Πρέπει να παραδεχτούμε ότι ίσως, σε καμιά άλλη χώρα του κόσμου, δεν υπάρχει τόση δαιμονική φόρτιση και μίσος για τον μπαμπούλα της «νεοφιλελεύθερης λαίλαπας». Η έννοια του Φιλελευθερισμού είναι βαρειά τραυματισμένη καθ’ ημάς. Οι φορείς της προσπαθούν να την αποκαταστήσουν και το έργο τους είναι δύσκολο. Στο πλαίσιο αυτό, λοιπόν, το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦΙΜ) συχνά επιδίδεται σε εκδηλώσεις με αυτό τον σκοπό.
Πέρσι είχαν καλέσει τον Γιαρόν Μπρουκ, με τον οποίο είχαμε μιλήσει («Ελευθεριακά και φιλελεύθερα: Dr Yaron Brook») και είχαμε αποκομίσει τις συνήθεις εντυπώσεις. Βρήκαμε ενδιαφέρουσες τις ιδέες του περί πολιτικής ελευθερίας, αλλά δύσκολα κατανοούσαμε τις αντιλήψεις του περί κράτους πρόνοιας. Θυμίζουμε, για παράδειγμα ότι πολύ άκαμπτα υποστήριζε πως η φροντίδα για τους αδύναμους πρέπει να είναι υπόθεση των φιλανθρώπων…
Εφέτος ο καλεσμένος τους είναι ο Τομ Πάλμερ (δείτε εδώ, παρακολουθείστε τον εδώ και εδώ), εκτελεστικός αντιπρόεδρος του Atlas Network και συνεργάτης του Cato Institute. Ήρθε και θα μείνει αυτή την εβδομάδα ως κύριος ομιλητής σε διάφορες εκδηλώσεις (δείτε το πρόγραμμα). Εμείς τον γνωρίσαμε χτες και κάναμε μια πολύ αναλυτική κουβέντα. Βρήκαμε δημιουργικές διαφωνίες, που μπορεί και να έχουν να κάνουν με την διαφορά μεταξύ ευρωπαϊκής και αμερικανικής σκέψης στα θέματα του εύρους της κρατικής υπόστασης και των αρμοδιοτήτων της.
Επειδή η συζήτησή μας τράβηξε πολύ και για πολλά, θα δώσουμε στη συνέχεια κάποιους τίτλους και θα παραθέσουμε τα πιο ελκυστικά και ασυνήθιστα που περιμένει να ακούσει κανείς από ένα Αμερικανό Λιμπερτάριαν Φιλελεύθερο. Σε γενικές γραμμές ο συνομιλητής μας ήταν πολύ καλά καταρτισμένος και όχι μόνο στο ιδιαίτερο «δικό του» πεδίο. Φαινόταν ότι είχε μελετήσει τον («αντίπαλο») Μαρξ, όπως και αρκετά από την Πολιτική Φιλοσοφία, είχε και καθαρό και γρήγορο επεξεργαστή.
Από την αρχή πιάσαμε το θέμα, που συχνά θέτουμε στους φιλελευθεριάζοντες ομοδόξους του. Ότι δηλαδή μιλούν πολύ για απορρύθμιση, αλλά θέλοντας να δώσουν παντογνωστικά απαντήσεις για όλο το επιστητό, συχνά γίνονται υπερρυθμιστικοί. Δεν αφήνουν τίποτε που να μην το ορίσουν περιοριστικά, κάνουν ό, τι και οι μαρξιστές (που για τον ίδιο λόγο κατηγορούν), νομίζοντας ότι η ζωή δεν έχει την αυτονομία της έναντι της δικής τους βουλησιαρχίας…
Προσωπικά ο Πάλμερ πέρασε αυτό το «τεστ» με καλό «βαθμό», έδειξε ότι αποφεύγει να κάνει τέτοιες υπερβολές, αναγνωρίζοντας ότι δεν χρειάζεται να έχεις απαντήσεις για όλα. Δέχτηκε και πως ψάχνοντας να βρεις μια ανοιχτή και ελεύθερη κοινωνία, δεν νοείται να της βάλεις μια πολύ περιοριστική ιδεολογία σαν στενό κορσέ. Γιατί κάτι τέτοιο είναι μια θεωρία που πιστεύει ότι είναι τέλεια και όλα τα σφάζει, όλα τα μαχαιρώνει, όλα τα βάζει στο κρεβάτι του Προκρούστη. Και τότε, όσο η ζωή διαφωνεί με τις ιδέες μας, τόσο το χειρότερο για τη ζωή…
Δέχτηκε, χωρίς δυσκολία, ότι σε κάποιες δύσκολες στιγμές στη διαχείριση κρίσεων μπορεί η πολιτική εξουσία να παρέμβει προσωρινά και να μπλοκάρει την ελευθερία κάποιων επιχειρήσεων να ενεργούν προς όφελός τους. Εννοείται αυτό σε θέματα δημόσιας ασφάλειας, ή μια βλάβη στο Περιβάλλον ή κάτι άλλο σοβαρό. Είχαμε την εντύπωση ότι σε τέτοια θέματα οι Λιμπερτάριανς είναι πολύ άκαμπτοι υπέρ των αγορών. Παρομοίως, εκεί που τους εγκαλούμε ότι μοιάζουν με τους μαρξιστές σε ζητήματα όπως η γραμμικότητα της Ιστορίας και πάλι δεν είχε δυσκολία να δεχτεί ότι δεν υπάρχει (ας πούμε) το νομοτελειακό ανελιξιακό σπιράλ. Αν και θεωρεί ότι συνεχώς η ανθρωπότητα γίνεται καλύτερη, χωρίς να αποκλείονται πολλές δυσάρεστες εκπλήξεις.
Στο δύσκολο, για την επικράτεια των εν γένει φιλελεύθερων, γνωστό θέμα της Χιλής, ο Πάλμερ είναι σκληρός και αυστηρός. Θυμίζουμε ότι μεγάλοι φιλελεύθεροι διανοούμενοι, όπως ο Χάγιεκ και ο Φρήντμαν, είχαν δώσει «συγχωροχάρτι» στον Πινοτσέτ, επειδή είχε υιοθετήσει οικονομικά φιλελεύθερα μέτρα στη Χιλή. Δεν δέχεται καμιά έκπτωση στα ζητήματα πολιτικών ελευθεριών, οπότε καμιά δικτατορία δεν είναι αποδεκτή. Χωρίς μάλιστα να χρειαστεί να μπούμε και στη γνωστή συζήτηση, αν είναι καλύτερη μια δικτατορία με φιλελεύθερη οικονομία από μια κακοφτιαγμένη δημοκρατία.
Παραθέτουμε στη συνέχεια ορισμένες ερωτήσεις και απαντήσεις με τον δικό του λόγο, όπως προαναφέραμε.
Μπορούν να λειτουργήσουν τέλεια οι αγορές; Πότε θεωρείτε ότι μπορεί να τους παρεμβληθεί η κυβέρνηση; Ας πούμε, έχουμε μια μικρή σταρτ-απ εταιρεία, που έχει επινοήσει μια ανατρεπτική καινοτομία. Την δυναμική της την κακοβλέπουν οι μεγάλοι ανταγωνιστές και επιδιώκουν με τα λόμπυ τους να την πετάξουν εκτός παιγνίου. Τότε δεν δικαιολογείτε την παρέμβαση της πολιτείας για να διασώσει τον ανταγωνισμό από την ασυδοσία των μεγάλων;
Οι αγορές ποτέ δεν είναι τέλειες. Ούτε οι κυβερνήσεις. Η ιδέα μίας τέλειας αγοράς ανήκει στο φαντασιακό επίπεδο, όπως επίσης και η ιδέα μιας τέλειας κυβέρνησης. Το θέμα είναι η σύγκριση των θεσμών και το να αναρωτηθούμε ποια επιλογή τείνει προς τη δημιουργία κινήτρων (αποτρεπτικών για κακές συνέπειες) με έναν λογικό, ή τουλάχιστον αποδεκτό τρόπο. Η αγορά χαρακτηρίζεται από αρχικά δικαιώματα και κανόνες συναλλαγών. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν αγορές σε ορισμένα προϊόντα και υπηρεσίες, αλλά δυστυχώς υπάρχει και η αγορά της πολιτικής δύναμης, όπου ομάδες συμφερόντων αγοράζουν και πωλούν πολιτική ισχύ. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να εξαφανίσουμε την αγορά της πολιτικής ισχύος και να επιτρέψουμε τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών που λειτουργούν σε εθελοντική βάση. Όταν οι πλούσιοι και ισχυροί μπορούν να προωθούν τα συμφέροντά τους για να αποκλείσουν τους ανταγωνιστές τους, η αγορά της ισχύος διαλύει την αγορά που αφορά τις εθελοντικές συναλλαγές προϊόντων και υπηρεσιών. Οπότε, το ερώτημα είναι σε ποιους τομείς θα έπρεπε να έχουμε αγορές; Στον εξαναγκασμό, δηλαδή στην άσκηση βίας; Ή στον τομέα της εστίασης, των μεταφορών, των φαρμάκων και των λοιπών προϊόντων και υπηρεσιών; Οι περιορισμοί στην κρατική εξουσία περιορίζουν και την αγορά πολιτικής ισχύος και δημιουργούν αγορές που έχουν ως βάση την εθελοντική ανταλλαγή. Οι αγορές έχουν έναν συγκεκριμένο ρόλο και αυτός είναι στα προϊόντα και τις υπηρεσίες, όχι στην πολιτική εξουσία, τη βία, και την ειδική μεταχείριση ειδικών συμφερόντων.
Ποια είναι η γνώμη σας για το κράτος πρόνοιας
Τα υπάρχοντα κράτη πρόνοιας είναι χρεοκοπημένα. Θα μπορούσαμε να πούμε πως δεν είναι πραγματικά κράτη "πρόνοιας", αλλά αυτό είναι περισσότερο θέμα ορολογίας. Όπως και να τα ονομάσουμε, τα πελατειακά κράτη του σήμερα είναι διαλυμένα. Οι απλήρωτες ανειλημμένες υποχρεώσεις τους, που είναι το ύψος των υποχρεώσεων που έχει αναλάβει ένα κράτος να αποπληρώσει, μείον τους φόρους που θα λάμβανε με την ισχύουσα νομοθεσία, είναι δυσθεώρητες. Είναι πολύ, πολύ μεγαλύτερες από το επίσημο δημόσιο χρέος, δηλαδή τις υποχρεώσεις του κράτους έναντι των πιστωτών του με τη μορφή ομολόγων και χρεογράφων. Ο οικονομικός στατιστικολόγος Jagadish Gokhale υπολόγισε τα νούμερα στο βιβλίο του "The Government Debt Iceberg", το οποίο διατίθεται και διαδικτυακά. Οι αριθμοί προκαλούν σοκ. Οι δημοσιονομικές ανισορροπίες, που περιλαμβάνουν και το επίσημο αλλά και το κρυφό χρέος είναι τεράστιες. Στην περίπτωση της Ελλάδας, το κρυφό χρέος, δηλαδή οι υποσχέσεις που έχει αναλάβει το κράτος να εκπληρώσει σε μελλοντικούς αποδέκτες, χωρίς να υπάρχει τωρινή πηγή χρηματοδότησης, είναι περίπου τρεισήμιση φορές μεγαλύτερο από το επίσημο χρέος της χώρας.
Από χρηματοοικονομικής απόψεως, το κράτος πρόνοιας ήταν εξαρχής χρεοκοπημένο. Είναι θέμα χρόνου το πότε θα φανεί η ανισορροπία. Τα κράτη πρόνοιας, ως μορφές πολιτικής/κρατικής εξουσίας, ιδρύθηκαν, όπως υποστηρίζω και καταγράφω στο βιβλίο μου "After the Welfare State" ως μία μορφή κοινωνικού ελέγχου των πληθυσμών. Ήταν ένας τρόπος δημιουργίας σχέσης εξάρτησης μεταξύ πολιτών και των πολιτικών ελίτ. Κατήργησαν άλλους τρόπους κοινωνικής πρόνοιας, όπως η αμοιβαία βοήθεια, και δημιούργησαν σοβαρότατα κοινωνικά προβλήματα. Εγώ προτιμώ τα εθελοντικά μέσα στα οποία οι άνθρωποι διαχειρίζονται μόνοι τους την πρόνοιά τους, παρά την επικράτηση των πολιτικών ελίτ που δημιουργούν πελατειακές σχέσεις - τις οποίες θεωρώ ως ένα από τα μεγάλα κληροδοτήματα του σύγχρονου κράτους πρόνοιας, μαζί με τη χρεοκοπία, την εξάρτηση, τον κοινωνικό ατομισμό και αρκετά συχνά τα αρτηριοσκληρωτικά οικονομικά συστήματα.
[Επ’ αυτών, συμφωνήσαμε πλήρως με την ανάλυσή του για τα πελατειακά δίκτυα, που τόσο πονάνε και την ελληνική κοινωνία. Αλλά αυτό με τα εθελοντικά δίκτυα εξακολουθούμε να μην το κατανοούμε και θεωρούμε ότι πολλές άλλες λύσεις υπερβατικές των προβληματικών πελατειακών δικτύων είναι εφικτές].
Είναι εφικτή μια αταξική κοινωνία; Μπορεί ο Λιμπερταριανισμός να προσφέρει αυτό το όραμα;
Αυτό το θέμα με απασχόλησε ιδιαίτερα πριν αρκετά χρόνια και για αυτό μελέτησα αρκετά τον Μαρξ στο θέμα των κοινωνικών τάξεων. Το πόρισμα της μελέτης μου ήταν ότι ο Μαρξ πήρε την θεωρία του περί κοινωνικών τάξεων από κλασικούς φιλελεύθερους στοχαστές, κάτι που και ο ίδιος αναγνώρισε ξεκάθαρα όταν το 1852 αποκάλεσε τον φιλελεύθερο Γάλλο ιστορικό Agustin Thierry ως τον πατέρα της ταξικής πάλης στη γαλλική ιστοριογραφία. Ο Μαρξ βέβαια δεν προχώρησε τις ιδέες τους, όμως, δημιούργησε μία γενικότερη σύγχυση αναμειγνύοντας τους με τα προβληματικά οικονομικά του. Ήταν ιδιαίτερα μπερδεμένος τόσο στα οικονομικά του όσο και στην κοινωνιολογία του. Η Εργασιακή Θεωρία της Αξίας του είναι μία θεωρητική καταστροφή. Η κοινωνιολογία του βασίστηκε πάνω σε απανωτές συγχύσεις εννοιών και όρων όπως όταν π.χ. με τον όρο "μπουρζουαζία" εννοούσε και τους διευθυντές των εργοστασίων και τους αυτούς που κερδοσκοπούσαν σε κρατικά ομόλογα (δημόσιο χρέος), δράσεις που είναι τελείως διαφορετικές. Ήταν ένας έξυπνος άνθρωπος, άλλα ένας πολύ κακός κοινωνιολόγος και ένας ακόμα χειρότερος οικονομολόγος. Είχε μία θαμπή εικόνα του πως οι αγορές διαταράσσουν την ταξική διαστρωμάτωση, αλλά νόμιζε πως είχε συλλάβει έναν "νόμο του καπιταλισμού" που θα οδηγούσε σε μεγαλύτερη εξαθλίωση των ανθρώπων, την οποία όμως παρά το ότι προέβλεψε, δεν ήρθε ποτέ. Ο Joseph Schumpeter είχε αντιληφθεί πολύ πιο συστηματικά, αυτό που ο Μαρξ υπονοούσε, αν και δεν το είχε πλήρως κατανοήσει. Ο Schumpeter έγραψε στο βιβλίο του «Capitalism, Socialism, and Democracy» ότι «το πρόβλημα που συνήθως απεικονίζεται, είναι το πως ο καπιταλισμός διαχειρίζεται τις υπάρχουσες δομές, ενώ το σχετικό πρόβλημα είναι το πως τις δημιουργεί και τις καταστρέφει». Οι ελεύθερες αγορές δημιουργούν ανανέωση των ελίτ με νέους επιχειρηματίες και εταιρίες να αντικαθιστούν τους παλαιότερους, όπως έχουμε δει τόσες πολλές φορές στη διάρκεια της ζωής μας σε τόσους διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας. Όμως για να επιστρέψω σε ένα θέμα που συζητήσαμε προηγουμένως, με την ύπαρξη αγοράς στον κρατικό εξαναγκασμό και τη βία, οι άνθρωποι θα αγοράσουν πολιτική δύναμη για να χρησιμοποιήσουν το κράτος προκειμένου να θέσουν εμπόδια στους ανταγωνιστές τους, δημιουργώντας έτσι εμπόδια στη διαδικασία που περιέγραψε ο Schumpeter. Αύτη είναι η στιγμή κατά την οποία η παρεοκρατία και η διαφθορά αντικαθιστούν τις ελεύθερες αγορές. Η παρεκορατία είναι ένα ολέθριο σύστημα διατήρησης ταξικών προνομίων. Είναι άδικη, ανήθικη και κακή. Η καλύτερη λύση την οποία γνωρίζουμε ότι μπορεί επιτυχώς να αντικαταστήσει τις αγορές που βασίζονται στη βία και την επιβολή, είναι η ελεύθερη αγορά.
Θα σας ισχυριστώ ότι η ελευθερία και η ισότητα, όπως και οι δύο –ισμοί που τις θεραπεύουν (φιλελευθερισμός και σοσιαλισμός) είναι συμπληρωματικές. Και ο ένας θεωρεί την αξία του άλλου αναγκαίο κακό, ώστε η μοιραία ωσμώτιν σύνθεσή τους μας οδηγεί στον σοσιαφιλελευθερισμό. Θέλετε να κάνετε ένα σχόλιο σε αυτό;
Βρίσκω πολύ ενδιαφέρον ότι στις αρχές του 19ου αιώνα ορισμένες φορές με τον όρο σοσιαλισμό εννοούσαν το φιλελευθερισμό, επειδή μορφές σαν τον Thomas Hodgskin, έναν πολύ ριζοσπάστη φιλελεύθερο, πίστευαν στην κοινωνική ισχύ έναντι της κρατικής. Δυστυχώς, ο όρος "σοσιαλισμός" χρησιμοποιήθηκε από τους υπέρμαχους του κρατισμού, ο οποίος υφαρπάζει την κοινωνική ισχύ και την αποδίδει στο κράτος. Νομίζω πως ο φιλελευθερισμός είναι φύσει κοινωνικός, διότι βασίζεται πάνω στην ιδέα της εθελοντικής συνεργασίας, δηλαδή, σε μία κοινωνία ανθρώπων έναντι μιας ιεραρχίας ή σχέσης κυριαρχίας. Ο φιλελευθερισμός είναι επίσης ριζοσπαστικά εξισωτικός, διότι οι φιλελεύθεροι υποστηρίζουν την ιδέα της ισότητας έναντι του νόμου, την πιο θεμελιώδη και σημαντική μορφή της ισότητας. Υπάρχουν διάφορα είδη ισότητας, αυτή του ύψους, της ικανότητας, του εισοδήματος, της δημοφιλίας κλπ. Πιστεύω πως ο τύπος της ισότητας που στην πραγματικότητα μετράει ως προς τη δικαιοσύνη, είναι αυτός της ισότητας έναντι του νόμου. Οι κρατιστές που αποκαλούν τους εαυτούς τους «σοσιαλιστές» απέρριψαν την ισονομία ως μία τύποις ισότητα. Νομίζω ότι βιάστηκαν πολύ να το κάνουν. Η ισονομία είναι θεμελιώδης. Είναι επίσης άμεσα πραγματοποιήσιμη, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες μορφές ισότητας. Οι χώρες που έχουν επιδιώξει και έχουν επιτύχει την ισονομία, τείνουν να έχουν περισσότερη κοινωνική και οικονομική ισότητα, όπως αυτή ορίζεται από τα επίπεδα της κατανάλωσης, σε σχέση με τις χώρες που επιλέγουν να επιδιώξουν απευθείας την κοινωνική και οικονομική ισότητα (οι οποίες συνήθως έρχονται σε ρήξη με την ισονομία). Όταν κάποιοι έχουν την εξουσία να «εξισώσουν» κάποιους άλλους, τότε οι ίδιοι έχουν άνιση εξουσία. Η ιστορία έχει δείξει ότι χρησιμοποιούν αυτή την άνιση εξουσία, για να δημιουργήσουν άνισες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, οι οποίες επίσης εξυπηρετούν τα συμφέροντά τους. Δείτε για παράδειγμα τους νεόπλουτους διεφθαρμένους «Μπολιγάρχες» της Βολιβίας ή τη «Μπολιβαριανή Επανάσταση» του «Σοσιαλισμού του 20ου αιώνα» στη Βενεζουέλα. Οι μεγαλύτεροι «υπέρμαχοι» του εξισωτισμού τείνουν να έχουν και τα μεγαλύτερα παλάτια. Quelle surprise!
Τι πιστεύετε για το λαϊκισμό και τους κινδύνους που αυτός περικλείει για μια φιλελεύθερη δημοκρατία;
Ο λαϊκισμός, που συνήθως τροφοδοτείται από την στόχευση μειονοτήτων, όπως οι εβραίοι, οι ρομά, οι ξένοι, οι μετανάστες, ή κάποια άλλη ομάδα, είναι πολύ επικίνδυνος για τη δημοκρατία. Οι λαϊκιστές είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν τα δικαιώματα των μειονοτήτων και μαζί τους και όλα τα δικαιώματα που κάνουν μία δημοκρατία ένα θεμιτό πολίτευμα. Για παράδειγμα, αν οι απόψεις της μειοψηφίας καταπνίγονται στο όνομα του «λαού», καταστρέφεις εκ των πραγμάτων τη δυνατότητα να καθορίσεις το ποια θα ήταν η άποψη της πλειοψηφίας για ένα συγκεκριμένο θέμα! Αν η ελευθερία του λόγου εξαλειφθεί, πώς μπορούμε να φτάσουμε σε μία νέα άποψη; Ο λαϊκισμός αποτελεί τον δρόμο προς την τυραννία.
Τι πιστεύετε για την πρόσφατη άνοδο του ριζοσπαστικού κολλεκτιβισμού στη Ελλάδα;
Πρέπει να ομολογήσω πως είμαι πολύ προβληματισμένος για το μέλλον της Ελλάδας. Η άνοδος ακραίων κινημάτων της λεγόμενης δεξιάς και αριστεράς, που στην ουσία έχουν περισσότερα κοινά από όσα νομίζουν, είναι πολύ ανησυχητική. Αν έρθουν στην εξουσία, τι μέλλον θα έχουν οι νέοι της χώρας; Αυτές οι ομάδες ισχυρίζονται ότι είναι αντίπαλες, αλλά πιστεύω πως είναι δύο διαφορετικές γεύσεις του ίδιου δηλητηρίου. Έτσι έγινε και στη Γερμανία τη δεκαετία του 20 και του 30. Μπορείς να πιεις ένα μαύρο δηλητήριο ή ένα κόκκινο δηλητήριο. Όμως, και τα δύο ήταν καταστροφικά για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, τον πολιτισμό. Δεν βλέπω τον φασισμό και τον κομμουνισμό ως εχθρούς αλλά ως δύο σκορπιούς, έναν μαύρο και έναν κόκκινο, που πολεμούν μέχρι τελικής πτώσης μέσα σε ένα μπουκάλι.
Τι πιστεύετε για το σκανδιναβικό κράτος πρόνοιας;
Η Δανία, η Σουηδία, η Νορβηγία και η Φινλανδία είναι χώρες που σε γενικές γραμμές έχουν οικονομίες της ελεύθερης αγοράς και δημιουργούν σημαντικό πλούτο μέσω των διασφαλισμένων ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων, του κράτους δικαίου και του ελεύθερου ανταγωνισμού σε συνδυασμό με υψηλές φορολογίες που χρηματοδοτούν κρατικές υπηρεσίες. Η Νορβηγία διαφέρει από τις άλλες τρεις διότι έχει στην κατοχή της σημαντικά πετρελαϊκά έσοδα, που επενδύονται μέσω ανεξάρτητου fund στο κρατικό συνταξιοδοτικό ταμείο. Οι υπόλοιπες δεν έχουν παρόμοια πηγή εσόδων. Και στις τέσσερις χώρες, όμως, η οικονομία είναι σχετικά ελεύθερη και όλες τους απολαμβάνουν αρκετά υψηλό βαθμό οικονομικής ελευθερίας, όπως αυτός καταγράφεται στο δείκτη οικονομικής ελευθερίας «Economic Freedom of the World Report for 2014» (περισσότερες πληροφορίες εδώ: www.freetheworld.com.). Δεν μπορείς να αναδιανείμεις, αν δεν παράγεις πρώτα. Και η οικονομική ελευθερία είναι το κλειδί για τη δημιουργία πλούτου. Επιπλέον, πριν αυτές οι χώρες στραφούν προς τα μοντέλα του κράτους πρόνοιας, βίωσαν μακρές περιόδους τεράστιας παραγωγής πλούτου χωρίς σημαντικά προγράμματα αναδιανομής. Ο πλούτος που δημιουργήθηκε ήταν αποτέλεσμα της ελεύθερης αγοράς. Τα τελευταία χρόνια κι εκείνοι έχουν καταλάβει τα όρια της αναδιανομής και για αυτό έχουν εισαγάγει περισσότερες επιλογές για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, έχουν πρόγραμμα κουπονιών εκπαίδευσης, απελευθέρωσαν την αγορά εργασίας και έθεσαν όρια στα αιτήματα κρατικής χρηματοδότησης. Ο Σουηδός ερευνητής Nima Sanandaji ισχυρίζεται, πολύ πειστικά οφείλω να πω, ως προς την μελέτη του Σουηδικού κράτους πρόνοιας, πως η χώρα του αποτελεί περίπτωση «Αφθονίας παρά το Κράτος Πρόνοιας». Αυτό που θα πρέπει να κάνουμε, όσον αφορά τις «Νορδικές» χώρες, είναι να μελετάμε αυτά που πραγματικά κάνουν, όχι αυτά που επιτάσσουν οι ιδεολογίες. Ο πλούτος δημιουργείται σε ελεύθερες αγορές και όχι δια του κρατικού παρεμβατισμού. Οι χώρες της «Νορντικής» είναι ξεκάθαρα παραδείγματα που εμπίπτουν σε αυτή την περίπτωση.
***
Τι είναι οι Έλληνες (Λιμπερτάριανς) Φιλελεύθεροι, έχει ενδιαφέρον να ψάξει πώς θα το πει κανείς. Σε πολλά πράγματα είναι εξαιρετικά ανατρεπτικοί. Σε θέματα πολιτικών ελευθεριών, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεονοτικά ζητήματα, δεν θα βρεις πιο ξεκάθαρες θέσεις από τις δικές τους. Χωρίς να μπορεί κανείς να τους πει ότι αγνοούν την παραμικρή πτυχή της έννοιας του κράτους δικαίου, σταθμίζουν την πλευρά του πολιτικά αδύναμου και την υποστηρίζουν. Άλλωστε, ο ακτιβισμός του βετεράνου πλέον στα ανθρώπινα δικαιώματα Γρηγόρη Βαλλιανάτου (και της Φιλελεύθερης Συμμαχίας της οποίας ηγείται), είναι παλιός και σημειωμένος στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας.
Η περίπτωση Ρωμανού μεταξύ άλλων έδωσε και μια ευκαιρία για να διαπιστωθεί πόσο καθαρές επί της ουσίας είναι κάποιες πτυχές της φιλελεύθερης σκέψης που διακονούν και περνάνε απαρατήρητες. Άλλωστε, αν δείτε τις ημερομηνίες των κειμένων που κυκλοφόρησαν σχετικά, θα διαπιστώσετε και ότι το ρεφλέξ τους ήταν το καλύτερο από όλους τους πολιτικούς φορείς, που τόλμησαν να πάρουν θέση. Και το κείμενό τους εκτός από έγκαιρο (το πρώτο που άνοιξε το χορό), ήταν και εξαιρετικό )…
Στα θέματα της οικονομικής ελευθερίας είναι πολύ «φιλελεύθεροι», αυτό που (μόνο) εδώ συνηθίζουμε να λέμε νεοφιλελεύθεροι. Αλλά λίγη συζήτηση μαζί τους βοηθάει για αλληλοκατανόηση με άλλες δυνάμεις μεταρρυθμιστικές. Δεν γίνεται, στη βάση μιας πολιτικής και όχι ιδεολογικής ενότητας, να λείπουν από τον Μεγάλο Αστερισμό, που πρέπει να χτιστεί ανάμεσα στους δύο μονομάχους του μικρού Δικομματισμού.
*Για τη συνέντευξη αυτή ευχαριστούμε τον Γραμματέα του ΚΕΦΙΜ Νίκο Χαραλάμπους, για την σύνθετη οργανωτική και όχι μόνο βοήθεια. Όπως και τον Αλέξανδρο Σκούρα, συνεργάτη του Τομ Πάλμερ, για την πολύτιμη συμβολή του στην απόδοση των ειδικών εννοιών, που εισήγαγε ο συνομιλητής μας.
13°
