Ξαφνιάστηκα πρόσφατα διαβάζοντας στο τέλος ενός ευφυούς κι εμπεριστατωμένου κριτικού κειμένου την παραπομπή: Facebook. Φυσικά και είχα συναντήσει στο παρελθόν κείμενα που αποδίδονταν σε online εκδόσεις, όχι όμως και σε αναρτήσεις σε social media. Μπορούν, άραγε, τέτοιοι αυτοσχέδιοι, αδιαμεσόλαβητοι σχολιασμοί να αποτελούν «έγκριτες» πηγές για να στηρίξει κανείς ένα επιχείρημα σε ερευνητικό ή δημοσιογραφικό πλαίσιο; Να ένα ακόμα ερώτημα από τα πολλά με τα οποία μας φέρνει αντιμέτωπους το Διαδίκτυο.
Όσο και αν επωφελούμαστε σε καθημερινή βάση από τον όγκο των ηλεκτρονικών πληροφοριών που έχουμε διαθέσιμες στην άκρη των δαχτύλων, ας είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι, ακριβώς, στην τόση ποσότητα και ευκολία τους. Μοιάζει λίγο με ψώνια σε πολυκατάστημα – είναι πανεύκολο να χάσεις επαφή με την πρωταρχική σου στόχευση, να διασπαστείς και ν’ αρχίσεις να φλερτάρεις με ενδεχόμενα που ούτε σου είχαν περάσει από το νου. Από την άλλη, σε αυτό τάχα δεν έγκειται η διεύρυνση της σκέψης και της αντίληψης;
Ένα καλό παράδειγμα για τη θετική επίδραση του Διαδικτύου μέσα από πληροφορίες που δεν θα σκεφτόσουν να ζητήσεις με το όνομά τους, αφορά τα ζώα. Αγελάδες που εχθρεύονται τους χιονάνθρωπους αλλά μαγνητίζονται από την κλασική μουσική, ασβοί που ξεκλειδώνουν πόρτες, κοράκια που χρησιμοποιούν εργαλεία. Εξελιγμένες κοινωνικές συμπεριφορές ανάμεσα στις φάλαινες όπου οι μεγαλύτεροι διδάσκουν τους νεότερους συνεργατικές μεθόδους κυνηγιού. Πολύπλοκοι επικοινωνιακοί κώδικες των δελφινιών τα οποία κάνουν baby-sitting σε παιδιά άλλα από τα δικά τους. Ακόμα, απροσδόκητες έως και απίθανες διαδράσεις ανάμεσα σε διαφορετικά είδη: ένα ελάφι παίζει στο χιόνι μ’ έναν σκύλο, μια πάπια υιοθετεί ένα χάσκι, μια μαύρη γάτα έχει φιλενάδα μια κουκουβάγια... Βιντεοσκοπημένα και ανεβασμένα στο you-tube και στα social media με ψυχαγωγικό κυρίως σκοπό, όλα αυτά απαρτίζουν ένα μωσαϊκό από πληροφορίες που αναπόφευκτα θέτουν ερωτήματα για τη σχέση μας με τους υπόλοιπους ενοίκους του πλανήτη. Γινόμενοι μάρτυρες μιας τόσο εκτεταμένης γκάμας από απροσδόκητες συνέργειες, θα ’θελε κανείς να ελπίζει ότι οι χρήστες του Διαδίκτυου επανεκτιμούν όσα πίστευαν πως ήξεραν για τα ζώα, τις κοινωνικές τους δεξιότητες και τη συναισθηματική τους νοημοσύνη. Ειδικότερα, για την αντίληψη πως τα ζώα δεν έχουν «ψυχή» με όλες τις συνδηλώσεις αυτού του όρου, θρησκευτικές και μη.
Βέβαια, πολλά από αυτά τα ζώα δεν ζουν και δρουν στο φυσικό τους περιβάλλον, πολλές από τις συμπεριφορές τους είναι προϊόν εκμάθησης από τη μακρά συναναστροφή τους με το είδος μας. Το ότι όμως είναι δεκτικά σε μάθηση και τροποποιούν με νοήμονα τρόπο τη συμπεριφορά τους, ίσως έχει με τη σειρά του πράγματα να μας διδάξει για εμάς τους ίδιους και την υποτιθέμενη υπεροχή του είδους μας.
Δεν υπάρχει ούτε ένα είδος ζωής που να μην εξαρτάται από τη συμβίωση και συνδιαλλαγή με κάποια άλλα, και να μη διαμορφώνεται από αυτήν. Σε όλα, αυτή η αλληλεξάρτηση είναι κωδικοποιημένη στην ίδια μας την ανατομία. Και δεν είναι τυχαίο ότι η αλληλεπίδραση ανάμεσα στα είδη αποτελεί σήμερα την αιχμή του δόρατος στη μετα-ανθρωπιστική (posthumanist) κριτική σκέψη. Θα αρκεστώ σε ένα σχόλιο από το When Species Meet (Όταν τα Είδη Συναντιούνται) της Ντόνα Χάραγουεϊ, όπου μεταξύ άλλων μιλά για την παράλληλη εξέλιξη σκύλου και ανθρώπου και προτείνει τη διατύπωση «Συντροφικά Είδη» (Companion Species). Χρησιμοποιώντας σαν παραδείγματα τα γενετικά σχεδιασμένα κατοικίδια, μέχρι τα πειραματόζωα των εργαστηρίων, μέχρι τους εκπαιδευμένους σκύλους-συνοδούς, η Χάραγουεϊ υποστηρίζει ότι η ατομική συνείδηση είναι μια χονδροειδής ανακρίβεια. Ο άνθρωπος δεν έχει ποτέ υπάρξει ένα υποκείμενο, ούτε καν ένα σώμα, αλλά ένα πολλαπλό ον, μια συνισταμένη από συλλογικότητες υπό συνεχή διαμόρφωση από άλλες παρουσίες εντός και εκτός των ορίων του δέρματος: «Είμαστε από τη φτιαξιά μας συντροφικά είδη. Εκπαιδεύουμε ο ένας τον άλλον σε πράξεις επικοινωνίας που λίγο τις κατανοούμε... Πολλά διακυβεύονται σε τέτοιες συναντήσεις και δεν υπάρχουν εξασφαλισμένα αποτελέσματα. Δεν υπάρχει ευτυχής ή ατυχής κατάληξη – κοινωνικά, οικολογικά ή επιστημονικά. Υπάρχει μόνο η πιθανότητα να συμπορευτούμε όλοι μαζί με κάποια χάρη». Εντέλει, καταλήγει, από τη διάδραση ανθρώπων και ζώων πηγάζουν σεβασμός, περιέργεια και γνώση που υπονομεύουν την ιδέα πως ο άνθρωπος κατέχει οποιαδήποτε προνομιακή θέση στη γνώση ή στη ζωή.
15°
