Ο καιρός, μέχρι το καλοκαίρι, μπορεί να μην είναι πολύς, είναι, όμως, αρκετός για να δρομολογηθούν οι κρίσιμες αλλαγές που θα επιτρέψουν την καλύτερη θωράκιση της χώρας
Σχόλιο για την στρατηγική και την επιχειρησιακή οργάνωση της Ελλάδας στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας.
Για εκείνους που έχουν ασθενική μνήμη το meteo.gr υπενθυμίζει: «Το 2021 κατατάσσεται ως μακράν το χειρότερο έτος των τελευταίων 13 χρόνων σε ό,τι αφορά στη συνολική καμένη έκταση της χώρας μας. Ειδικότερα... κατά τη διάρκεια του 2021 χαρτογραφήθηκαν στη χώρα μας 84 συμβάντα δασικών πυρκαγιών, τα οποία κατέκαψαν συνολική έκταση που ξεπερνά τα 1.300.000 στρέμματα. Η συγκεκριμένη επίδοση είναι η χείριστη της περιόδου 2008 – 2021, με τη συνολική καμένη έκταση του 2021 να προσεγγίζει το άθροισμα των καμένων εκτάσεων της πιο πρόσφατης οκταετίας (2013 – 2020)».
Πέντε μήνες πριν από την τυπική έναρξη της αντιπυρικής περιόδου είναι μια στιγμή που αξίζει να δούμε που βρισκόμαστε, έτσι ώστε εκείνο όπου όλοι απευχόμαστε να μην συμβεί, να μην μείνει, απλώς, μια ευχή.
Πολλοί, με διαφορετικά εργαλεία κατανόησης και ανάλυσης έχουν πει πολλά για την κλιματική αλλαγή και τις δασικές πυρκαγιές. Άλλοι θεωρούν το φαινόμενο τεχνική υπόθεση και ζητούν περισσότερα εναέρια μέσα και περισσότερες τεχνολογικές εφαρμογές. Άλλοι, πάλι, αποδίδουν την ένταση του φαινομένου στην παγκοσμιοποίηση και αναζητούν προσωπικές οδούς διαφυγής κι άλλοι το εκλαμβάνουν ως μια ακόμη ένδειξη της επικείμενης συντέλειας του κόσμου.
Ανεξαρτήτως της σοβαρότητας κάθε επιχειρήματος και δοξασίας, η Πολιτική Προστασία, στην εποχή της κλιματικής αλλαγής, επαναπροσδιορίζεται ως προς το περιεχόμενό της, τους στόχους της και την θέση της μεταξύ άλλων δημόσιων πολιτικών.
Η Πολιτική Προστασία είναι μια οριζόντια πολιτική που τέμνει πολλές άλλες κάθετες πολιτικές: Τις μεταφορές, την Άμυνα, την Υγεία, την Πολεοδομία, την Προστασία του Πολίτη, και άλλες. Μέχρι πρόσφατα, πολλές χώρες (μεταξύ των οποίων και η δική μας) επιφύλασσαν στην Πολιτική Προστασία έναν ρόλο διακοσμητικό και περιθωριακό. Αυτός εξαντλούνταν σε εκκλήσεις προς τις αρμόδιες υπηρεσίες να πάρουν τα κατάλληλα (;) μέτρα και προς τους συναρμοδίους φορείς να πράξουν τα αφορώντα την δική τους δικαιοδοσία (!).
Η Πολιτική Προστασία, όμως, σήμερα, δεν μπορεί να παραμένει ο επαίτης των άλλων πολιτικών.
Υπάρχει ανάγκη και λόγος να συγκροτηθεί σε μια αυτοτελή δημόσια πολιτική. Η δημιουργία μιας δομής, όπως στην περίπτωσή μας, (Υπουργείο κλιματικής κρίσης και Πολιτικής Προστασίας) δεν αρκεί, όμως, για να καλύψει το έλλειμμα πολιτικής.
Η ανάγκη που επιβάλλει την δημιουργία μιας στιβαρής πολιτικής για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των καταστροφών είναι η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας στη χώρα μας, σ’ ένα περιβάλλον εντεινόμενης κλιματικής κρίσης. Από την διεθνή και δική μας εμπειρία μάθαμε ότι οι δημόσιες πολιτικές δεν πρέπει να περιορίζονται στα στενά όρια της γραφειοκρατικής αντίληψης του παρελθόντος που χαρακτηρίζεται από δογματισμό και εσωστρέφεια.
Η Πολιτική Προστασία στις διοικητικά και οργανωτικά αναπτυγμένες χώρες, ακολουθεί ένα μοντέλο οργάνωσης που στηρίζεται στην ισοδύναμη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας πολιτών με εκείνη του κράτους.
Η δομή της είναι δικτυακή, διότι μόνον έτσι είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν όλες οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας για την αντιμετώπιση της πολύμορφης κλιματικής κρίσης. Είναι, δε, απολύτως σαφές ότι εάν στην προσπάθεια προστασίας των οικοσυστημάτων μας δεν συστρατευθούν όλες οι υγιείς δυνάμεις του τόπου τότε δεν έχουμε περιθώρια επιτυχίας.
Στην Πολιτική Προστασία συνδυάζονται πολύ διαφορετικές δεξιότητες και γνώσεις: Από εξειδικευμένες ψηφιακές τεχνικές, ζητήματα γεωπολιτικής και στρατηγικής διεθνών οργανισμών (π.χ. ΝΑΤΟ) μέχρι το δημογραφικό ζήτημα και την μετανάστευση, όλα αυτά πρέπει να συντεθούν σε μια λειτουργική δημόσια πολιτική. Αυτό σημαίνει ότι η δομή της υπηρεσίας πρέπει να διαθέτει τις κατάλληλες υποδοχές, προκειμένου να κεφαλαιοποιήσει την γνώση και τις υποδείξεις των ειδικών. Η δομή της Πολιτικής Προστασίας μετατρέπεται σε κόμβο (hub).
Οι χώρες που, διαβάζοντας σωστά τα μηνύματα των καιρών, αναπροσαρμόζουν τη στρατηγική και την επιχειρησιακή τους οργάνωση στον τομέα της Πολιτικής Προστασίας αποδίδοντάς του τα πρωτεία, είναι λίγες. Οριοθετώντας τον σκοπό και τους στόχους της, μεταφέρουν πόρους και αρμοδιότητες από ειδικότερους τομείς στην βασική δομή της Πολιτικής Προστασίας. Η λήψη των αποφάσεων δεν είναι, όμως, υπόθεση της βασικής κρατικής δομής αλλά όσων μετέχουν στη λήψη της.
Τα κριτήρια αποτυχίας/επιτυχίας τίθενται από κοινού, μέσα από μια διαβουλευτική διαδικασία και δεν υπάρχει περιθώριο αυτοδικαιολόγησης στην περίπτωση αποτυχίας η μετάθεσης ευθυνών, κάτι σύνηθες παρ’ ημίν.
Για να δώσουμε ένα παράδειγμα: Η αποζημίωση των θυμάτων μιας καταστροφής ανήκει στον στενό πυρήνα της Πολιτικής Προστασίας (μαζί με την πρόληψη και την καταστολή τής απειλής/καταστροφής). Αυτό σημαίνει ότι η κεντρική δομή (Υπουργείο Πολιτικής Προστασίας) πρέπει να είναι αρμόδια για την θέσπιση των κανόνων και την τυποποίηση των διαδικασιών. Το Υπουργείο Οικονομικών θα πρέπει να συνεργάζεται με το Υπουργείο Πολιτικής Προστασίας κατά το τμήμα που το αφορά και, μέσα από μια αμφίδρομη διαδικασία επικοινωνίας, να επιλαμβάνονται όποιων ζητημάτων ανακύψουν στην πορεία. Εδώ, όμως, γίνεται το αντίστροφο: Το Υπουργείο Οικονομικών θεσπίζει τους δικούς του κανόνες και διαδικασίες και υποχρεώνει τις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτικής Προστασίας και, κυρίως, τα θύματα της καταστροφής, τους πολίτες, να συμμορφωθούν προς αυτές. Το ίδιο κάνει και το Υπουργείο Μεταφορών, το Εσωτερικών, το Προστασίας του Πολίτη.
Εκτός, όμως, από τα πεδία πολιτικής που πρέπει να αποτελέσουν οργανικά τμήματα του Υπουργείου Πολιτικής Προστασίας (π.χ. διακυβέρνηση κρίσιμων υποδομών, ψηφιακοποίηση διαδικασιών, δημογραφικό/μεταναστευτικό, δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης) πρέπει να επιλυθούν ορισμένα προβλήματα sui generis που ταλανίζουν την Ελλάδα, για χρόνια. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται:
Η χαρτογράφηση των κινδύνων ανά Περιφέρεια με αναδιάταξη των δομών και του ανθρώπινου δυναμικού. Πελατειακού τύπου δυσλειτουργίες που σχετίζονται με την διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού της Πυροσβεστικής (βλ. σύστημα μετακινήσεων) πρέπει να αρθούν άμεσα.
Κατεπείγουσα είναι η ανάγκη επεξεργασίας, συμπλήρωσης και αναβάθμισης του εθνικού επιχειρησιακού σχεδίου αντιμετώπισης των καταστροφών («Ξενοκράτης») με ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα το οποίο να ορίζει με σαφήνεια ποιος από τους βασικούς παίκτες κάνει τι και πώς σε κάθε φάση της πολιτικής για την αντιμετώπιση των καταστροφών.
Άμεση στελέχωση και εξοπλισμός των υπηρεσιών Πολιτικής Προστασίας στην πρωτεύουσα κάθε νομού.
Αποκατάσταση της αξιοκρατίας στους ένστολους της Πυροσβεστικής και του κλίματος εμπιστοσύνης το οποίο έχει, σημαντικά, τρωθεί από πολιτικές εύνοιας προς ημετέρους.
Εν κατακλείδι: Προτεραιότητα του Υπουργείου Πολιτικής Προστασίας πρέπει να είναι η, κατά το δυνατόν, συντομότερη επεξεργασία ενός μετριοπαθούς, εφικτού και πρακτικού ρυθμιστικού πλαισίου στο οποίο να αποτυπωθεί η αυτοτέλεια του ρόλου του καθώς και η θέση των υπολοίπων παικτών που, σήμερα, το «δανείζουν» αρμοδιότητες.
Αντιμετώπιση τέτοιας φύσεως και έκτασης καταστροφών, όπως αυτές που ζήσαμε το καλοκαίρι του 2021, δεν γίνεται με ημίμετρα. Ο καιρός, μέχρι το καλοκαίρι, μπορεί να μην είναι πολύς, είναι, όμως, αρκετός για να δρομολογηθούν οι κρίσιμες αλλαγές που θα επιτρέψουν την καλύτερη θωράκιση της χώρας έναντι της απειλής των δασικών πυρκαγιών.
