Επιστροφή του κράτους, αλλά τίνος κράτους;

Ο πόλεμος στην Ουκρανία απορροφά, δικαιολογημένα, το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Εικασίες και σενάρια διατυπώνονται για την επόμενη μέρα με ισχυρότερα εκείνα που επαναφέρουν τον «ψυχρό πόλεμο» στην σχέση του δυτικού κόσμου με την Ρωσία. Αυτά συνοδεύονται από άλλα σενάρια για το μέλλον της παγκοσμιοποίησης με επικρατέστερα εκείνα που την βλέπουν να περιορίζεται χάριν της ασφάλειας η οποία ανάγεται σε υπέρτατη αξία. Σ’ όλα αυτά τα σενάρια, ο ρόλος του κράτους είναι κεντρικός.

Παρ’ όλα αυτά, σχεδόν καθόλου, δεν συζητείται η ουσία και η ποιότητα του κράτους που επιστρέφει. Η επιστροφή του παρουσιάζεται σαν νομοτέλεια, σαν ένα φυσικό φαινόμενο. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν πρόκειται παρά για μια κατασκευή για την λειτουργία και την ποιότητα της οποίας έχουν αφιερωθεί εκατομμύρια σελίδες και ώρες προβληματισμού. Οι συζητήσεις και οι αντεγκλήσεις για τον χαρακτήρα και τα όρια λειτουργίας του κράτους λαμβάνουν χώρα από την αρχαία Αθήνα μέχρι σήμερα.

Ενώ, όμως, οι αλλεπάλληλες κρίσεις από την χρηματοπιστωτική και δημοσιονομική του 2008 μέχρι την covid-19 και την πολεμική σύρραξη στην Ουκρανία δείχνουν ότι χρειάζεται μια ουσιαστική συζήτηση για την φύση και την ποιότητα του κράτους καθώς και για την σχέση του με την αγορά και την κοινωνία πολιτών, η συζήτηση αυτή δεν γίνεται. Μάλιστα, στη θέση της εμφανίζεταιμια αυταρχική αντίληψη διακυβέρνησης κατά την οποία το κράτος είναι εργαλείο στα χέρια και τις διαθέσεις του αυταρχικού ηγέτη (η/και των ολιγαρχών του πλούτου). Είναι κοινός τόπος ότι η τάση αυτή ενισχύεται εις βάρος της προοπτικής ενός κράτους διαφανούς και αποτελεσματικού που αποτελεί εχέγγυο για την κοινωνική συνοχή.

Εν τέλει, η ιδεολογική απόσταση που διακρίνει την μια από την άλλη προσέγγιση είναι ευκρινής. Από την μια, η συντηρητική / δεξιά κι από την άλλη η προοδευτική /σοσιαλδημοκρατική αντίληψη για το κράτος οριοθετούν την πολιτική διάσταση της συζήτησης για την επιστροφή του κράτους.

Η συζήτηση αυτή συνδέεται άμεσα με τις μεταρρυθμίσεις. Ένα κράτος που θα είναι αποτελεσματικό αλλά και ακέραιο, ένα κράτος αποδοτικό αλλά και αξιοκρατικό του οποίου οι αποφάσεις θα στηρίζονται και θα στηρίζουν την έννομη τάξη, χρειάζεται αλλαγές και μεταρρυθμίσεις.

Η επιστροφή του κράτους πρέπει να είναι η επιστροφή του μεταρρυθμισμένου κράτους. Και μάλιστα, του κράτους που προστατεύει τις δημοκρατικές αξίες εν μέσω πιέσεων από εκείνους που τις αμφισβητούν και τις καταπολεμούν.

Για τις χώρες της Δύσης, το στοίχημα της ανοιχτής διακυβέρνησης την ώρα που πλήττεται από αναθεωρητικές και αυταρχικές πρακτικές, είναι μεγάλο.

Είναι, συνεπώς, χρέος όσων θέτουν την διαχωριστική γραμμή μεταξύ ενός μεταρρυθμισμένου, φιλικού προς τον πολίτη, διαφανούς και αποδοτικότερου κράτους κι ενός κράτους-φύλακα, μπαμπούλα και δυνάστη, υπό τον μανδύα του εγγυητή της ασφάλειας, να απαντήσουν, λόγοις και έργοις, στο τι κράτος θέλουν.

Για την χώρα μας, ιδίως, όπου το κράτος εξακολουθεί να μην μπορεί να απεμπλακεί, οριστικά, από τα δεσμά του πελατειασμού και της αναξιοκρατίας, το στοίχημα είναι ακόμη μεγαλύτερο. Παλιά και νέα προβλήματα πρέπει να επιλυθούν με σεβασμό στις αντιλήψεις και πρακτικές που θεωρούν συμβατό να έχουμε ένα κράτος που διαβουλεύεται και ενεργεί με διαφάνεια, ακόμη και εν μέσω συνθηκών που απαιτούν ταχύτητα και αποτελεσματικότητα. Που πιστεύουν ότι μπορούμε έχουμε ένα κράτος αποδοτικό και παραγωγικό χωρίς να θυσιάζουμε την ανάπτυξη για την ασφάλεια. Και, εν τέλει, ότι μπορούμε να έχουμε ένα κράτος που οι πολίτες του θέλουν να το προστατεύσουν γιατί αποτελεί τον εγγυητή των δικαιωμάτων τους κι όχι, απλώς, επειδή έτσι πρέπει,στη βάση ενός αδιευκρίνιστου και μυθοποιημένου πατριωτισμού.

Εν τέλει, η διαχωριστική γραμμή φαίνεται ότι σύρεται μεταξύ εκείνων που θα υποτάξουν την πατριωτική τους συνείδηση στα νάματα του Διαφωτισμού και του κράτους δικαίου κι εκείνων που με πρόσχημα την προστασία της πατρίδας θα τα καταρρακώσουν και θα τα ακυρώσουν.