Η «Αθηναϊκή Δημοκρατία» του μέλλοντος

Το 2001 ο ΟΟΣΑ, στην αναφορά του «Citizens as Partners Information, Consultation and Public Participation in Policy-Making» (OECD Handbook), παρουσίασε τρεις τρόπους βάσει των οποίων οι κυβερνήσεις μπορούν να ενδυναμώσουν τις σχέσεις τους με τους πολίτες: την πληροφόρηση (Information), τη διαβούλευση (Consultation) και την ενεργό συμμετοχή (Active Participation).

Από τότε, πέρασαν δύο δεκαετίες χωρίς σπουδαίες αλλαγές σε ό τι αφορά την παραπάνω «ενδυνάμωση». Άλλωστε, ο κόσμος ποτέ δεν άλλαξε με «παρουσιάσεις». Ούτε και με τοποθετήσεις «επί της αρχής» που επιχειρεί κατά καιρούς η διανόηση και η επιστήμη. Ο κόσμος αλλάζει και η δημοκρατία βελτιώνεται μόνο όταν οι εξουσίες το αποφασίσουν.

Αναμφίβολα, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας ξεκίνησε ήδη στις προηγμένες τεχνολογικά χώρες. Κυρίως όμως, σε επίπεδο υπηρεσιών και όχι τόσο στους τρόπους που ο ΟΟΣΑ είχε προσδιορίσει το 2001.

Με αφορμή την πρόσφατη πανευρωπαϊκή παρουσίαση του πράσινου ψηφιακού πιστοποιητικού (EU digital Covid certificate) από τον υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης και τον πρωθυπουργό, διαπιστώνουμε ότι και στην Ελλάδα συντελείται ένα ψηφιακό θαύμα απελευθέρωσης των πολιτών από τα δεσμά της γραφειοκρατίας.

Λίγο πολύ, σε όλον τον δυτικό κόσμο, βλέπουμε το ψηφιακό μέλλον των υπηρεσιών και της αμεσότερης σχέσης του κράτους με το πολίτη. Σε επίπεδο θεσμών, νόμων και άμεσης εξυπηρέτησης των αναγκών.

Δημοκρατία όμως δεν είναι μόνο αυτό. Είναι η πληροφόρηση (Information), η διαβούλευση (Consultation) και η ενεργός συμμετοχή (Active Participation). Τρεις βασικές αρχές του συλλογικού γίγνεσθαι που το σύγχρονο ψηφιακό σύμπαν τις χρησιμοποιεί κυρίως στο επίπεδο των ψευδαισθήσεων, της διέγερσης του θυμικού και της χειραγώγησης των ταπεινών ενστίκτων.

Η Ελλάδα απολαμβάνει αυτή τη στιγμή μία λειτουργική συγκυρία. Η κυβέρνηση δημιουργεί έναν επαναστατικό κόσμο στις ψηφιακές υποδομές. Και ταυτόχρονα, σε ολόκληρο τον πλανήτη, επενδύονται τεράστια κεφάλαια στην σύνδεση της δημοκρατίας με την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη.

Μήπως λοιπόν, εδώ στην Αθήνα, έχουμε μία καταπληκτική ευκαιρία αναβίωσης της «αθηναϊκής δημοκρατίας» στην ίδια πόλη που γεννήθηκε;

Τον περασμένο Οκτώβριο ιδρύθηκε, στην ελληνική πρωτεύουσα, από τη Microsoft ένα υπερσύγχρονο «data center». Και στο μέλλον, θα δούμε περισσότερες επενδύσεις στον επίπεδο των δεδομένων και της βάσης πληροφοριών.

Τι γίνεται όμως με την διαχείριση των δικαιωμάτων, των υποχρεώσεων, της σωστής επιλογής προσώπων στο πολιτικό σύστημα, της βελτίωσης των αποφάσεων και της υπεύθυνης συμμετοχής των πολιτών;

H «αναβίωση της αθηναϊκής δημοκρατίας» θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ρεαλιστικό όραμα που, εκτός των υπηρεσιών, θα περιλάμβανε και την υπεύθυνη σχέση του πολίτη με την εξουσία. Αναφέρομαι ουσιαστικά σε ένα πείραμα συμμετοχικότητας, σύνθεσης, σύμπραξης, συνάφειας, συναντίληψης και συνειδητότητας των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των πολιτών, απέναντι στο κράτος και την εξουσία.

Ένα τέτοιο «project» θα ήταν ελκυστικό για επενδυτές και ξένες κυβερνήσεις. Και θα δημιουργούσε προοδευτικά τις πρότυπες συνθήκες επικαιροποίησης ενός πολιτεύματος που τείνει να παραδοθεί στις ανεξέλεγκτες διαθέσεις των influencers.

Είναι φανερό ότι το μεγάλο πρόβλημα των σύγχρονων δημοκρατιών είναι το πληθυσμιακό μέγεθος και τώρα πλέον, ο ολοκληρωτισμός των «fake news» που κατευθύνουν την προπαγάνδα.

Η σωστή χρήση της τεχνολογίας (υπηρεσίες, υπεύθυνη ενημέρωση, τεκμηρίωση δημόσιας θέσης, ευθύνη της άποψης, αδιάβλητες ηλεκτρονικές ψηφοφορίες κτλ) μπορεί να επαναφέρει ένα είδος «Εκκλησίας του Δήμου» προσαρμοσμένης, ασφαλώς, στην πραγματικότητα του 21ου αιώνα.

Πολλές τέτοιες ιδέες περί υπεύθυνης συμμετοχικότητας των πολιτών, αποτυγχάνουν είτε ως «επικίνδυνες» (πιθανός αποκλεισμός μαζών) είτε ως γραφικές (ουτοπικές προσεγγίσεις). Δεν είδα όμως να αντιμετωπίζεται έτσι η εκλογή του Τραμπ χάρη στην σπουδαία ψηφιακή «δουλειά» των συνεργατών του. Ούτε και η ολοένα αυξανόμενη ανάδειξη φαιδρών προσώπων σε όλα τα κοινοβούλια της Ευρώπης εξαιτίας της επιρροής τους στα «social media».

Το πολίτευμα χρειάζεται επικαιροποίηση ως προς την υπευθυνότητα των κοινωνιών. Και οι ψηφιακές δυνατότητες μπορούν να μας την εξασφαλίσουν. Αρκεί οι εξουσίες  να επιλέξουν ότι δεν θα επενδύουν την εκλογή τους σε «πολύχρωμους» influencers αλλά στην συνειδητή ψήφο των ώριμων πολιτών.