάρκετ δεν ξεχνάς τσιπς, γλυκά, μπισκότα, παγωτά και άλλες λιχουδιές λιπαρών και συντηρητικών. Έτσι όμως δημιουργείς μια άμεση τροφοδοτική αλυσίδα που σε μια στιγμή έντονης συναισθηματικής φόρτισης, θα αρκούν δυο βήματα στην κουζίνα για να εκμεταλλευτείς το στοκ. Μην μαζεύεις τέτοια προϊόντα στα ντουλάπια σου. Αν δεν τα έχεις και τα ζητήσεις, η σκέψη και μόνο πως πρέπει να ντυθείς και να πας στο περίπτερο ή το σούπερ μάρκετ, είναι από μόνη της εμπόδιο που θα σου δώσει την ευκαιρία και το χρόνο να το ξανασκεφτείς.

Η σωστή διατροφή
Από τα λαχανικά, τα φρούτα, τα ψάρια, τις φυτικές ίνες και την καθαρή πρωτεΐνη, στα μπέργκερ, τις τηγανιτές πατάτες και τις σοκολάτες. Όταν ακολουθείς ένα ισορροπημένο διατροφικό πλάνο, μπορείς εύκολα να αναγνωρίσεις τις συνθήκες που σε οδηγούν (ξαφνικά) στο αντίθετο ρεύμα, αφού τότε το μενού γίνεται πιο «αμαρτωλό». Όσο περισσότερες οι υγιεινές επιλογές μέσα στη μέρα, τόσο μικρότερος ο κίνδυνος να καταφύγεις σε κάτι με πολλές θερμίδες και άχρηστα λιπαρά.