Έξι χρόνια φύκια για μεταξωτές κορδέλες

Θυμάμαι σαν να ήταν τώρα τη μέρα που ο Κώστας Καραμανλής εκλέχτηκε πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας. Οδηγούσα πηγαίνοντας στη δουλειά μου και άκουγα στο ραδιόφωνο την ομιλία του στο συνέδριο, αμέσως μετά τη νίκη του. Ήταν μια καλή ομιλία γεμάτη αισιοδοξία για το μέλλον. Άλλωστε ο Καραμανλής είχε το χάρισμα της επικοινωνίας. Παρότι δεν υποστήριζα τη ΝΔ, μου είχε κάνει πολύ καλή εντύπωση. Σκεφτόμουν ότι ήταν το κατάλληλο πρόσωπο για αρχηγός της αντιπολίτευσης στο νέο κεφάλαιο που είχε ανοίξει για τη χώρα.

Ήταν το μακρινό 1997. Πρωθυπουργός ήταν ο Κώστας Σημίτης ο οποίος είχε εγκαινιάσει ένα καινούργιο στιλ διακυβέρνησης. Μετά τις άγριες συγκρούσεις του ’89, την επεισοδιακή διακυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και τις περιπέτειες της οικονομίας, και βέβαια μετά την τελευταία πρωθυπουργία του εξασθενημένου Ανδρέα Παπανδρέου, η χώρα είχε ανάγκη να αλλάξει σελίδα, να πέσουν οι τόνοι και να κοιτάξει μπροστά. Την εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο ο Σημίτης, συνδυάζοντας τη διαχειριστική επάρκεια με τον στρατηγικό σχεδιασμό. Γρήγορα είδαμε τα αποτελέσματα: ένταξη στο ευρώ μαζί με τη δραστική μείωση των ελλειμμάτων και του πληθωρισμού, μεγάλα εμβληματικά έργα όπως η γέφυρα του Ρίου-Αντιρρίου, το Μετρό και το Αεροδρόμιο, Ολυμπιακοί αγώνες, ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, σχέδιο Ανάν για το Κυπριακό, προχωρημένες διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για παραπομπή των διαφορών στο δικαστήριο της Χάγης.

Αυτή ήταν η κληρονομιά που παρέλαβε ο Καραμανλής το 2004, μαζί και η αισιοδοξία μιας χώρας η οποία είχε ζήσει μια δραματική αναβάθμιση τόσο της οικονομικής της θέσης όσο και του ρόλου της στην Ευρώπη, με τη συμμετοχή της στον Ευρωπαϊκό Πυρήνα. Η κατάκτηση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος ποδοσφαίρου το καλοκαίρι καθώς και η επιτυχημένη διεξαγωγή των Ολυμπιακών αγώνων, είχαν δημιουργήσει ένα σχεδόν πανηγυρικό κλίμα.

Αν θέλει κάποιος να αποτιμήσει την εξαετία Καραμανλή, έχει σημασία να θυμάται αυτή τη συγκυρία μέσα στην οποία ανέλαβε τη διακυβέρνηση. Γιατί στη δεκαετία του ‘90, ως το 2004, η χώρα προχωρούσε. Έβαζε στόχους και τους πετύχαινε. Ο Καραμανλής μπορούσε να χτίσει σε όσα είχαν επιτευχθεί. Να συνδέσει και αυτός το όνομά του με την προσφορά έργου. Αντ’ αυτού επέλεξε τη στασιμότητα. Ο πρώην πρωθυπουργός έχει επικριθεί, ορθότατα, επειδή ουσιαστικά οδήγησε τη χώρα στη χρεοκοπία. Όμως αυτό ήταν ένα σύμπτωμα. Η αιτία ήταν η απουσία κάθε πολιτικού σχεδίου για το αύριο της χώρας. Το μόνο ουσιαστικά μέλημα του Καραμανλή ήταν η επικοινωνία. Η θητεία τεσσάρων υπουργών του, πιστεύω ότι περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο αυτό το κενό.

Πρώτος είναι χωρίς αμφιβολία ο Θοδωρής Ρουσόπουλος. Υπουργός επικρατείας και κυβερνητικός εκπρόσωπος, ήταν ένα από τα πιο ισχυρά πρόσωπα της κυβέρνησης. Υπήρξαν μάλιστα στιγμές, όπως μετά τις φωτιές του 2007, όπου ανέλαβε και συντονιστικό ρόλο ολόκληρης της κυβέρνησης. Ήταν τότε που γράφηκε η «εποποιία» με τις «γεμάτες τσάντες που μοιράσαμε λεφτά», όπως είχε υποστηρίξει ο τότε υπουργός Πέτρος Δούκας. Παρότι όλες οι κυβερνήσεις προσέχουν την επικοινωνία, δεν θυμάμαι άλλο κυβερνητικό εκπρόσωπο με ανάλογη δύναμη. Κάτι σίγουρα ενδεικτικό των προτεραιοτήτων του Καραμανλή. Σε αυτό που του ανατέθηκε ήταν εξαιρετικά αποτελεσματικός. Είχε τον απόλυτο έλεγχο της κρατικής διαφήμισης και ανέδειξε την ΕΡΤ σε οργανισμό μαμούθ, ξοδεύοντας εκατομμύρια για το ποδόσφαιρο ή τη Γιουροβίζιον. Το προσωπικό της ξεπέρασε τότε τα 5.000 άτομα! Άρτος και θεάματα.

Ο δεύτερος είναι ο Γιώργος Αλογοσκούφης. Ξεκίνησε τη θητεία του με μια επικοινωνιακή φούσκα, την αλλαγή του τρόπου καταγραφής των αμυντικών δαπανών. Πάνω σε αυτή η Νέα Δημοκρατία έστησε ένα ολόκληρο ψεύτικο αφήγημα για το πώς η κυβέρνηση Σημίτη έδινε, υποτίθεται,  ψεύτικα στοιχεία για το έλλειμμα. Κατάφερε να δυσφημίσει τη χώρα στην Ευρώπη, πριν τελικά καταλήξει να επαναφέρει τον τρόπο καταγραφής των δαπανών στο ίδιο ακριβώς καθεστώς με της κυβέρνησης Σημίτη! Ακόμα χειρότερα για τη χώρα, όταν πια είχε φανεί ότι η «θωρακισμένη» οικονομία κινδυνεύει, ο Καραμανλής επέλεξε και πάλι την αδράνεια. Όταν του έλεγα να πάρουμε μέτρα μου απαντούσε «άστο για αργότερα», έχει πει ο ίδιος ο Αλογοσκούφης σε συνέντευξη του. Τελικά ο Καραμανλής δεν πήρε μέτρα, προτίμησε να πάρει το κεφάλι του Αλογοσκούφη.

Οι άλλοι δύο υπουργοί, ήταν δύο στενοί συνεργάτες του θείου του. Ο πρώτος είναι ο Προκόπης Παυλόπουλος, ο οποίος ήταν επικεφαλής του νομικού γραφείου του Κωνσταντίνου Καραμανλή την περίοδο 1990-1995. Και ο δεύτερος είναι ο Πέτρος Μολυβιάτης, ο οποίος ήταν γενικός γραμματέας της προεδρίας της Δημοκρατίας. Και οι δύο συμβόλιζαν τη στασιμότητα με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο.

Ο Πέτρος Μολυβιάτης, ως υπουργός των εξωτερικών,  εγκατέλειψε την προσπάθεια παραπομπής των ελληνοτουρκικών διαφορών στη Χάγη με τη θεωρία ότι αυτό δεν συνέφερε την Ελλάδα. Απέφυγε ακόμα να στηρίξει το σχέδιο Ανάν για την Κύπρο. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις περιορίστηκαν στις κουμπαριές του Κώστα Καραμανλή με τον Ταγίπ Ερντογάν. Ήταν απλώς ζήτημα χρόνου να επιστρέψουμε στην κλιμάκωση της έντασης και των αμφισβητήσεων στο Αιγαίο.

Όσο για τον Προκόπη Παυλόπουλο, πέραν των αθρόων προσλήψεων στο Δημόσιο, υπήρξε χαρακτηριστικός ο τρόπος (μη) αντιμετώπισης των επεισοδίων μετά τη δολοφονία Γρηγορόπουλου. Αλλά για τη δική του θητεία περισσότερα στη συνέχεια.

Στη διάρκεια της θητείας Καραμανλή ωστόσο, η εικόνα αντί να βελτιωθεί χειροτέρευσε, μαζί και η ανταγωνιστικότητα, η αύξηση της οποίας ήταν, υποτίθεται, ένας από τους βασικούς στόχους της κυβέρνησης.

Προφανώς όταν ανέλαβε ο Καραμανλής δεν ήταν όλα ρόδινα, υπήρχαν σοβαρά προβλήματα. Το χρέος αν και το μισό σε σχέση με σήμερα, κινείτο κοντά στο 100% του ΑΕΠ. Ήταν πολύ πάνω από τα όρια που είχε θέσει η ΕΕ. Το δημόσιο έλλειμμα πάλι,  είχε ξεφύγει την τελευταία, προεκλογική, χρονιά, σε ποσοστό ωστόσο που ήταν ακόμα ελεγχόμενο. Και βέβαια παρέμεναν τα δομικά προβλήματα της οικονομίας. Παρά τη μεγάλη αύξηση των επενδύσεων, το αναπτυξιακό μοντέλο παρέμενε προβληματικό, όπως αυτό καθρεφτιζόταν στο συνεχώς διευρυνόμενο εμπορικό έλλειμμα. Στη διάρκεια της θητείας Καραμανλή ωστόσο, η εικόνα αντί να βελτιωθεί χειροτέρευσε, μαζί και η ανταγωνιστικότητα, η αύξηση της οποίας ήταν, υποτίθεται, ένας από τους βασικούς στόχους της κυβέρνησης.

Ίσως όμως το σοβαρότερο ζήτημα στον δημόσιο λόγο της εποχής ήταν η γενικευμένη αίσθηση ότι μετά το 2000 η διαφθορά στη δημόσια σφαίρα είχε πάρει ενοχλητικά μεγάλες διαστάσεις. Είχε συμβάλει καθοριστικά η κατάρρευση του Χρηματιστηρίου, όπου πολλοί έχασαν τις αποταμιεύσεις τους. Ο Καραμανλής είχε κάνει τη διαφθορά κεντρικό θέμα της προεκλογικής του εκστρατείας. Είχε φτάσει μάλιστα να αποκαλέσει «αρχιερέα της διαπλοκής» τον Κώστα Σημίτη. Μαζί είχε θέσει ως βασικό στόχο της διακυβέρνησής του την «επανίδρυση» του κράτους. Η επανίδρυση περιορίστηκε στους διορισμούς του Προκόπη Παυλόπουλου. Όσο για την καταπολέμηση της διαπλοκής, κι αυτή εξαντλήθηκε σε μια ακόμα φούσκα, το νόμο για τον βασικό μέτοχο, έργο Παυλόπουλου κι αυτός. Ήταν φωτογραφικός, κρίθηκε ότι αντιβαίνει στην Κοινοτική νομοθεσία και πέρασε στη λήθη μετά πολλών επαίνων.

Η συμπεριφορά του Καραμανλή ως πρωθυπουργού και η απίστευτη αδράνεια που επέδειξε, προφανώς απαιτούν μια εξήγηση από τον ιστορικό του μέλλοντος. Έχει υποστηριχθεί, αρκετά πειστικά, ότι είχε πρόβλημα με την εργασία, δεν του άρεσε να δουλεύει. Επανειλημμένα έχει γραφεί για παράδειγμα ότι πήγαινε αργά στο γραφείο του ενώ έχει αποτελέσει αντικείμενο άπειρων σκωπτικών αναφορών, η αγάπη του στην καλή ζωή και στις ταβέρνες. Δεν γνωρίζω αν αυτά αληθεύουν και προσωπικά  δεν θέλω να τα πιστέψω. Δεν μπορεί να σου αναθέτει η χώρα ένα τέτοιο αξίωμα και εσύ να το προδίδεις έτσι. Από την άλλη πλευρά η πολιτική είναι μια εξαιρετικά ψυχοφθόρα υπόθεση. Εύκολα μπορεί να καταβάλει κάποιον που δεν έχει μέσα του σιδερένια αντοχή. Χαρακτηριστικά που σε έναν πολίτη μπορεί να τα θεωρούμε αρνητικά, στην πολιτική είναι απαραίτητα. Φιλοδοξία  που συχνά φτάνει στα όρια της ματαιοδοξίας, υπέρμετρο εγώ, φλόγα για διάκριση, έντονα ανταγωνιστικός χαρακτήρας, αποτελούν προϋποθέσεις της επιτυχίας. Ο Καραμανλής όμως, ας μη το ξεχνάμε, τα βρήκε όλα στρωμένα. Κατά κάποιο τρόπο γεννήθηκε κορεσμένος. Ίσως να μην είναι καθόλου τυχαίο ότι στο τέλος της πρωθυπουργικής θητείας του μας έδειχνε με κάθε τρόπο ότι ήθελε να φύγει. Παρέμεινε σιωπηλός, ως απλός βουλευτής, για άλλα 14 χρόνια, στην πραγματικότητα όμως είχε ήδη φύγει. Επικρίθηκε για τη σιωπή του. Στ’ αλήθεια όμως τι θα μπορούσε να μας πει;