Ανδρέας Παπανδρέου: Κομβικές στιγμές και γεγονότα από το αποτύπωμα του ιστορικού ηγέτη του ΠΑΣΟΚ στην πολιτική ζωή του τόπου
Αυτές τις ημέρες συμπληρώθηκαν 29 χρόνια από τον θάνατο του Ανδρέα Παπανδρέου. Ήταν ένας αργός θάνατος τον οποίο παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα όλη η χώρα. Πρώτα στο Λαϊκό Νοσοκομείο και αργότερα στο Ωνάσειο, ως τη στιγμή δηλαδή που αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Ήταν προσωπική του επιλογή. Ο γιατρός του, ο Δημήτρης Κρεμαστινός, του είχε πει ότι θα μπορούσε να ζήσει πολλά χρόνια αν εγκατέλειπε την πολιτική. Του ήταν αδιανόητο.
Για την κληρονομιά του Ανδρέα Παπανδρέου έχουν γραφτεί πολλά και θα γραφτούν περισσότερα. Ήταν μια πολωτική φυσιογνωμία με φανατικούς φίλους και ορκισμένους εχθρούς. Πολλοί, ακόμα και σήμερα, πίνουν νερό στο όνομά του, πιστεύουν πως ήταν ο μόνος ο οποίος νοιάστηκε πραγματικά για τον πολίτη. Άλλοι πάλι αποδίδουν σε αυτόν τη ρίζα των προβλημάτων της χώρας, αυτών που οδήγησαν στην χρεοκοπία του 2010. Εκείνο το οποίο δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ωστόσο ήταν η ικανότητα του να διαβάζει τη συγκυρία και να προσαρμόζεται στις ανάγκες των καιρών. Όλη του η πορεία στη μεταπολίτευση θα μπορούσε να ιδωθεί σαν μια αλληλουχία μεταστροφών.
Μετά την πτώση της Χούντας, επέστρεψε στην Ελλάδα επηρεασμένος από τα απελευθερωτικά κινήματα της εποχής και τις απόψεις της νέας αριστεράς στην Ευρώπη και κυρίως στην Αμερική. Προχώρησε στη ίδρυση ενός ριζοσπαστικού ΠΑΣΟΚ το οποίο έβλεπε με καχυποψία - αν όχι ανοιχτή περιφρόνηση - τα στελέχη της παλαιάς Ένωσης Κέντρου, τα οποία τον είχαν ακολουθήσει. Μπόρεσε έτσι να εκφράσει ένα μέρος της νεολαίας το οποίο είχε πολιτικοποιηθεί κυρίως από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Ένα κοινό το οποίο προσδοκούσε να εκφράσει η παραδοσιακή αριστερά. Αυτό το ΠΑΣΟΚ, το οποίο έβγαινε από τα αριστερά στο ΚΚΕ στα φοιτητικά ακροατήρια, το μετέτρεψε μέσα σε μια 7ετία σε ένα προσωποπαγές κόμμα εξουσίας. Σοσιαλιστικό κατ' όνομα, όλο και πιο κοντά στη σοσιαλδημοκρατία στην πράξη, την οποία ωστόσο λοιδορούσε. Έπρεπε με κάποιο τρόπο να ικανοποιηθεί η νεολαία.
Στην κυβέρνηση, μετά τη νίκη στις εκλογές του 1981, το ΠΑΣΟΚ προχωρά σε μια σειρά από θεσμικές τομές (ανάμεσά τους η δημιουργία του ΕΣΥ) οι οποίες αποτελούν και τη μεγαλύτερη ίσως συνεισφορά του στη χώρα. Ένας αναγκαίος και καθυστερημένος εκσυγχρονισμός. Στην οικονομία υιοθετήθηκε μια κλασική κεϋνσιανή πολιτική, με την τόνωση της ζήτησης και την Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή των μισθών. Ήταν η προοδευτική πολιτική εκείνης της εποχής. Ανάλογα μέτρα είχε πάρει η κυβέρνηση Μιτεράν στη Γαλλία. Κράτησε λιγότερο από ένα χρόνο. Πολύ γρήγορα φάνηκε το οικονομικό αδιέξοδο στο οποίο οδηγούσε. Σε όλη τη Δύση άλλωστε, τον τόνο τον δίνουν πλέον οι επαναστάσεις του Ρήγκαν και της Θάτσερ.
Με την ανάληψη του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας από τον Γεράσιμο Αρσένη ξεκινά η τρίτη περίοδος του ΠΑΣΟΚ. Ο νεολογισμός που επικρατεί είναι ο «ετεροχρονισμός» των αυξήσεων, στην πραγματικότητα η ακύρωση της αυτόματης προσαρμογής των μισθών στο ύψος του πληθωρισμού. Είναι μια περίεργη - θα μπορούσε και να θεωρηθεί μεταβατική - περίοδος. Η κυβέρνηση επιχειρεί να βάλει ένα φρένο στις διεκδικήσεις τις οποίες η ίδια έχει ενθαρρύνει και ταυτόχρονα να λύσει ένα μεγάλο πρόβλημα που έχει κληρονομήσει: τις προβληματικές επιχειρήσεις. Η ένταξη στην ΕΟΚ και η κατάργηση του προστατευτισμού έχει πλήξει τη βιομηχανία, οδηγώντας πολλές μονάδες στη χρεοκοπία. Καταβάλλεται προσπάθεια να κρατηθούν στη ζωή με μεγάλο δημοσιονομικό κόστος. Στην πραγματικότητα η κυβέρνηση τσαλαβουτά προσπαθώντας να πετύχει αντιφατικούς στόχους. Να σταθεροποιήσει την οικονομία αλλά και να ικανοποιήσει την εκλογική της πελατεία. Το αποτέλεσμα είναι να παραμένει ο υψηλός πληθωρισμός και τα μεγάλα ελλείμματα, την ώρα που η ανάπτυξη είναι σχεδόν μηδενική. Έτσι μετά τις εκλογές, με την ανάθεση του υπουργείου εθνικής οικονομίας στον Κώστα Σημίτη μπαίνει σε προτεραιότητα η ανάκτηση της μακροοικονομικής ισορροπίας. Η μεταστροφή του ΠΑΣΟΚ σε ένα δημοσιονομικά υπεύθυνο κόμμα, όπως τα κόμματα της Βόρειας κυρίως σοσιαλδημοκρατίας, δείχνει να ολοκληρώνεται.
Πρόκειται για μια απέλπιδα προσπάθεια να αποτραπεί η συνεργασία ΝΔ-Συνασπισμού, φυσικά και η παραπομπή. Αποδείχθηκε πάντως ότι ήταν ένα διάλειμμα. Με την επιστροφή του Ανδρέα στην κυβέρνηση το 1993, η πορεία προς τον εκσυγχρονισμό συνεχίζεται. Οι πρώτοι μήνες της νέας κυβέρνησης θα μπορούσαν να θεωρηθούν το ακριβώς αντίθετο του 2009. Με πρωταγωνιστές τους Γιάννο Παπαντωνίου, Αλέκο Παπαδόπουλο και Γιάννη Στουρνάρα η κυβέρνηση πετυχαίνει να αποφύγει αυτό που πολλοί στις Βρυξέλλες θεωρούσαν αναπόφευκτο: τη χρεοκοπία της οικονομίας. Σε μία από τις πρώτες συνεδριάσεις του υπουργικού συμβουλίου, ο Ανδρέας λέει και την περίφημη φράση «Είτε το έθνος θα εξαφανίσει το χρέος είτε το χρέος θα αφανίσει το έθνος». Τότε μπαίνει για πρώτη φορά και ο στόχος της σύγκλισης με την Ευρώπη. Μια πολιτική που θα συνεχίσει και θα ολοκληρώσει ο Κώστας Σημίτης με την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη.
Δύο ακόμα αποφάσεις ξεχωρίζουν. Η πρώτη, να μη δοθεί συνέχεια στην ποινικοποίηση της πολιτικής ζωής. Κι αυτό παρά τα συντριπτικά στοιχεία που υπάρχουν για τις τηλεφωνικές παρακολουθήσεις από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Συνέβαλε καθοριστικά στην εκτόνωση του πολιτικού κλίματος. Η δεύτερη, ο νομός Πεπόνη για τη συγκρότηση του ΑΣΕΠ. Μια γενναία προσπάθεια να σταματήσουν οι ρουσφετολογικοί διορισμοί. Ένα σπορ στο οποίο επιδόθηκε κατ εξοχήν το ΠΑΣΟΚ την πρώτη επταετία. Ο τρώσας και ιάσεται;
Οι σχέσεις πάντως του ΠΑΣΟΚ με τους εργαζόμενους στο δημόσιο τομέα έχουν ένα ευρύτερο ενδιαφέρον. Μετά την εκλογική νίκη του 1981 και με στόχο ή με πρόσχημα την κατάλυση του κράτους της δεξιάς, το ΠΑΣΟΚ επιχειρεί μια συστηματική άλωση του δημόσιου τομέα με αιχμή του δόρατος τους συνδικαλιστές. Γρήγορα ανακαλύπτει ότι έχει δημιουργήσει έναν ανεξέλεγκτο πόλο εξουσίας και ότι η απόσταση ανάμεσα στον μαχητικό συνδικαλισμό και τις συνδικαλιστικές νομενκλατούρες, οι οποίες εκμεταλλεύονται τη θέση τους σε βάρος του δημοσίου, είναι μικρή. Κάποια στιγμή μάλιστα, με αφορμή μια μεγάλη απεργία, ο Ανδρέας θα μιλήσει για ρετιρέ στο δημόσιο. Θα ακολουθήσουν πολλές συγκρούσεις, άλλοτε για μισθολογικά ζητήματα και άλλοτε εξαιτίας των αντιδράσεων που προκαλεί κάθε προσπάθεια εξορθολογισμού. Παρ' όλα αυτά, το ΠΑΣΟΚ θα διατηρήσει τους προνομιακούς δεσμούς του με τους συνδικαλιστές ως το τέλος. Ως το 2010 δηλαδή και την εποχή των μνημονίων.
Ανάλογη πορεία συνεχών μεταστροφών ακολούθησε ο Ανδρέας και στην εξωτερική πολιτική. Από το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» πέρασε στα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα και την πλήρη αποδοχή. Από το «Έξω οι βάσεις του θανάτου» στα ήρεμα νερά με τις ΗΠΑ και μετά το 1993 στην επίσκεψη στον Λευκό Οίκο του Κλίντον. Από το «Βυθίσατε το Χόρα» στη συμφωνία του Νταβός με τον Οζάλ και στο "mea culpa" για την Κύπρο. Και από το «Η Μακεδονία είναι ελληνική» στην ενδιάμεση συμφωνία με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Μια συμφωνία με την οποία η Ελλάδα πορεύτηκε για πάνω από 20 χρόνια.
Πολλοί θεωρούν αυτές τις μετατοπίσεις του Ανδρέα απόδειξη της ροπής του προς τον λαϊκισμό. Ήταν έτοιμος να αλλάξει θέσεις αν έκρινε ότι τον συμφέρει. Αλλά βέβαια αυτό είναι σύμφυτο με την πολιτική. Και ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει ότι ο Ανδρέας ήταν πάνω απ όλα ένας ρεαλιστής πολιτικός, ο οποίος κατάφερε για σχεδόν δύο δεκαετίες να συμβαδίζει με την εποχή και να διαμορφώνει πλειοψηφίες. Για καλό και για κακό, όσα πέτυχε η Ελλάδα στην περίοδο της μεταπολίτευσης φέρνουν έντονα τη δική του σφραγίδα. Και για ό,τι αξίζει, στην τελευταία σχετική δημοσκόπηση, θεωρήθηκε ο πιο επιτυχημένος πρωθυπουργός αυτών των 50 χρόνων.
Ο Κ. Μητσοτάκης και η ΝΔ κυβερνούν τη χώρα μια εξαετία και, πέρα από κάποιες επί μέρους αλλαγές, δεν επέφεραν καμιά ριζική αλλαγή στα όσα συνθέτουν το εγχώριο κοινωνικό και οικονομικό παράδειγμα
34°
