Η λύση στην ενεργειακή κρίση βρίσκεται στον ήλιο

Έναν χρόνο μετά την απότομη αύξηση των ενεργειακών τιμών και της ζήτησης αερίου -κάτι για το οποίο πολλοί, μεταξύ των οποίων και οι Πράσινοι, είχαν προειδοποιήσει- η ελληνική κυβέρνηση αλλά και τα υπόλοιπα κόμματα μοιάζει να αυτοσχεδιάζουν επικίνδυνα. Αντί να αντιμετωπίσουν την κρίση με διαρθρωτικές παρεμβάσεις στο ενεργειακό μοντέλο αλλά και πρακτικές λύσεις που θα οδηγούν σε ενεργειακή αυτονομία των πολιτών και των επιχειρήσεων, η κυβέρνηση παραμένει ακόμα σε μέτρα δήθεν ανακούφισης, κυρίως επιδόματα, που ούτε τους πολίτες και τις επιχειρήσεις στηρίζουν ουσιαστικά ούτε την αύξηση των τιμών αντιμετωπίζουν ενώ έχουν οδηγήσει σε τεράστια σπατάλη δημόσιων πόρων προς όφελος των ενεργειακών κολοσσών (ουρανοκατέβατα κέρδη).

Θα έχουν δαπανηθεί σύντομα πάνω από 20 δισ. ευρώ υποτίθεται για οικονομική ανακούφιση των πολιτών και των επιχειρήσεων, αλλά παρόλα αυτά και μετά την επιδότηση το κόστος της κιλοβατώρας είναι τουλάχιστον πενταπλάσιο ή δεκαπλάσιο αυτού που πληρώναμε μερικούς μήνες πριν.

Κάθε μήνα που περνάει νοικοκυριά και επιχειρήσεις βλέπουν με τρόμο τους λογαριασμούς ρεύματος και γενικότερα ενέργειας να εκτινάσσονται. Ήδη έχουν συσσωρευτεί μέσα σε λίγους μήνες χρέη άνω του ενός δισεκατομμυρίου, αν και υποτίθεται ότι οι κυβερνητικές πολιτικές θα κάλυπταν το 90-94% των αυξήσεων. Τίποτα πιο αναληθές από αυτό. Δείτε σήμερα τις τιμές ηλεκτρικού ρεύματος για τον Οκτώβριο που προτείνουν οι ενεργειακές εταιρίες, είναι 10, 15 ίσως και 20πλάσιες των τιμών που πληρώναμε πριν 1-2 χρόνια. Αυξήθηκε το κόστος παραγωγής; Σε πολλές περιπτώσεις το κόστος παραγωγής έχει μειωθεί κατά πολύ (ηλιακά και αιολικά), μόνο το κόστος προμήθειας του αερίου έχει αυξηθεί δραματικά. Αλλά δεν παράγεται όλη η ηλεκτρική ενέργεια με αέριο. Η συμμετοχή του στην ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα είναι περίπου στο 40%. Αλλά πληρώνουμε όλο το ηλεκτρικό ρεύμα με βάση την πιο υψηλή τιμή του αερίου, λόγω ενός στρεβλού μοντέλου υπολογισμού του κόστους και επειδή οι αγορές επιβάλλουν τους κανόνες στην πολιτική, αντί η πολιτική να διαμορφώνει το πλαίσιο για τις αγορές.

Ακόμα, όμως, και αν οι επιδοτήσεις είχαν ουσιαστικό αποτέλεσμα στους προϋπολογισμούς νοικοκυριών και επιχειρήσεων, ανακούφιζαν δηλαδή πράγματι, αυτές θα έπρεπε, ένα χρόνο μετά την έναρξη της κρίσης, να έχουν σε σημαντικό βαθμό μειωθεί δραστικά και αντικατασταθεί από διαρθρωτικά μέτρα που θα αντιμετώπιζαν με οριστικό και ολοκληρωμένο τρόπο την ενεργειακή ακρίβεια και τις άλλες όψεις της κρίσης. Τα επιδόματα βοηθάνε στην αρχική ανακούφιση αυτών που πλήττονται από μια ξαφνική κρίση και μέχρι να ληφθούν ολοκληρωμένα μέτρα που αντιμετωπίζουν τα αίτια μιας κρίσης. Η συνέχισή τους μακροχρόνια είναι ένδειξη απουσίας πολιτικής που αντιμετωπίζει την κρίση.

Αν και πολλοί επιρρίπτουν τις ευθύνες της ακρίβειας στην πράσινη μετάβαση, αυτό είναι εντελώς αναληθές. Το αέριο δεν είναι πράσινο και δεν συμβάλλει στην προστασία του κλίματος. Η έξοδος και από το αέριο στο πλαίσιο μιας πραγματικής πράσινης μετάβασης (και όχι "πράσινου ξεπλύματος") είναι ο μόνος δρόμος που οδηγεί στην αντιμετώπιση και της ενεργειακής και της κλιματικής κρίσης. Μια τέτοια πολιτική βασίζεται σε παρεμβάσεις σε δύο επίπεδα:

(α) Γενναία υποστήριξη μιας ολοκληρωμένης πολιτικής επενδύσεων από τους ίδιους τους πολίτες, που θα έχει θετικό αντίκτυπο στην οικονομία και τη ζωή των πολλών. Με απλά λόγια, αντί για επιδόματα πετρελαίου και αερίου καθώς και επιδότηση της κατανάλωσης ρεύματος, θα έπρεπε εδώ και μήνες να έχει ξεκινήσει η υποστήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων για να βγουν γρήγορα από τα ορυκτά καύσιμα και γενικότερα να απεξαρτηθούν από τους κολοσσούς παροχής ενέργειας.

(β) Ανάπτυξη ενός συστήματος χρέωσης της ενέργειας με βάση το πραγματικό κόστος παραγωγής από κάθε τεχνολογία καθώς και επιβολή εισφοράς αλληλεγγύης πάνω στα ουρανοκατέβατα κέρδη των επιχειρήσεων, ώστε το κέρδος τους να περιορίζεται στο 5%, κατά μέγιστο, για να επιστρέψει η αγορά ενέργειας σε κάποια λογικά επίπεδα.

Η μία δέσμη μέτρων συμβάλει στην επιτάχυνση της μετάβασης πολιτών και επιχειρήσεων στην ενεργειακή αυτονομία με ενεργειακή αποτελεσματικότητα και ηλιακά στις στέγες, ατομικά αλλά και μέσα από ενεργειακούς συνεταιρισμούς. Είναι εφικτό και τρέχει γρήγορα, αν υπάρχει η πολιτική βούληση, ολοκληρωμένο σχέδιο και κατάλληλοι πόροι. Εξάλλου, η στρατηγική της ΕΕ για τα ηλιακά #EUsolarstrategy στοχεύει σε πάνω από 320GW από φωτοβολταϊκά μέχρι το 2025 (διπλασιασμός σε σχέση με το 2020) και 600 GW μέχρι το 2030. Στην Ελλάδα με την ηλιοφάνεια που έχουμε το ποσοστό μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο. Μάλιστα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμάει ότι τα φωτοβολταϊκά στις στέγες κτιρίων – Rooftop PV – ΜΠΟΡΟΥΝ να καλύψουν το 25% της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Αυτό αντιστοιχεί στο σημερινό μερίδιο του (ορυκτού, καθόλου "φυσικού") αερίου στην Ευρώπη!

Η δεύτερη δέσμη μέτρων θα έπρεπε να αφορά σε θέματα ενεργειακής και κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεν μπορεί ελάχιστοι ενεργειακοί κολοσσοί να συγκεντρώνουν τεράστιο πλούτο ελέγχοντας την ενέργεια και επιβάλλοντας τους παράλογους όρους τους στις αγορές ενέργειας. Έπρεπε οι αγορές να προσαρμόζονται σε θεσμοθετημένους κανόνες, δίκαιους και λογικούς, σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει σήμερα, όπου οι πολιτικές περιορίζονται στο πλαίσιο που επιτρέπουν οι αγορές.

Επειδή δεν ανακαλύπτουμε τον τροχό, υπάρχουν καλά παραδείγματα για το πώς μπορεί γρήγορα να παράγουν οι ίδιοι οι πολίτες και οι επιχειρήσεις την ενέργεια που χρειάζονται από ανανεώσιμες πηγές εγκαθιστώντας (ηλιακά) συστήματα σε ένα κτίριο τους ή και σε άλλους χώρους, σχολεία, δημόσια και δημοτικά κτίρια κ.ά., μέσα από ενεργειακές κοινότητες στο επίπεδο της γειτονιάς. Καλές πρακτικές που μπορούμε να αξιοποιήσουμε υπάρχουν πάρα πολλές σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά έχουν προταθεί και από ελληνικούς φορείς, μεταξύ των οποίων περιβαλλοντικές οργανώσεις, ενεργειακές κοινότητες και το νέο κόμμα ΠΡΑΣΙΝΟΙ.

Τι προϋποθέτει μια γρήγορη ανάπτυξη ενός προγράμματος ηλιακά στη στέγη για παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, και θέρμανση / δροσισμό από τον ήλιο; Εκτός από μια σχετικά απλή μελέτη για την καταλληλότητα του κτιρίου, χρειάζονται: εξοπλισμός, τεχνίτες, χρηματοοικονομικά εργαλεία και απλοποιημένες, γρήγορες διαδικασίες σύνδεσης στο δίκτυο των πόλεων. Σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο, μεγάλο μέρος της τεχνολογίας που θα εγκαθίσταται θα πρέπει να παράγεται στην Ευρώπη (τώρα σχεδόν όλα τα συστήματα έρχονται από την Κίνα) και φυσικά η σημαντική ελληνική βιομηχανία ηλιακών θα πρέπει να αναλάβει ένα πολύ μεγαλύτερο μερίδιο, και μάλιστα νέων τεχνολογιών στα ηλιοθερμικά. Επίσης, χρειαζόμαστε γρήγορη και αποτελεσματική εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού που θα μπορεί να εγκαταστήσει τα συστήματα, κάτι που γίνεται ήδη πολύ αποσπασματικά και ίσως αναποτελεσματικά για την κλίμακα και την ποιότητα δεξιοτήτων και γνώσης που απαιτείται, λόγω των γνωστών "αδυναμιών" στην κατάρτιση και εκπαίδευση.

Στο θέμα της χρηματοδότησης για επιτάχυνση της εφαρμογής μέτρων εξοικονόμησης και εγκατάστασης ηλιακών σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις μπορούμε, όπως έχουν προτείνει οι πράσινοι, να ακολουθήσουμε, προσαρμόζοντας το στις δικές μας συνθήκες, το μοντέλο της Ιταλίας σε συνδυασμό με την εφαρμογή μιας "επιστρεπτέας προκαταβολής για την ενέργεια". Για να αποφευχθούν κάποιες στρεβλώσεις χρειάζονται κατάλληλα και σαφώς προσδιορισμένα κριτήρια που να σχετίζονται με το ποσοστό απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα (πχ 100% επιδότηση αν επιτυγχάνεται 100% απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, 80% επιδότηση αν επιτυγχάνεται μείωση κατά 80% της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα). Στην Ιταλία μάλιστα η ενίσχυση είναι 110%, δηλαδή κάλυψη του συνολικού κόστους ενεργειακής αναβάθμισης και εγκατάστασης ηλιακών, και επιπλέον 10% ως επιβράβευση για την εξοικονόμηση που επιτυγχάνεται στις συνολικές δαπάνες για δίκτυα και υποδομές καθώς και εισαγωγές ενέργειας. Αυτό οδήγησε όχι μόνο στην γρήγορη ολοκλήρωση των έργων αλλά και σε σημαντική αναζωογόνηση της οικονομίας και της απασχόλησης. Οι διαδικασίες ολοκληρώνονται πολύ γρήγορα και είναι απλοποιημένες.

Την ίδια στιγμή, πολλές ευρωπαϊκές πόλεις έχουν πλέον πολύ μεγάλο αριθμό κτιρίων με φωτοβολταϊκά, ενώ χώρες όπως η Σουηδία, η Γερμανία ή η Νορβηγία επιδιώκουν να θερμαίνουν τα κτίρια με την αξιοποίηση ηλιακών συστημάτων. Γιατί η ελληνική κυβέρνηση κάνει πολύ λίγα, πολύ αργά και με απίστευτα γραφειοκρατικούς τρόπους την ίδια στιγμή που η κρίση έχει πάρει τρομακτικές διαστάσεις, πριν ακόμα μπούμε για τα καλά στο φθινόπωρο και το χειμώνα; Παρόμοιες πρωτοβουλίες στην Ελλάδα έπρεπε να παρθούν… χθες, όχι να μετατεθούν για το 2023. Είναι αλήθεια ότι τα πολιτικά κόμματα που έχουν φιλοδοξίες διαχείρισης της εξουσίας λειτούργησαν και λειτουργούν ως λόμπι του αερίου.

Δεν έχουμε πρόβλημα τεχνολογίας ή οικονομικών πόρων, έχουμε πρόβλημα πολιτικής. Αν τα 10 από τα 20 δισ. που θα δαπανήσει η κυβέρνηση για επιδοτήσεις της ζήτησης-κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων κατευθύνονταν προς επενδύσεις από τους πολίτες και τις Μ.Μ. Επιχειρήσεις, εκατοντάδες χιλιάδες κτίρια θα μπορούσαν πολύ γρήγορα να αποκτήσουν ηλιακά συστήματα και να είναι ενεργειακά αυτόνομα. Μέσα σε δύο χρόνια ίσως μπορούσαμε να πετύχουμε ηλιακές στέγες σε 1.000.000 κτίρια. Στην αγορά υπάρχει - δυστυχώς εισαγωγής κυρίως - όλος ο σχετικός εξοπλισμός. Μάλιστα η δυναμικότητα σήμερα των κατασκευαστών είναι τέτοια που μπορεί να υπερκαλύψει κατά πολλές φορές τη ζήτηση ηλιακών συστημάτων. Όσα φωτοβολταϊκά εγκαταστάθηκαν μέσα σε 2 δεκαετίες μπορεί να εγκαθίστανται τώρα μέσα σε ένα χρόνο. Η πανδημία και η ενεργειακή ακρίβεια – σε συνδυασμό με πολιτικές υποστήριξης σε ορισμένες χώρες – έχουν δώσει μεγάλη ώθηση στην παραγωγή και εγκατάσταση φωτοβολταϊκών.

Η παραγωγική διαδικασία έχει πλέον την δυνατότητα να ανταποκριθεί σε ζήτηση για σύνδεση στο δίκτυο φωτοβολταϊκών που θα παράγουν κάθε χρόνο 940 GW, κάτι που αντιστοιχεί στο 5,8% της παγκόσμιας κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο στο Bloomberg αυτή η εν δυνάμει έκρηξη στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά είναι ισοδύναμη με όλη την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 20 μηνών από τα υπάρχοντα σήμερα 438 πυρηνικά εργοστάσια!

Αν κάθε χρόνο εγκαθίστανται ηλιακά συστήματα που παράγουν 630 GW (η δυναμικότητα προσεγγίζει όμως πλέον τα 940 GW) από το …2030 μέχρι το 2050 σύμφωνα με την περσινή πρόβλεψη του Διεθνούς Γραφείου Ενέργειας – International Energy Agency – η ανθρωπότητα μπορεί να μηδενίσει τις εκπομπές αερίων που αλλάζουν το κλίμα μέχρι το 2050.

Μέσα σε 9 χρόνια εξάλλου το κόστος των φωτοβολταϊκών μειώθηκε κατά 90%, όταν σήμερα η τιμή του αερίου στην ΕΕ είναι 18 φορές αυτή που ήταν την αντίστοιχη περίοδο το 2019. Είναι βέβαια σίγουρο ότι η μεγάλη αύξηση της ζήτησης θα οδηγήσει σε μια κάποια αύξηση της τιμής. Παρ' όλα αυτά η λύση στα μεγάλα προβλήματα έρχεται πάλι από τον ήλιο, αρκεί να αντιμετωπίσουμε το κύριο εμπόδιο, τα προβλήματα που προκαλεί η κυρίαρχη πολιτική. Μπορούμε, όμως, να αντιμετωπίσουμε και το πολιτικό πρόβλημα με περισσότερο πράσινο στην πολιτική και στην καθημερινή πρακτική!